@article{article_1591780, title={İşrâkî ve Sâbiî Ontolojide Düalizm Temelli Varlık Anlayışı}, journal={Tetkik}, pages={97–117}, year={2025}, DOI={10.55709/tetkik.1591780}, author={Hayta, Hayrunnisa}, keywords={İslam Felsefesi, Sühreverdî, İşrâkilik, Gnostisizm, Sâbiîlik, Düalizm}, abstract={Düşünce dünyasında hemen her düşünce ekolü kendinden önceki kültür ve medeniyetlerden ve onların ortaya koyduğu fikirlerden etkilenmiştir. Bu durum İslam felsefe geleneği için de söz konusudur. Dolayısıyla ele alınması gereken geleneklerden biri de Şihâbüddîn es-Sühreverdî (öl. 587/1191) tarafından kurulmuş olan İşrâkî felsefedir. İşrâkî felsefe, eklektik ve daha çok sezgisel bir düşünce tarzına dayalı olarak kadim dönemlerin felsefi ve mistik akımlarından beslenmiştir. Sühreverdî, doğu ve batı düşüncelerinden gelen farklı geleneklere ait tüm kadîm hikmeti kaynakları arasında göstermiş ve kendisini de bu ebedi hikmetin vârisi olarak görmüştür. Bu bağlamda Sühreverdî’nin işrâk felsefesi irfâni olarak ilâhî bilgilere ve Tasavvufa, nazari olarak Yeni Eflatunculuğa ve Meşşâiliğe, kültür olarak Zerdüştilik ve eski Fars dinlerine ve keşfi hikmet olarak da Hermetizm’e kadar gittiği ileri sürülmektedir. Fakat bunların yanı sıra bu felsefenin doğuşuna etki eden Sâbiîlik ve Hint metafiziği gibi başka kaynakların da bulunduğu söylenebilir. Biz bu araştırmada İşrâkiliğin ve onun felsefesine etki ettiğini düşündüğümüz Sâbiîliğin ontoloji tasavvurları kapsamında düalizm anlayışlarını kıyaslayacağız. Çalışmada Sühreverdî’nin varlık tasavvuru ve asli itibari ile ilâhî bir din olmakla beraber zamanla dinî, felsefî, siyasî tesirler altında kalarak farklı formlarda bugüne kadar gelmiş olan Sâbiî inancının ontolojisi, her iki geleneğin düalizm anlayışları bağlamında karşılaştırmalı olarak açıklanmıştır. Varlık felsefesi açısından düalizm düşüncesinin Sâbiîlik ve Sühreverdî’nin İşrâk felsefesindeki karşılığı ele alınmış ve her iki gelenekte yer alan benzerlik ve farklılıklara yer verilmiştir. Araştırmada hem İslâmi hemde modern dönem kaynaklardaki Sâbiîlik ile İşrâkiliğin düalizme benzer yorumlar getirdikleri sonucuna ulaşılmıştır. İşrâkilikte nur-zulmet ve Sâbiîlikte ışık-karanlık şeklinde beliren varlık tasavvurlarının her iki sistemin bütün felsefesini formüle ettiğini söyleyebiliriz.}, number={7}, publisher={Oku Okut Derneği}