TY  - JOUR
T1  - Tefsirde İhtilafları Giderme Yöntemi Olarak Ta‘mîm, Temsîl, Tefsîr, Takrîb: Câmi‘u’l-Beyân ve el-Muharrerü’l-Vecîz Bağlamında Bir İnceleme
TT  - منهجا حل الاخلافات في التفسير: التعميم، التمثيل، التفسير، والتقريب: دراسة في سياق جامع البيان والمحرر الوجيز
AU  - Büyük, Enes
PY  - 2025
DA  - April
Y2  - 2025
DO  - 10.31121/tader.1583545
JF  - Tefsir Araştırmaları Dergisi
JO  - TADER
PB  - Ali KARATAŞ
WT  - DergiPark
SN  - 2587-0882
SP  - 31
EP  - 54
VL  - 9
IS  - 1
LA  - tr
AB  - Tefsir literatüründe ortaya çıkan ihtilaflar, erken dönemden itibaren bir sorun olarak fark edilmiş ve metodolojik değerlendirmelere konu olmuştur. Tefsir eserlerinde görülen bu değerlendirmeler daha sonra müstakil usul eserlerine taşınmıştır. İlgili değerlendirmelerde özellikle birbiriyle uyumlu olduğu kabul edilebilir ihtilaflar, lafızların kapsamlılığına ve Kur’an’ın i‘câzı gereği çok anlamlılığına  atıf yapılarak temellendirilmiştir. Tefsirde ihtilaf meselesi çözümlenirken Süfyân b. Uyeyne, İbn Râhûye, İbn Kuteybe, Mâtürîdî, Mâverdî, Tûfî ve İbn Teymiyye gibi müfessirlerin görüşlerinden bahsedilebilse de bu bağlamda Taberî ve İbn Atıyye’nin ayrıcalıklı bir yeri vardır. Nitekim tefsirde bazı ihtilafları birbiriyle uyumlu kabul etme Taberî ve İbn Atıyye tefsirlerinde yöntemsel bir tavır olarak ortaya çıktığından makalede özellikle Taberî ve İbn Atıyye’nin tefsirlerindeki örnekler incelenmektedir. Araştırma farklı tefsirlerin bir arada nasıl değerlendirilebileceği ve ihtilafların tefsir usulünde hangi metotlarla giderilebileceği sorularına odaklanmaktadır. Bu kapsamda, Kur’an lafızlarının çok yönlü anlam potansiyeli üzerinde durulmuş, birden fazla yorumun uyumlu bir şekilde nasıl ele alınabileceği sorgulanmıştır. Tespit edilen veriler tefsirde ihtilafların zenginlik olarak kabul edilmesi gerektiği fikrini ve çoğulcu bir perspektifin imkanını gösterdiği gibi çalışmada bu yaklaşımların metodolojik zeminindeki sorunlar da kritik edilmiştir. Bu bağlamda tefsir ihtilaflarının yapıcı bir şekilde ele alınması, Kur’an’ın anlam dünyasını genişletmekte ve çağdaş araştırmalara ilham vermektedir. Araştırma tefsir literatüründeki ihtilafları kavramak ve çözmek için kullanılan geleneksel yöntemleri açığa çıkararak, bu yöntemlerin çağdaş tefsir usulüne nasıl katkı sağlayabileceğine dair ipuçları sunmaktadır. Bu doğrultuda araştırmada Taberî ve İbn Atıyye’nin tefsirlerinden örnekler alınarak, betimleyici ve karşılaştırmalı bir analiz yöntemi takip edilmiştir.
KW  - Tefsir
KW  - Usul
KW  - İhtilaf
KW  - Taberî
KW  - İbn Atıyye.
N2  - إن الاخلافات التي ظهرت في أدبيات التفسير قد أُدركت كإشكالية منذ العصر المبكر، وأصبحت موضوعًا لتقييمات منهجية. وقد نُقلت هذه التقييمات التي ظهرت في كتب التفسير لاحقًا إلى كتب أصول مستقلة. وفي التقييمات، الاختلافات التي يمكن قبولها على أنها متفقة مع بعضها البعض مسوّغة بالرجوع إلى شمول الألفاظ وتعدد معاني القرآن بسبب إعجازه. وبينما يمكن الإشارة إلى مفسرين مثل سفيان بن عيينة، وابن راهويه، وابن قتيبة، والماوردي، والطوفي، وابن تيمية عند معالجة مسألة الاختلاف في التفسير، فإن للطبري وابن عطية مكانة متميزة في هذا السياق. فبما أن قبول بعض الاخلافات في التفسير كاخلافات متوافقة يظهر كموقف منهجي في تفسير الطبري وابن عطية، فقد تم في هذه المقالة دراسة أمثلة من تفسير الطبري وابن عطية تحديدًا. وتركز الدراسة على سؤال كيفية تقييم التفسيرات المختلفة معًا، والأساليب التي يمكن بها معالجة الاخلافات في أصول التفسير. وفي هذا السياق، تم التركيز على الإمكانيات المتعددة لمعاني ألفاظ القرآن، وتم البحث في كيفية تناول تعدد التفسيرات بشكل متوافق. وتُظهر البيانات التي تم الحصول عليها أن الاخلافات في التفسير يجب اعتبارها ثراءً، وتُظهر إمكانيات منظور تعددي، كما تم نقد المشكلات الكامنة في الأرضية المنهجية لهذه المقاربات في الدراسة. وفي هذا السياق، فإن تناول خلافات التفسير بشكل بنّاء يُوسع من آفاق المعنى في القرآن ويُلهم الأبحاث المعاصرة. وتكشف الدراسة عن الأساليب التقليدية المستخدمة لفهم وحل الاخلافات في أدبيات التفسير، وتُقدم مؤشرات على كيفية مساهمة هذه الأساليب في أصول التفسير المعاصرة. وبهذا الاتجاه، اتبعت الدراسة منهجًا تحليليًا وصفيًا ومقارنًا من خلال تقديم أمثلة من تفسيري الطبري وابن عطية.
CR  - Birkeland, Harris. “Old Muslim Opposition against Interpretation of the Koran”, The Qur’an: Formative Interpretation. ed. Andrew Rippin. Aldershot: Ashgate, 1999, 42-80.
CR  - Büyük, Enes. “el-Muharrerü’l-Vecîz’in Kaynakları, Nüshaları, Neşirleri ve Hakkında Yapılan Bilimsel Çalışmalar”. Dergiabant 10/2 (2022): 395-420.
CR  - Büyük, Enes. “Sahâbe Tefsirinde Hakikî İhtilâf Problemi ve Gerekçeleri”. İLTED sy. 51 (2019): 107-129.
Büyük, Enes. Tefsir Tarihi. Konya: Kitaparası Yayınları, 2024.
CR  - Culler, Jonathan. “Convention and Meaning: Derrida and Austin”. New Literary History 13/1 (1981): 15-30.
CR  - Demircigil, Bayram. “Hz. Peygamber’in Bazı Ayet İktibasları ve Bunların Bağlamla İlişkisi”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 5/2 (2021): 517-540.
CR  - Divlekci, Celalettin. “Tefsirde Yorum Farklılığına Yol Açan Sebepler”. EKEV Akademi Dergisi 18/58 (2014): 1-20.
CR  - Esedâbâdî, Ebu’l-Hasen Abdülcebbâr. el-Muğnî fi ebvâbi’t-tevhîd ve’l-ʽadl. thk. Emîn e-Hûlî. 20 cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
CR  - Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâü ‘ulûmi’d-dîn. Beyrut: Dârü İbn Hazm, 2005.
CR  - Hirsch, Jr. E. D. Validity in Interpretation. New Haven: Yale University, 1967.
CR  - İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. thk. Heyet. 10 cilt. Katar: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2015.
CR  - İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 cilt. Tunus: ed-Dârü’t-Tunûsî, 1984.
CR  - İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed. et-Teshîl li ‘ulûmi’t-tenzîl. thk. Ali b. Hamed es-Sâlihî. 4 cilt. Mekke: Dâru Tayyibe, 2018
CR  - İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘Azîm. thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed v.dğr.. 15 cilt. Giza: Müessesetü Kurtuba, ts.
CR  - İbn Kuteybe. Te’vîlü müşkili’l-Kur’ân. thk. es-Seyyid Ahmed Sakr. Kâhire: Dârü’t-Türâs, 2. Baskı, 1973.
CR  - İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim. Te’vîlü muhtelefi’l-hadîs. thk. Muhammed Muhyiddin el-Asfar. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1999.
CR  - İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Abdülhalim. Mukaddime fî usûli’t-tefsîr. thk. Samî b. Muhammed b. Cârullah. Riyad: Dâru’l-Muhaddis, 2. Baskı, 2022.
CR  - Kahraman, Ferruh. Tefsîrde İhtilâfların Mâhiyeti Çeşitleri ve Sebepleri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
CR  - Kasım b. Sellâm, Ebû Ubeyd. Fedâilü’l-Kur’ân. thk. Ahmed b. Abdülvahit el-Hayyâtî. 2 cilt. Mağrib: Matbaatu Fudâle, 1995.
CR  - Kaya, Mesut. “Tefsirde Usul Arayışları: Memlükler Döneminde Tefsir Usulü ve Kur’an İlimleri Çalışmaları”. Marife 23/2 (2023): 429-452.
CR  - Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur’ân, thk. Mehmet Boynukalın. 18 cilt. İstanbul: Dâru’l-Mîzân, 2005.
CR  - Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-uyûn. thk. es-Seyyid b. Abdulmaksûd. 6 cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
CR  - Mervezî, Ebû Abdullah Muhammed b. Nasr. es-Sünen. thk. Abdullah b. Muhammed el-Busayrî. Riyâd: Dârü’l-Âsıme, 2001.
CR  - Muhammed b. el-Hüseyn, Ebû Ya‘lâ. el-‘Udde fî usûli’l-fıkh. thk. Ahmed b. Ali Seyyid el-Mübârekî. Riyad: y.y. 3. Baskı, 1993.
CR  - Muhammed Süleyman, Muhammed Salih. İhtilâfü’s-selef fi’t-tefsîr. Demmâm: Dâru İbnü’l-Cevzî, 1999.
Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-ğayb. 32 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981, 14/150.
CR  - Sa‘îd b. Mansûr. es-Sünen. thk. Sa‘d b. Abdullah Âl Humeyyid. 5 cilt. Riyâd: Dârü’s-Sumey‘î, 1993.
CR  - Saleh, Walid. “Ibn Taymiyya and the Rise of Radical Hermeneutics: An Analysis of an Introduction to the Foundations of Qur’ānic Exegesis”. eds. Yossef Rapoport-Shahab Ahmed, in Ibn Taymiyya and His Times. Pakistan: Oxford University Press, 2010, 123-162.
CR  - Süyûtî, Celâleddin Abdurrahmân İbn Ebî Bekir. el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Merkezu’d-Dirâsâtil-Kur’âniyye. 7 cilt. Medine: Mucemma‘u’l-Melik Fahd, 1426.
CR  - Süyûtî, Celâleddin. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-me’sûr. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 17 cilt. Kahire: Merkezü Hecer li’l-Buhûs ve’d-Dirâsât, 2000.
CR  - Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
CR  - Tûfî, Süleyman b. Abdülkavî b. Abdülkerîm es-Sarsarî. el-İksîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. thk. Abdülkadir Hüseyin. Kâhire: Mektebetü’l-Âdâb, 1977.
CR  - Wansbrough, J. Qur’anic Studies: Sources and Methods of Scriptural Interpretation. Oxford: Oxford University Press, 1977.
CR  - Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ebu’l-Fadl ed-Dimyâtî. Kâhire: Dârü’l-Hadîs, 2006.
UR  - https://doi.org/10.31121/tader.1583545
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4358735
ER  -