TY - JOUR T1 - Türk Dünyası Atasözlerinde Akrabalık İlişkileri ve Rolleri TT - Kinship Relations and Roles in The Turkic World Proverbs AU - Altuntaş Gürsoy, İlke PY - 2024 DA - November Y2 - 2024 DO - 10.22559/folklor.2746 JF - Folklor/Edebiyat JO - folk/ed PB - Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi WT - DergiPark SN - 1300-7491 SP - 991 EP - 1012 VL - 30 IS - 120 LA - tr AB - Kültürel bellek, benlik ve bilinci zaman ve mekân ötesine taşıma işlevini gerçekleştiren atasözleri aynı zamanda bu olgulara ait kültürel kodları dilsel göstergelerlesabitleyen kuralları içerir. Kültürü inşa eden, ikame ve idamesini sağlayan değerler,yapılar ve kurumlarla ilgili bakış açısı da bu sözlü kültür ürünlerinde ilkeler dizgesi olarak kendine yer bulur. Önemli bir kültürel gösterge olan akrabalık ilişkileriulusların benliğinin bir parçasıdır. Türk dünyasında aile ve akrabalık ilişkilerinedeğer verilir. Aileye, akrabalık bağlarına verilen bu değer; akrabalık adları konusundaki çeşitliliğe yansır. Bu zenginliğin de dilin söz varlığı ögelerinden atasözlerine yansıdığı bilinmektedir. Çalışmada; ortak dil, tarih ve kültüre sahip olan Türkdünyasının atasözleri, akrabalık ilişkileri esasında özelleştirilerek ortak mirasın buyönüyle ele alınması amaçlanmıştır. Atasözlerini akrabalık ilişkileri bağlamındaözelleştirmenin, bu birlikteliği gözler önüne serme ve tanıtma açısından önemli olduğu düşünülmektedir. Çalışmanın amacı; Kazak, Kırgız, Özbek ve TürkiyeTürkçesindeki atasözlerinin akrabalık ilişkileri ve rolleri açısından incelenmesidir.Nitel yaklaşımla yapılandırılan çalışmanın veri kaynağını, atasözleri sözlüklerinde yer alan atasözleri oluşturmuştur. Veriler doküman incelemesiyle toplanmış veiçerik analiziyle çözümlenmiştir. Türk dünyasının atasözleri arasında karşılaştırmayapılmış ve akrabalık ilişkileriyle rollerinin atasözlerine nasıl yansıdığı, ortaklıklarıyla farklılıkları ortaya koyulmuştur. Çalışmanın sonucunda; Kazak ve Özbekatasözlerinde en çok evlilik yoluyla kurulan akrabalık ilişkileri ve rollerine, Kırgızatasözlerinde en çok çocuğun yeri ve değerine, Türkiye Türkçesindeki atasözlerinde ise en çok anne-baba çocuk ilişkisine yönelik atasözlerinin yer aldığı belirlenmiştir.Ortak atasözlerinin varlığının, Türk dünyasının dil ve kültür birliğineilişkin veriler sunması da çalışmanın sonuçları arasındadır. Türk kültürünün ortakbir unsuru olarak atasözleri daha çok incelenebilir ve ileride yapılacak farklı çalışmaların konusu olabilir. KW - akrabalık ilişkileri KW - kültürel miras KW - Türk dünyası atasözleri KW - KW - Türk kültürü N2 - Proverbs, which transfer cultural memory, self, and consciousness beyond timeand space, also contain rules that fix the cultural codes of these phenomena withlinguistic indicators. The perspective on values, structures, and institutions thatconstruct, substitute, and sustain culture is also manifested in these oral cultureproducts as a system of principles. Kinship relations, an important culturalindicator, are a part of the nation’s identity. In Turkic world, family and kinshiprelations are valued. This value given to family and kinship ties is reflectedin the diversity of kinship names. The richness of kinship names is reflectedin proverbs, which are among the vocabulary elements of the language. Thisstudy aims to analyze the proverbs of the Turkic world, which has a commonlanguage, history, and culture, based on kinship relations. Analyzing proverbs inthe context of kinship relations is deemed important to reveal and promote thiscommon heritage. The aim of the study is an examination of the Turkish proverbsof Kazakh, Kyrgyz, Uzbek, and Türkiye, in terms of kinship relations and roles.The data source of this qualitative study consists of the proverbs included in theproverb dictionaries. The data were collected by document review and analyzedby content analysis. A comparison was made between proverbs of the Turkicworld, and how kinship relations and roles are reflected in the proverbs, withtheir commonalities and differences, were revealed. The results indicate thatKazakh and Uzbek proverbs mostly include kinship relations and roles formedby marriage, Kyrgyz proverbs mostly contain proverbs about the place and valueof the child, and most of the Turkish kinship proverbs focus on parent-childrelationships. In addition, these common proverbs provide data regarding the linguistic and cultural unity of the Turkic world. Proverbs, as a common elementof Turkish culture, can be examined further and may be the subject of futureresearch with different foci. CR - Abay Çelik, Z.E. (2023). Türkçedeki atasözlerinde aile ve aile içi ilişkiler. Journal of History School, 62, 489-511. http://dx.doi.org/10.29228/Joh.67706 CR - Adilbekova, E.S., vd. (2021). Türkiye Türkçesinde ve Özbek Türkçesinde akrabalık adlarıyla kurulan atasözlerinin incelenmesi. Iasaýı Ýnıversıtetіnіń Habarshysy, 119(1),198-208. https://doi. org/10.47526/habarshy.vi1.393 CR - Aksan, D. (2006). Anadilimizin söz denizinde. Bilgi. CR - Aksan, D. (2011). Türkçenin zenginlikleri incelikleri. Bilgi. CR - Aksan, D. (2021). Türkçenin sözvarlığı. Bilgi. CR - Albayrak, N. (2009). Türkiye Türkçesinde atasözleri. Kapı. CR - Altunsoy, S. (2022). Özbek Türkçesindeki aile kavramı ile ilgili atasözlerinin anlam bilimi ve söz dizimi açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. CR - Başgöz, İ. (1995). Bir atasözümüzün yedi yüz yıllık tarihi, İpek Yolu Uluslararası Halk Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri (Ankara 1-7 Temmuz 1993) 79-84. Kültür Bakanlığı. CR - Baykara, T. (2001). Türk kültür tarihine bakışlar. Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu-Atatürk Kültür Merkezi. CR - Boratav, P.N. (1982). Folklor ve edebiyat 1. Adam. CR - Borodavchenko, V. (2018). Türkiye Türkçesi atasözleri ve deyimlerinde aile ve akrabalık anlayışı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. CR - Çevik, M. (2006). Anlamca çelişen ve olumsuz yargı bildiren atasözleri. folklor/edebiyat Dergisi, 12(48), 433-444. CR - Çevik, M. (2019). Bir atasözünün tarih içindeki değişimleri üzerine tespit ve değerlendirmeler. Türklük biliminde gür bir ses Prof. Dr. İsa Özkan’a Armağan. İ. Dilek ve İ. Kalenderoğlu (Ed.) Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 341-350. CR - Çobanoğlu, Ö. (2004). Türk dünyası ortak atasözleri sözlüğü. Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı. CR - Dıykanbayeva, M. (2018). Kırgız atasözlerinde kadın ve toplumdaki yeri. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 59, 61-70. CR - Durbilmez, B. (2021). Türk dünyası kültürü 1. Ötüken. CR - Erdem, A. (2022). Akrabalık kavramları bağlamında Özbek atasözleri üzerine bir inceleme. Turkish Studies, 17 (1), 37-53. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.54227 CR - Gülensoy, T. (1974). Altay dillerindeki akrabalık adları üzerine notlar. Türk Dili Araştırmaları YıllığıBelleten, 21-22 (1973-1974), 283-318. CR - Gürsu, U. (2009). Kazak Türkçesindeki ve Türkiye Türkçesindeki atasözlerinin karşılaştırmalı biçimde incelenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi] İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. CR - Hirik, E. (2017). Türkiye Türkçesi atasözlerinde akrabalık bildiren kelimeler ve duygu değerleri. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(3), 1726-1746. CR - Kafesoğlu, İ. (1998). Türk Millî kültürü. Ötüken Neşriyat. CR - Kılınç, O. (2012). Türkçe ve Kırgızcadaki Akrabalık Terimlerinin Atasözü ve Deyimlere Yansıması [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi. CR - Oy, A. (1991). Atasözü. İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı, 4, 44-46. CR - Ozharova, A. ve Jakypbekova, M. (2021). Kazak ve Türk ailesiyle ilgili anlamsal atasözleri. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Sanat Dergisi, 2(1),101-112. CR - Ögel, B. (2001). Dünden bugüne Türk kültürünün gelişme çağları. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. CR - Savcı, K. (1973). Cumhuriyetin 50. yılında Türk kadını. Cihan. CR - Uçar, İ. ve Doğruer, N. (2016). Kazak Türkçesinde aile bireyleri ile ilgili atasözleri üzerine bir çalışma. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(1), 94-107. http://dx.doi.org/10.7884/ teke.603 CR - Usubova, G. (2017). Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesindeki akrabalıkla ilgili atasözleri üzerine bir inceleme [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. CR - Üstüner, A. (2002). Olumsuz yargılı atasözleri. Türk Dili, 83 (601), 35-42. CR - Yatağan, M. (2010). Özbek halk atasözleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. CR - Yeraliyev, Z. (2015). Kazak Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde yakın akrabalık isimleri ile kurulan atasözleri üzerine bir inceleme denemesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. CR - İncelenen Sözlükler: Aksoy, Ö.A. (1993). Atasözleri ve deyimler sözlüğü. İnkılap. CR - Çelik Şavk, Ü. (2018). Kırgız atasözleri. Türk Dil Kurumu. CR - Güngör, A. ve Cailova Güngör, A. (1998). Kırgız atasözleri. Engin. CR - Gürsu, U. (2017). Kazak atasözleri. Türk Dil Kurumu. CR - İsmail, Z. ve Gümüş, M. (1995). Türkçe açıklamalı Kazak atasözleri. Engin. CR - Mirzayev, T., vd. (2005). O’zbek xalq maqollari. S. Turdimov (Ed.)Sharq Nashriyot. CR - Sertel, A. (2014). Konularına göre atasözlerimiz. Eşik. CR - Yoldaşev, İ. ve Gümüş, M. (1995). Türkçe açıklamalı Özbek atasözleri. Engin. CR - Elektronik Kaynaklar: Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO). Somut olmayan kültürel mirasın korunması sözleşmesi (17 Ekim, 2003). Erişim adresi: www.unesco.org.tr/Pages/181/177/ (10.08.2024) CR - Türk Dil Kurumu. Atasözleri ve deyimler sözlüğü. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/ (17.03.2024) CR - Türk Dil Kurumu. Güncel çevrim içi sözlüğü. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/ (17.03.2024) UR - https://doi.org/10.22559/folklor.2746 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4323333 ER -