TY  - JOUR
T1  - Üstün Yetenekli Öğrencilerin Psikolojik İyi Oluşlarını  Etkileyen Faktörler
TT  - Factors Affecting the Psychological Well-Being of  Gifted Students
AU  - Ödemiş, Niyazi Cem
AU  - Ortak, Abdullah
AU  - Kaya, Volkan Hasan
PY  - 2025
DA  - June
Y2  - 2025
DO  - 10.71270/istanbulegitim.istj.1592750
JF  - İstanbul Eğitim Dergisi
JO  - ISTJ
PB  - İstanbul İl Millî Eğitim Müdürlüğü
WT  - DergiPark
SN  - 3023-7645
SP  - 28
EP  - 58
IS  - 2
LA  - tr
AB  - Akranlarına kıyasla sosyal ve duygusal açıdan farklı bir gelişim süreci yaşayan üstün yetenekli öğrencilerin akademik gelişimleri kadar psikolojik iyi oluşlarına da ehemmiyet gösterilmesi, onların bütüncül gelişimlerinin sağlıklı bir şekilde gerçekleşmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Bu araştırma, bir Bilim ve Sanat Merkezi’nde öğrenim gören üstün yetenekli öğrencilerin psikolojik iyi oluşlarını etkileyen faktörleri derinlemesine incelemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırma, gönüllü katılım esasına dayanarak 7 öğrenci, 8 veli, 7 öğretmen ve 3 yöneticiden oluşan toplam 25 kişilik bir çalışma grubu ile yürütülmüştür. Veriler yarı yapılandırılmış mülakatlar aracılığıyla toplanmış; araştırma yöntemi olarak nitel araştırma yaklaşımı kapsamında açıklayıcı durum çalışması benimsenmiştir. Bulgular doğrultusunda üstün yetenekli öğrencilerin psikolojik iyi oluşlarını etkileyen çeşitli faktörler belirlenmiştir. Üstün yetenekli öğrencilerin psikolojik iyi oluşları; kişilik özellikleri, sosyal-duygusal etkenler, akran ilişkileri, aile yapısı, eğitim ortamı ve toplumsal beklentiler gibi çeşitli faktörlerden etkilendiğine ulaşılmıştır. Katılımcılar görüşmeler sırasında bu faktörlere vurgu yaparak üstün yetenekli öğrencilerin psikolojik iyi oluş süreçlerinde belirleyici olduklarını ifade etmişlerdir. Psikolojik danışmanlık ve rehberlik hizmetleri, sosyal destek, aile ve öğretmen iş birliği, bireysel ve grup rehberliği, sosyal-duygusal beceri eğitimi ve ebeveyn farkındalık çalışmaları süreci iyileştirebilecek çözüm önerileri olarak sunulabilir. Gelecekteki araştırmaların farklı bölgelerden ve daha geniş çalışma gruplarıyla yapılması ve farklı veri kaynaklarının kullanılması, elde edilen sonuçların geçerliğini ve güvenirliğini artırabilir.
KW  - Psikolojik danışmanlık ve rehberlik
KW  - Psikolojik iyi oluş
KW  - Üstün yetenekli öğrenci
KW  - bilim ve sanat merkezi
KW  - bütüncül yaklaşım
N2  - It is of great importance to pay attention to the psychological well-being of gifted students, who experience a different social and emotional development process compared to their peers, as well as their academic development, in order to ensure their holistic development in a healthy manner. This study was conducted to thoroughly examine the factors affecting the psychological well-being of gifted students studying at a Science and Art Centre. The research was conducted with a total of 25 participants, including 7 students, 8 parents, 7 teachers, and 3 administrators, based on voluntary participation. Data were collected through semi-structured interviews, and an explanatory case study was adopted as the research method within the scope of qualitative research. Based on the findings, various factors affecting the psychological well-being of gifted students were identified. It has been found that the psychological well-being of gifted students is influenced by various factors such as personality traits, social-emotional factors, peer relationships, family structure, educational environment, and social expectations. During the interviews, the participants have emphasised these factors and stated that they are decisive in the psychological well-being processes of gifted students. Psychological counselling and guidance services, social support, family and teacher collaboration, individual and group guidance, social-emotional skills training, and parent awareness programmes can be presented as solutions to improve the process. Future research conducted in different regions and with larger study groups, using different data sources, may increase the validity and reliability of the obtained results.
CR  - Alabbasi, A. M., A. Ayoub, A. E., & Ziegler, A. (2021). Are gifted students more emotionallyintelligent than their non-gifted peers? A meta-analysis. High Ability Studies, 32(2), 189-217. https://doi.org/10.1080/13598139.2020.1770704
CR  - Afat, N. (2013). Çocuklarda üstün zekânın yordayıcı olarak ebeveyn tutumları. Hayef Journal Of   Education, 10(1), 155-168.
CR  - Akarsu, Ö. ve Mutlu, B. (2017). Üstün yetenekli çocukları anlamak: Çocukların sosyal ve duygusal sorunları. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7(2), 112-116.
CR  - Akbüber, B. A., Erdik, E., Güney, H., Çimşitoğlu, G. ve Akbüber, C. (2019). Bilim ve sanat merkezlerinde özel yetenekli öğrencilerin sorunlarının değerlendirilmesinde bir yöntem önerisi: “Özel yetenekli çocuk çalıştayı”. Journal of Gifted Education and Creativity, 6(1), 22-39.
CR  - Altun, F. ve Yazıcı, H. (2018a). Üstün yetenekli̇ öğrencilerin psikolojik danışma yaşantıları: Ölçek uyarlama ve kesitsel tarama çalışması. Milli Eğitim Dergisi, 47(1), 173-200.
CR  - Altun, F. ve Yazıcı, H. (2018b). Türkiye’deki üstün yetenekli öğrencilerin psikolojik danışma ve rehberlik ihtiyaçları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 19(2), 355-378.
CR  - Altun, F. ve Yazıcı, H. (2020). Rehber öğretmenlerin üstün yetenekli öğrencilere sunulan psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri ile ilgili görüşleri. Mavi Atlas, 8(1), 81-106. 
https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.685650
CR  - Aykutlu, H. C., Dereli, F., Turan, B., Türk Kurtça, T. ve Dursun, O. B. (2024). Gifted children and psychiatric disorders: Is the risk increased compared with their peers? Gifted Child Quarterly, 68(3), 226-237. https://doi.org/10.1177/00169862241239649
CR  - Baltacı, Ö. ve Akbulut, Ö. F. (2021). Özel yetenekli öğrencilerin psikolojik danışma ve rehberlik gereksinimleri. Taşkın-Ekici, F. ve Beykal-Orhun, F. (Ed.) Eğitim bilimleri alanında uluslararası araştırmalar (s. 207-240) içinde. Eğitim Yayınevi.
CR  - Baker, J. A. (1995). Depression and suicidal ideation among academically gifted adolescents. Gifted Child Quarterly, 39(4), 218-223. https://doi.org/10.1177/001698629503900405
CR  - Bartell, N. P., & Reynolds, W. M. (1986). Depression and self-esteem in academically gifted and nongifted children: A comparison study. Journal of School Psychology, 24(1), 55-61.  https://doi.org/10.1016/0022-4405(86)90042-7
CR  - Bayri, H. ve Sapancı, A. (2022). Üniversite öğrencilerinin psikolojik iyi oluş düzeylerinin yordanmasında öz-düzenleme ve psikolojik kırılganlığın rolü. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 21(84), 1446-1464. https://doi.org/10.17755/esosder.1067433
CR  - Chan, D. W. (2003). Assessing adjustment problems of gifted students in Hong Kong: The development of the student adjustment problems inventory. Gifted Child Quarterly, 47(2), 107-117. https://doi.org/10.1177/001698620304700202
CR  - Ciğerci, Z. Ç. (2006). Üstün yetenekli olan veya olmayan ergenlerde benlik saygısı, başkalarının algılaması ve psikolojik belirtiler arasındaki ilişkiler [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi.
CR  - Colangelo, N. (2002). Counseling gifted and talented students. NRC/GT Newsletter (Fall 2002). -University of Connecticut, National Research Center on the Gifted and Talented.
CR  - Çelikten, Y. (2017). Üstün yetenekli çocuklar ve BİLSEM. Turkish Journal of Educational Studies, 4(3), 87-104.
CR  - Dağlıoğlu, H. E. ve Alemdar, M. (2010). Üstün yetenekli bir çocuğun ebeveyni olmak. Kastamonu Eğitim Dergisi, 18(3), 849-860.
CR  - Davaslıgil, Ü., Uzun, M., Çeki, E., Köse, M. A., Çapkan, N. ve Şirin, M. R. (2004). Üstün yetenekli çocuklar durum tespiti komisyonu ön raporu. T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı.
CR  - Davis, G. A., Rimm, S. B., & Siegle, D. (2011). Education of the gifted and talented (6th ed.). Pearson.
CR  - Demir, R., Tanhan, A., Çiçek, İ., Yerlikaya, İ., Kurt, S. Ç., ve Ünverdi, B. (2021). Yaşam kalitesinin yordayıcıları olarak psikolojik iyi oluş ve yaşam doyumu. Yaşadıkça Eğitim, 35(1), 192-206. https://doi.org/10.33308/26674874.2021351256
CR  - Doğan, M. (2017). Karakter gücü olarak sabır ve psikolojik iyi oluş ilişkisi. The Journal of Happiness & Well-Being, 5(1), 134-153.
CR  - Elijah, K. (2011). Meeting the guidance and counseling needs of gifted students in school settings. Journal of School Counseling, 9(14), 1-19.
CR  - Erdem, Ş. ve Kabasakal, Z. (2015). Psikolojik iyi olma ve yetişkin bağlanma boyutları. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 4(1), 82-90.
CR  - Eren, F., Ömerelli Çete, A., Avcil, S. ve Baykara, B. (2018). Üstün yetenekli çocuklarda ve ailelerinde duygusal ve davranışsal özellikler. Archives Of Neuropsychiatry/nöropsikiyatri Arşivi, 55(2). https://doi.org/10.5152/npa.2017.12731
CR  - Gagné, F. (2004). Transforming gifts into talents: The DMGT as a developmental theory . High Ability Studies, 15(2), 119–147. https://doi.org/10.1080/1359813042000314682
 
Gallagher, J. J. (2002). Society’s role in educating gifted students: The role of public policy (RM02162). National Research Center on the Gifted and Talented, University of Connecticut.
CR  - Gönültaş, O. ve Karataş, Z. (2023). Özel yetenekli ergenlerde psikolojik iyi oluş ile algılanan sosyal yetkinlik arasındaki ilişki. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(2), 516-533. https://doi.org/10.32709/akusosbil.1054947
CR  - Gordana, S., Svetlana, P., Aleksandra, T., & Miftari, S. S. (2013). Psychological aspects of gifted children. International Journal of Cognitive Research in Science, Engineering and Education, 1(2), 129-134.
CR  - Gümüş, M. M., Kaya, A., Gümüş, A., Turan, E., Değerli, H. ve Yüzgüllü Gümüş, Y. (2023). Türkiye’de Bilim Sanat Merkezleri, özellikleri ve sayıları. International Journal of Social and Humanities Sciences Research, 10(102), 3601–3607. https://doi.org/10.5281/zenodo.10452512
CR  - Ihlamur, Ş. (2017). Üstün yetenekli çocuklara sahip ailelerin danışmanlık ihtiyaçlarının saptanması [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Ticaret Üniversitesi.
CR  - Kaya, N. (2013). Üstün yetenekli öğrencilerin eğitimi ve BİLSEM’ler. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 115-122.
CR  - Kaymakcı, G. ve Gürel-Tonbul, B. (2024). Investigation of psychological resilience in gifted adolescents. Maarif Mektepleri International Journal of Educational Sciences, 8(1), 1-25. https://doi.org/10.46762/mamulebd.1373473
CR  - Kline, C., & Short, R. (1991). Emotional adjustment of gifted children: A closer look. Gifted Child Quarterly, 35(2), 90-95.
CR  - Kuznetsova, E., Liashenko, A., Zhozhikashvili, N., & Arsalidou, M. (2024). Giftedness identification and cognitive, physiological and psychological characteristics of gifted children: A systematic review. Frontiers in Psychology, 15. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2024.1411981
CR  - Jackson, P. S., & Peterson, J. (2003). Depressive disorder in highly gifted adolescents. Journal of Secondary Gifted Education, 14(3), 175-186. https://doi.org/10.4219/jsge-2003-42
CR  - James, T., Webb, E., Meckstroth, S., & Tolan, O. (1994). Guiding the gifted child. Psychology Press.
CR  - Jung K. S. (2024) The relations of social competence and mental well-being by perception of giftedness in gifted students. High Ability Studies, 35(2), 107-134 https://doi.org/10.1080/13598139.2023.2300415
CR  - Mueller, C. M., & Winsor, P. (2018). The hidden struggles of gifted students: Identifying depression and anxiety. Journal of Advanced Learning, 30(2), 115-132.
CR  - Neihart, M. (1999). The impact of giftedness on psychological well-being. Roeper Review, 22(1), 10–17.
CR  - Noor, B. (2023). Pressure and perfectionism: A phenomenological study on parents’ and teachers’ perceptions of the challenges faced by gifted and talented students in self-contained classes. Frontiers in Education, 8, 1225623. https://doi.org/10.3389/feduc.2023.1225623
CR  - Oğurlu, Ü. ve Yaman, Y. (2010). Üstün zekâlı/yetenekli çocuklar ve iletişim. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28, 213-223.
CR  - Özbay, Y. (2013). Üstün yetenekli çocuklar ve aileleri. TC Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayını.
CR  - Özbey-Gökçe, F., Ellibeş-Cerrah, H., & Arpaz-Ünsal, Ş. (2021). The perceptions of the gifted children regarding their friendship relations. Ankara University Faculty of Educational Sciences Journal of Special Education, 22(1), 113-145. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.621484.
CR  - Özdiyar, Ö., Demirkaya, A. S. ve Gürlen, E. (2022). Üstün yetenekli öğrencilerin eğitimine ilişkin konu alanı uzmanlarının görüş ve önerilerinin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 23(4), 831-852. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.899035
CR  - Özenç, Y. Y. (2022). Eğitim araştırmalarında durum çalışması deseni nasıl kullanılır. Uluslararası Eğitimde Nitel Araştırmalarda Mükemmellik Arayışı Dergisi, 1(2), 57-67.
CR  - Özsoy, Y. (2014). Metaphors of science and art center students, teachers and parents regarding gifted students. Journal of Gifted Education Research, 2(1), 74-87.
CR  - Özmen, F. ve Kömürlü, F. (2013). Türkiye’de üstün zekâlı ve yetenekli öğrenciler eğitimine ilişkin politika ve uygulamalar. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 35-56. 
https://doi.org/10.17679/inuefd.108599
CR  - Öztabak, M. Ü. (2018). Özel/üstün yetenekli çocukların ailelerine yönelik rehberlik ve psikolojik danışmanlık. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama, 9(17), 79-106.	
	
Pemik, K. ve Levent, F. (2019). Üstün yetenekli öğrencilere destek odasında verilen eğitime ilişkin okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin görüşleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 20(2), 313-338. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.446598
CR  - Peterson, J. S. (2009). Myth 17: Gifted and talented individuals do not have unique social and emotional needs. Gifted Child Quarterly, 53(4), 280-282. https://doi.org/10.1177/0016986209346946
CR  - Rahi, S. (2017). Research design and methods: A systematic review of research paradigms, sampling issues and instruments development. International Journal of Economics & Management Sciences, 6(2), 1000403. https://doi.org/10.4172/2162-6359.1000403
CR  - Renzulli, J. S. (2003). The three-ring conception of giftedness: Its implications for understanding the nature of innovation. The International Handbook on Innovation, 79-96. https://doi.org/10.1016/b978-008044198-6/50007-3
CR  - Renzulli, J. S. (2021). The three-ring conception of giftedness: A developmental model for promoting creative productivity 4. In Reflections on gifted education, 55-90. https://doi.org/10.4324/9781003237693-5
CR  - Ryff, C. D. (1989). Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological well-being. Journal of personality and social psychology, 57(6), 1069. https://doi.org/10.1037//0022-3514.57.6.1069
CR  - Sak, U. (2010). Üstün zekalılar: Özellikleri, tanılanmaları ve eğitimleri. Maya Akademi Yayınevi.
CR  - Sak, U., Ayas, M. B., Bal-Sezerel, B., Öpengin, E., Özdemir, N. N. ve Demirel Gürbüz, Ş. (2015). Türkiye’de üstün yeteneklilerin eğitiminin eleştirel bir değerlendirmesi. Türk Üstün Zekâ ve Eğitim Dergisi, 5(2), 110-132.
CR  - Saranlı, A. ve Metin, E. (2012). Üstün yetenekli çocuklarda görülen sosyal duygusal sorunlar. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 45.
CR  - Silverman, L. K. (1993). The gifted individual. In Counseling the gifted and talented. (pp. 3-28). Love Publishing.
CR  - Söner, O., Gökcül, R., Gültekin, F., Yıldız, İ., Özmen, R. ve Kara, M. (2024). Kendi kendine öğrenme ustalığı: Özel yetenekli öğrencilerin duygusal ve psikolojik iyi oluşunu iyileştiren yol. Sosyal Sağlık Dergisi, 4(1), 63-81.
CR  - Uludağ, T. ve Bilgivar, O. O. (2024). Okul yöneticilerinin iletişim sürecindeki etkililiğinin öğretmenlerin mesleki etik davranışlarına etkisi. İstanbul Eğitim Dergisi, 1(1), 74-97. https://doi.org/10.71270/istanbulegitim.istj.154797
CR  - Ünsal, S., Çetin, A. ve Yoğurtcu, M. (2019). Üstün yetenekli öğrenci velilerinin bilim ve sanat merkezinden beklentilerinin karşılanma düzeyleri. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(4), 1306-1321. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2020..-437990
CR  - Üşenti, Ü. A. (2013). Farklılaştırılmış Türkçe öğretim uygulamalarının üstün zekâlı ve yetenekli öğrencilerdeki bilişsel beceri ve başarı durumlarına etkisi. International Journal of Social Science Research, 2(2), 67-89.
CR  - VanTassel-Baska, J. L. (1998). Characteristics and needs of talented learners. In J. VanTassel-Baska (Ed.), Excellence in educating gifted and talented learners (3rd ed., pp. 171-187). Love Publishing.
CR  - Webb, J. T., Amend, E. R., Webb, N. E., Goerss, J. B., Beljan, P., & Olenchak, F. R. (2005). Misdiagnosis and dual diagnoses of gifted children and adults. Great Potential Press.
CR  - Winner, E. (1996). Gifted children: Myths and realities. Basic Books.
CR  - Yıldırım, Ö. ve Kılıçaslan-Çelikkol, A. (2024). Özel yetenekli öğrencilerin psikolojik sağlamlık, öz- yeterlik ve algılanan sosyal destek düzeylerinin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 25(2), 127-140. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.1195044
CR  - Yılmaztürk-Yıldırım, H. K. (2023). Kadın çalışanların psikolojik iyi oluş algısının kültürlerarası boyutu: Türkiye İtalya karşılaştırması. Ç. Demir ve N. Çetiner (Ed.), İş hayatında kadın çalışanlar Türkiye Avrupa ülkeleri karşılaştırmaları (s. 217-246) içinde. Eğitim Kitapevi.
UR  - https://doi.org/10.71270/istanbulegitim.istj.1592750
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4400394
ER  -