TY  - JOUR
T1  - Uşak Halısı ve Kilimi Örnekleminde İpliğin Desene Dönüşümünün Hikâyesi
TT  - Story of the Transformation of Yarn into Pattern in the Case of Uşak Carpet and Rug
AU  - Yayman, Serpil
PY  - 2024
DA  - November
Y2  - 2024
DO  - 10.22559/folklor.2717
JF  - Folklor/Edebiyat
JO  - folk/ed
PB  - Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 1300-7491
SP  - 961
EP  - 990
VL  - 30
IS  - 120
LA  - tr
AB  - Toplumların tarihleri boyunca biçimlendirdikleri inanış, yaşam biçimi, değer vesanat algılarının ve olgularının birer göstergesi olarak beliren başlıca maddi vegörsel kültürel ürünler arasında halı ve kilimler de önemli yer tutmaktadır. Geniş vezengin Türk maddi kültürel üretim olguları içinde özellikle halı ve kilim alanındailk akla gelen yörelerden biri de Uşak’tır. Genelde maddi ve görsel kültür ürünleriile özelde halı ve kilimlerin üretim, tüketim ve paylaşım süreçlerindeki tutumlar,yöntemler, bunların üzerindeki motifler ve kullanılan renkler her topluma, kültüre veyöreye göre değişim gösterebilmektedir. Çalışmaya konu edilen Uşak halısını diğerörneklerinden ayıran en önemli özelliğinin ise Uşak’ta yetişen Karagöz koyunununyününden elde edilen ve halının daha dayanıklı olmasını sağlayan yün iplik ve buiplikle atılan “Türk düğümü” olarak adlandırılan düğüm şekli olduğunu belirtmekmümkündür. Dokuma tekniğindeki kalite ve desenlerindeki özgünlük, Uşak halı vekilimini diğer yörelerdeki örneklerinden ayıran diğer belirgin özellikleridir. Uşakhalı ve kilimleri, diğer pek çok maddi kültür ürünü gibi toplumun gelenekleriyle,görenekleriyle ve yaşam biçimleriyle şekillenen, sosyokültürel etkileşimlersonucunda ortaya çıkan maddi ve görsel kültür unsurlarıdır. Bu bakımdan Uşakhalı ve kilimleri, tarihsel süreçteki kültürel bir oluşumla birlikte, türlü değişim vedönüşümlerin tanıklığını günümüze kadar getirmesi bakımından da dikkat çekicikültürel olgulardır. Makalede, Uşak halı ve kilimlerinin üretim aşamasında ipliğinnasıl desene dönüştüğü ve bu dönüşüm sırasında kullanılan teknikleri inceledim.Kullanılan malzemeleri ve yöresel motifleri, geleneksel özelliklerini ön plandatutarak anlattım. Ayrıca, Uşak halı ve kiliminin gelecek nesillere aktarılmasındakültürel değerlere yönelik ilginin arttırılabilmesi için çağdaş tasarım örneklerindegüzel sanatlar eğitimi çerçevesinde önerilerde bulundum. Böylece çalışmaaracılığıyla, Uşak halı ve kilimlerinin yeniden tasarlanması süreçlerinde dikkatedilecek hususlara ve özellikle geleneksel estetik ve kültürel değerlerin ön planaçıkartılmalarına yönelik görüş ve önerilerimi paylaştım.
KW  - gelenek
KW  - Uşak halısı ve kilimi
KW  - iplik
KW  - desen
N2  - Carpets and rugs have an important place among the main material and visualcultural products that indicate the beliefs, lifestyles, values, and art perceptionsand phenomena shaped by the societies throughout their history. Uşak is one ofthe first regions that comes to mind in the field of carpets and rugs among the wideand rich Turkish material cultural production phenomena. Society-based, cultural,and regional differences may be observed in the attitudes, methods, motifs, andcolors used in the production, consumption, and sharing processes of materialand visual cultural products in general and carpets and rugs. It can be stated thatthe most important feature that distinguishes the Uşak carpet – which is the mainsubject of the study - from other examples is the wool yarn obtained from the woolof Karagöz sheep raised in Uşak, which makes the carpet more durable, and theknot shape called “Turkish knot” tied with this yarn. The quality of the weavingtechnique and the originality of the patterns are other distinctive features of Uşakcarpets and rugs that distinguish them from their counterparts produced in otherregions. Uşak carpets and rugs, like many other material culture products, are theelements of material and visual culture that are shaped by the traditions, customs,and lifestyles of the society and emerged as a result of sociocultural interactions.In this respect, Uşak carpets and rugs are remarkable cultural phenomena in termsof bringing the traces of various historical changes and transformations to thepresent day through a cultural formation in the historical process. In the article,I have examined how the yarn turns into patterns during the production phase ofUşak carpets and rugs and the techniques used during this transformation. I haveexplained the selected materials and the local motifs by focusing on their traditionalfeatures. I have also made suggestions for fine arts education in contemporarydesign examples to increase the interest in cultural values while transferring Uşak carpets and rugs to future generations. Thus, through this study, I have shared myopinions and suggestions on the issues to be considered in the redesign processesof Uşak carpets and rugs especially on bringing traditional aesthetic and culturalvalues to the forefront.
CR  - Arapoğlu, F. (2015). Bellek ve iz III. Uşak Belediyesi.
CR  - Aslanapa, O. (1987). Türk halı sanatı’nın bin yılı. Eren.
CR  - Aslanapa, O. (1993). Türk sanatı el kitabı. İnkılap.
CR  - Bak, C. D. (2020). Yün ipliklerinin kayısı çekirdeği kabuğu (armeniaca vulgaris lam) ile boyanmasından
elde edilen renkler ve haslık değerleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Ankara Hacı Bayram
Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
CR  - Bakır. G. (2020). Pamuk ve yün ipliklerinin zerdali dikeni bitkisi ile boyanmasından elde edilen renkler
ve haslık değerleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi
Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
CR  - Boralevi, A. ve diğerleri (2007). Tanrıya adanmış halılar transilvanya kiliselerinde anadolu halıları
1500-1750, Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi Yayını.
CR  - Bozdağ, L. (n.d.). Oryantalizmin yapısökümü. Retrieved October 5, 2024, from http://nurcanperdahci.
com.tr/oryantalizmin-yapisokumu
CR  - Bronner, S. J. (2018). The birth of material culture. Material Culture, 50(1), 2–11. http://www.jstor.org/
stable/44843614
CR  - Can, Y. ve Gün, R. (2015). Türk İslam sanatları ve estetiği. Kayıhan.
CR  - Çelik, H. (2014). Eskiçağ ’da Anadolu’da dokuma (M.Ö. 1974-1719) [Yayımlanmamış yüksek lisans
tezi] Pamukkale Üniversitesi.
CR  - Doğan, C. (2011). Yün ve akrilik iplik boyahane atıksularından fenton ve elektrokoagülasyon yöntemleri
ile renk ve koi giderimi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Yıldız Teknik Üniversitesi.
CR  - Erciyas, S. (n.d.). Uşak’ta halıcı kadınların unutulmuş isyanı kitaplaştı. Retrieved October 5, 2024,
from https://www.egetelgraf.com/usakta-halici-kadinlarin-unutulmus-isyani-kitaplasti
CR  - Glassie, H. (1993). Turkish traditional art today. Indiana University Press.
CR  - Glassie, H. (1999). Material Culture. Indiana University Press.
CR  - Grassby, R. (2005). Material culture and cultural history. The Journal of Interdisciplinary History,
35(4), 591-603. http://www.jstor.org/stable/3656360
CR  - Güllü, S. ve Çatır, O. (2017). Uşak halı dokuma sanatının gelişimi, özellikleri ve turizme etkilerine
yönelik nitel bir araştırma. Social Sciences Studies Journal, 10, 1285-1302.
CR  - Kılıç, Karatay, S. (2019). Kırkyama geleneği ve kullanım alanları. Journal of Arts, 2(3), 141-150.
CR  - Koçak, S. Ç. (2020). Tekstil baskı ve boyamacılığına bağlı el sanatlarının baskı tarihindeki yeri. Avrasya
Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi,7(5), 464-482.
CR  - Lehmann, A.-S. (2012). How materials make meaning. Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek (NKJ) /
Netherlands Yearbook for History of Art, 62, 6–27. http://www.jstor.org/stable/43883869
CR  - Ölçer, N. (1988). Türk ve İslam eserleri müzesi kilimler. Eren.
CR  - Özkan, Ş. (2011). Sanatsal dokumalarda geleneksel dokuma tekniklerinin kullanımı [Yayımlanmamış
yüksek lisans tezi] Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
CR  - Perdahçı, N. (2024). Tarih boyunca Uşak halısı. Güler.
CR  - Polat, Y. (2017). Başbakanlık Osmanlı arşivinde bulunan belgelere göre Uşak halısı [Yayımlanmamış
yüksek lisans tezi) Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
CR  - Prown, J. D. (1982). Mind in matter: an introduction to material culture. Theory and method. Winterthur
Portfolio, 17 (1), 1-19. http://www.jstor.org/stable/1180761
CR  - Scarpaci, J. L. (2016). Material culture and the meaning of objects. Material Culture, 48(1), 1–9. http://
www.jstor.org/stable/44507769
CR  - Schlereth, T. J. (1983). Material culture studies and social history research. Journal of Social History,
16(4), 111-143. http://www.jstor.org/stable/3786995
CR  - Schlereth, T. J. (1985). Material Culture Research and Historical Explanation. The Public Historian,
7(4), 21-36. https://doi.org/10.2307/3377548
CR  - Tarancı, B. (2023). Karışık teknik kullanılan sanatsal tekstillerde iplik sanatı [Yayımlanmamış yüksek
lisans tezi] Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
CR  - Uşak Belediyesi, (2012). Uşak halısı geçmişten günümüze. Hürriyet Matbaası.
CR  - Uzun, M. (2024). Güncel sanat pratikleri bağlamında Fırat Neziroğlu’nun dokuma resimleri ve
dokuma performansları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Kastamonu Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü.
CR  - Yonan, M. (2011). Toward a fusion of art history and material culture studies. West 86th: A
Journal of Decorative Arts, Design History, and Material Culture, 18(2), 232–248. https://doi.
org/10.1086/662520
Yüce, İ. (2010). Poliester/yün iplik karışımlarının boyanması [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]
Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
CR  - Görsel Kaynaklar: Görsel 1, 2: Halı ve Kilim Teknikleri. (n.d.). Retrieved August 3, 2024, from https://www.siskoosman.
com/techniques_tr.html
CR  - Görsel 3: Sanat Tarihindeki ilk Türk Halısı: Pazırık Halısı. (n.d.). Retrieved October 5, 2024, from
https://www.topragizbiz.com/konular/sanat-tarihindeki-ilk-turk-halisi-pazirik-halisi.10259/
CR  - Görsel 4, 5: Günay Halı. (n.d.). Retrieved July 28, 2024, from https://gunayhali.com/magaza/kilimseccade-13/
CR  - Görsel 6, 7: Klasik Devir Türk Halı Sanatı- Uşak ve Bergama Halıları. (n.d.). Retrieved October 5,
2024, from https://www.sanatinyolculugu.com/klasik-devir-turk-hali-sanati-usak-ve-bergamahalilari/
CR  - Görsel 8: Klasik Devir Türk Halı Sanatı- Uşak ve Bergama Halıları. (n.d.). Retrieved October 5, 2024,
from https://www.sanatinyolculugu.com/klasik-devir-turk-hali-sanati-usak-ve-bergama-halilari/
CR  - Görsel 9: 16.- 17. Yüzyıl Uşak Çintemanili Halılar. (2021, July 11). Style Of Mimesis. Retrieved
October 5, 2024, from https://www.styleofmimesis.com/2021/07/16-17-yuzyil-usak-cintemanilihalilar.html
CR  - Görsel 10: X.com. (n.d.). X (Formerly Twitter). Retrieved October 5, 2024, from https://x.com/
zeynepxmelek/status/826351971925901312
CR  - Görsel 11: Eldokuma Haılı - Günay Halı - Uşak. (2024, September 14). Günay Halı - Uşak. Retrieved
October 5, 2024, from https://gunayhali.com/magaza/eldokuma-hali-5/
CR  - Görsel 12: Uşak Halıları | Kültür Portalı. (n.d.). Kültür Portalı. Retrieved October 5, 2024, from https://
www.kulturportali.gov.tr/turkiye/usak/nealinir/usak-halilari
CR  - Görsel 13: Osmanlı Ahşap Çelik Döğme Çivili Tarak Halı Dokumada Kullanılan Yün İp Yapımında
Kullanılan Çivili Yün Tarağı | Garaj antik. (n.d.). Garaj Antik. Retrieved October 5, 2024, from
https://www.garajantik.com/hali-dokumada-yun-ip-yapiminda-kullanilan-civili-tarak.html
CR  - Görsel 14: Günay Halı- Uşak | El Dokuma Halı Kilim ve Aksesuarlar | Sanal Mağaza. (2024, May 15).
Günay Halı - Uşak. Retrieved October 5, 2024, from https://gunayhali.com/
CR  - Görsel 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24: Kırlent - Günay Halı - Uşak. (2024, July 31). Günay Halı -
Uşak. Retrieved October 5, 2024, from https://gunayhali.com/urun-kategori/kirlent/ Erişim
Tarihi:6.08.2024
CR  - Görsel 25: Oryantalizmin Yapısökümü / Lütfiye Bozdağ. (n.d.). Retrieved October 5, 2024, from http://
nurcanperdahci.com.tr/oryantalizmin-yapisokumu
CR  - Görsel 26: Uşak’ın Keşfedilmeyi Bekleyen halı kilim evi ziyaretçilerini bekliyor. (n.d.). https://www.
usakegemtv.com.tr. Retrieved October 5, 2024, from https://www.usakegemtv.com.tr/usak-inkesfedilmeyi-bekleyen-hali-kilim-evi-ziyaretcilerini-bekliyor/17359/
CR  - Görsel 27: Eli Belinde Motifi. (n.d.). Retrieved October 5, 2024, from https://www.facebook.com/photo.
php?fbid=230537809700851&id=100082338990024&set=a.224647373623228&locale=tr_tr
CR  - Görsel 15, 16, 28, 30, 32, 34, 36, 38, 40, 42, 44, 46, 48: S. Yayman’ın arşivi
CR  - Görsel 29: Soho Antiq- Kilim Motifleri ve Anlamları. (n.d.). https://sohoantiq.com. Retrieved October
5, 2024, from https://sohoantiq.com/blog/kilim-motifleri-ve-anlamlari
CR  - Görsel 31: Yanış | Koç University. (n.d.). Retrieved October 5, 2024, from https://librarydigitalcollections.
ku.edu.tr/dijital-sergiler/yanis-dijital-sergi/
CR  - Görsel 33: Anadolu Halı - Kilim Motifleri / Hayat ağacı Motifi 1 Stock Vector. (n.d.). Adobe Stock.
Retrieved August 5, 2024, from https://stock.adobe.com/images/anadolu-hal-kilim-motifleri-hayata-ac-motifi-1/249387093
CR  - Görsel 35: Anadolu Türk kilim motifi. (2020, October 3). Pinterest. Retrieved October 5, 2024, from
https://tr.pinterest.com/pin/523332419205387107/
CR  - Görsel 39: Anadolu’nun Mozaik Desenleri: Türk Motiflerinin Zengin Dünyası. (n.d.). Retrieved
October 5, 2024, from https://tosyahaber37.com/haber/20847759/anadolunun-mozaik-desenleriturk-motiflerinin-zengin-dunyasi
CR  - Görsel 41, 43, 45: Türk Kilimlerinde Rastladığımız Motifler Hangi Anlamlara Geliyor? (2021, February
6). Halkbank Kültür Ve Yaşam. Retrieved October 5, 2024, from https://kulturveyasam.com/turkkilimlerinde-rastladigimiz-motifler-hangi-anlamlara-geliyor/
CR  - Görsel 47: Pıtrak ve Göz Motifleri. (n.d.). Retrieved October 5, 2024, from https://librarydigitalcollections.
ku.edu.tr/wp-content/uploads/2022/07/yuruks_sergi.html
UR  - https://doi.org/10.22559/folklor.2717
L1  - http://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4323297
ER  -