TY  - JOUR
T1  - KAZAKİSTAN VE TÜRKİYE’DE OĞUZLARIN SOSYAL HAYATI, DİNİ İNANÇLARI VE KÜLTÜRÜNÜN KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ: 8-16. YÜZYILLAR
TT  - COMPARATIVE ANALYSIS OF THE SOCIAL LIFE, RELIGIOUS BELIEFS AND CULTURE OF THE OGHUZ IN KAZAKHSTAN AND TURKEY: 8TH-16TH CENTURIES
AU  - Demir, Alpaslan
AU  - Kuzembayev, Nurken
AU  - Akshulakova, Bibigul
PY  - 2025
DA  - September
Y2  - 2025
DO  - 10.60163/tkhcbva.1593975
JF  - Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi
JO  - TKHBVD
PB  - Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 1306-8253
SP  - 127
EP  - 144
IS  - 115
LA  - tr
AB  - Kazakistan ve Türkiye’deki Oğuz boylarının sosyal yaşamı, iktisadi hayatları, dini inançlarıve kültürlerinin karşılaştırmalı analizi, tarih biliminde çok az çalışılmış bir konudur. Bahsigeçen konu üzerinde çalışmak, Oğuzların Orta Asya’dan Anadolu’ya göç sürecinde sosyal,iktisadi ve inanç bağlamında ne ölçüde değiştiğini, hangi kültürel özelliklerinin korunduğunu vehangilerinin zaman içinde kaybolduğunu anlamaya yardımcı olacaktır. Bu çalışmada Oğuzlarınen erken tarihinden itibaren tarihi serüvenleri ve idari sistemleri kaynaklar çerçevesinde elealınmakta, özellikle İslâmiyet’e giriş süreçlerinin etkileri üzerinde durulmaktadır. Bu çerçevede8-16. yüzyıllar arasında Oğuzların Kazakistan ve Türkiye’deki göçebelikten yerleşik hayatageçişleri, mesken bağlamında yaşam tarzları, giyim kültürleri, aile hayatları, ad vermegeleneklerini içeren sosyal hayatları; inanç sistemleri ve inanç sistemlerindeki değişimlerinsosyal hayatlarına yansımaları; iktisadi hayatları, geçim kaynakları ve iktisadi hayatlarınınsüreç içerisindeki değişimleri ele alınmaktadır. Oğuzlar, Orta Asya’dan Anadolu’ya uzanangeniş bir coğrafyada yaşamış ve farklı kültürlerle etkileşimde bulunmuştur. Bu etkileşimler,Oğuz kültürünün zaman içinde zenginleşmesine yol açmıştır. Göçebe yaşam tarzındanyerleşik hayata geçiş sürecinde sosyal yapıları, dini inançları ve kültürel öğeleri büyük ölçüdeetkilenmiştir, ancak Oğuzlar kökenlerine ait birçok kültürel ögeyi de korumuşlardır. Bu sayedeOğuzların temel kimliği ve kültürel mirasları yüzyıllar boyunca korunmuştur
KW  - Oğuzlar
KW  - Kazakistan
KW  - Türkiye
KW  - Konar-göçer
KW  - Sosyo-ekonomik hayat.
N2  - As evident from the literature review, the comparative analysis of the social life, economiclife, religious beliefs and culture of the Oghuz tribes in Kazakhstan and Turkey is significantlyunderexplored subject in historical science. Studying this topic will help to understand to what extent the Oghuz changed socially, economically and religiously during their migration fromCentral Asia to Anatolia, which cultural characteristics were preserved and which were lost overtime. In this study, the historical trajectories and administrative systems of the Oghuz from theirearliest history are examined within the framework of the sources, with a particular emphasison the effects of their conversion to Islam. In this framework, the transition of the Oghuz fromnomadic to sedentary life in Kazakhstan and Turkey between the 8th and 16th centuries, theirsocial life including their lifestyle, clothing culture, family life, naming traditions in the contextof housing; their belief systems and the reflections of changes in their belief systems on theirsocial life; their economic life, livelihoods and changes in their economic life in the processare discussed. Oghuz lived in a wide geography extending from Central Asia to Anatolia andinteracted with different cultures. These interactions led to the enrichment of Oghuz cultureover time. During the transition from nomadic to sedentary life, their social structure, religiousbeliefs and cultural elements have been greatly affected, but the Oghuz have also preservedmany cultural elements of their origins. In this way, the basic identity of the Oghuz and theircultural heritage have been preserved for centuries
CR  - “Kniga moyego deda Korkuta”. perevod V.V. Bartol’da, in Korkut Ata – entsiklopediyalyk
zhinak/ Bas redaktor A. Nysanbaev. Almaty: “Kazakh entsiklopediiasy” Bas redaktciyasy,
(1999): 355-455.
CR  - Agadzhanov, Sergey. Ocherki istorii oguzov i turkmen Srednei Azii IX-XII vv. Ashkhabad:
Ylym, 1969.
CR  - Ak, Mehmet. Teke Yörükleri (1800-1900). Ankara: TTK Yay., 2015.
CR  - Akgündüz, Ahmet. “Başlık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: 5 (1992):
131-133.
CR  - al-Yakubi, Kniga stran (Kitap al-buldan) /al-Yakubi; vstup.st., per., kommentarii i ukazateli L.A.
Semenovoi; otv.red. D.V. Mikul’skiy; In-t vostokovedeniya RAN. Moskva: Vostochnaya
literatura, 2011.
CR  - Arabskiye geography i puteshestvenniki IX-XII vv./ Vstup.st., per. s arab., komment., texty i
faksimile B.E. Kumekova, R.B. Kumekova. Tom 2. Otv. red. A.K. Muminov. Almaty: Daik
– Press, 2010.
CR  - Bartol’d, Vasily. Guzz in Bartol’d V.V. Rabotu po istorii i pholologii turkskikh i mogol’skikh
narodov/ V.V. Bartol’d; Podgot. k izd. S.G. Klyashtorny; Otv. red. A.N. Kononov. Perepich.
s izd. 1968 g., (Moskva: Vost. lit., 2002): 524-527.
CR  - Başkan, Yahya. “İslami Dönem Devlet Yapılanmasında Oğuzlar”. Cappadocia Journal of
History and Social Sciences. 18 (2022): 126-134.
CR  - Baypakov, Karl. Srednevekovyie goroda Kazakhstana na Velikom Shelkovom Puti. Almaty:
Gylym, 1998.
CR  - Bektaş Öztaşkın, Özlem. XV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlı Halkı. Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk
Üniversitesi, 2008.
CR  - Bisembayev, Arman. Arkheologicheskiye pamyatniki srednevekoviya Zapadnogo Kazakhstana
(VII-XVIII vv.). Ural’sk: Poligraphservis, 2003.
CR  - Bulduk, Üçler. “Oğuznamelere Göre Üç-Ok ve Boz-Ok veya İç-Oğuz, Dış-Oğuz Meselesi”.
Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi. 1/3 (1997): 109-116.
CR  - Bulduk, Üçler. “Sosyal Yaşayış, Konar-Göçerlik ve Etnisite”. II. Yörük-Türkmen Büyük
Kurultayı ve Bilim Şenliği 3-4 Mayıs 2008 Ankara Bildiriler Kitabı içinde. Ankara: 2008:
216-223.
CR  - Bulduk, Üçler. “Türkistan’ın Türk Ata ve Şeyhleri (Ahmet Yesevi’den Dede Korkut’a)”. Altay
Toplulukları, Destanlar ve Destan Kültürü içinde. İstanbul: 2022: 33-40.
CR  - Çelik, Rıfat İlhan. “Oğuznamelerde Oğuz Teşkilatlanması İle İlgili Bilgiler”, XVIII. Türk Tarih
Kongresi içinde. X. Ankara: TTK Yay., 2022: 663-672.
CR  - Demir, Alpaslan. “1722 Tarihli Tahrire Göre Bozdoğan Yörüklerinde Şahıs Adları”, Osmanlı
Döneminde Adana ve Çukurova I içinde., Ankara: Akademisyen A.Ş., 2016: 291-306.
CR  - Demir, Alpaslan. “Osmanlı Devleti’nde Yörükler ile Yerleşiklerin Kavgası: Kayıp Köyler
Meselesi”, Gazi Akademik Bakış. 11/21 (2017): 15-31.
CR  - Demir, Alpaslan. XVI. Yüzyılda İçel ve Çevresinde Bozdoğan Cemaati. Ankara: Gece Kitaplığı
Yay., 2015.
CR  - Demir, Alpaslan. XVIII. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Anadolu’da Bozdoğan Yörükleri. Ankara:
Berikan Yay., 2012.
CR  - Erdoğan Özünlü, Emine. “Osmanlı ve Kırgız Konargöçerlerinde Yurt”. Bilig. 71 (2014): 169-
178.
CR  - Erdoğan, Emine. “XVI. Yüzyılda Ankara Yörüklerinin İktisadi Hayatı (Tahrir Defterlerine
Göre)”. Anadolu’da Yörükler, Tarihî ve Sosyolojik İncelemeler içinde, Editör Hayati Beşirli
ve İbrahim Erdal. Ankara: Phoenix Yay., 2007, 31-50.
CR  - Fazlallakh Rashid ad-Din, Oguz-name. Perevod s persidskogo, predislovie, kommentarii,
primechaniya i ukazateli R.M. Shukuyrovoi. Baku: Elm, 1987.
CR  - Golden, Peter. An Introduction to the History of the Turkic peoples: ethnogenesis and state
formation in medieval and early modern Eurasia and the Middle East. Wiesbaden:
Harrassowitz, 1992.
CR  - Gülten, Sadullah. “Osmanlı Anadolu’sunda Bir İskân Hikâyesi: Bozok Sancağı’nda Aşiretler,
Köylüler ve Celâlîler (16-19. Yüzyıllar)”. History Studies. 11/1 (2019): 128-154.
CR  - Gülten, Sadullah. Atayurttan Anayurda Yörükler. Ankara: Gece Yay., 2016.
CR  - Gümüşçü, Osman. Türk İskan Sistemi veya Uc-Fetih-İskan Döngüsü (XI-XVI. Yüzyıl). İstanbul:
Yeditepe Yay., 2019.
CR  - Gündüz, Tufan. “Konargöçer”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: 26 (2002):
161-163.
CR  - Gündüz, Tufan. “Osmanlı Ekonomisi İçinde Konar-Göçerler”, Prof.Dr. Kazım Yaşar
Kopraman’a Armağan içinde, Ankara: Berikan Yay., 2003: 358-366.
CR  - Gündüz, Tufan. Anadolu’da Türkmen Aşiretleri Bozulus Türkmenleri (1540-1640). Ankara:
Bilge Yay., 1997.
CR  - Gündüz, Tufan. Anadolu’da Türkmen Aşiretleri. İstanbul: Yeditepe Yay., 2007.
CR  - Gündüz, Tufan. XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Danişmendli Türkmenleri. İstanbul: Yeditepe Yay.,
2005.
CR  - Ḥudūd al-’Ālam, The Regions of the World, a Persian Geography 372 A.H./982 A.D., Çeviri ve
açıklama: Vladimir Minorsky, editor: C.E. Bosworth. 2. Baskı. London: 1970
CR  - İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi I. İstanbul: Eren Yay.,
2004.
CR  - İpşirli Argıt, Betül. “Osmanlı İstanbul’unda Giyim Kuşam”. Büyük İstanbul Tarihi. İstanbul:
IV (2015): 230-263.
CR  - Kalafat, Yaşar. Altaylar’dan Anadolu’ya Kamizm-Şamanizm. İstanbul: Yeditepe Yayınevi,
2004.
CR  - Kaya, Çetin. VIII. ve X. Asırlar ArasındKaya, Seyfettin. Selçuklularda Toplumsal ve Kültürel Hayat. Yüksek Lisans Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi, 2013.
CR  - Keleş, Bahattin. “Talas Savaşı’nın Türklerin İslamiyet’i Kabul Etmelerindeki Rolü ve Önemi”.
Türk Dünyası Araştırmaları. 225 (2016): 83-96.
CR  - Klyashtorny, Sergey. Tsentralnaya Azia v rannee srednevekov’e Istoriya Kazakhstana i
Tsentral’noi Azii: Ucheb içinde, posobiye Abuseitova M.Kh. i dr. Almaty: Daik-Press,
2001: 74-159.
CR  - Klyashtorny, Sergey. “Byolyuki: migratsiya odnogo iz plemen oguzov”. Central Eurasia in
the Middle Ages. Studies in Honour of Peter B. Golden içinde, Editör: Istvan Zimonyi ve
Osman Karatay. Wiesbaden: Harrassovitz Verlag, 2016: 189-192
CR  - Klyashtorny, Sergey. “Oguzy Tsentral’noy Azii i guzy Priaral’ya”. Klyashtorny S.G.,
“Pamyatniki drevnetyurkskoy pis’mennosti i etnokul’turnaya istoriya Tsentral’noy Azii.
içinde, Sankt-Peterburg: Nauka, 2006: 509-512.
CR  - Kononov, Andrey. Rodoslovnaya turkmen. Sochineniye Abu-l-Gazi khana khivinskogo.
Moskva-Leningrad: Izd-vo AN SSSR, 1958.
CR  - Kovalevsky, Andrei. Kniga Akhmeda ibn-Fadlana o ego puteshestvii na Volgu v 921-922 gg.
Stat’yi, perevody i kommentarii. Khar’kov: KhGU, 1956.
CR  - Kriger, Vladimir. Kochevniki Zapadnogo Kazakhstana i sopredel’nykh territoriy v sredniye
veka (X-XIV vv.). Uralsk: TOO “Poligraphservis”, 2012.
CR  - Mahmud al-Kashgari, Divan Lugat at-Turk. Perevod, predislovie i kommentarii Z.-A.M.
Auezovoi. Indeksy sostavleny R. Ermersom. Almaty: Daik-Press, 2005.
CR  - Margulan, Alkei, Ostatki osedlykh poseleniy v Tsentral’nom Kazakhstane. Arkheologicheskiye
pamyatniki Kazakhstana. / Otv.red. K.A. Akishev. Alma-Ata: “Nauka” KazSSR, 1978:
3-37.
CR  - Materialy po istorii turkmen i Turkmenii. Tom I. (VII – XV vv.) Arabskie i persidskie istochniki.
/ Pod redaktsiey S.L. Volina, А.А. Romaskevicha i A.Yu. Yakubovskogo. Moskva-
Leningrad: Izdatel’stvo AN SSSR, 1939.
CR  - Meydan, Cemal ve Guliyeva, Minara. “Oğuz Türklerinde Giyim Kuşam: Dede Korkut Örneği”
Uluslararası Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi. 5 (2020): 169-191.
CR  - Omeljan, Pritsak. “Von den Karluk zu den Karachaniden”. Zeitschrift der Deutschen
Morgenländischen Gesellschaft. 101 (Wiesbaden, 1951): 270-300.
CR  - Ortaylı, İlber. “Osmanlı Toplumunda Ailenin Yeri”. Türk Aile Ansiklopedisi. Ankara: T.C.
Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları. 1 (1991): 74-81.
CR  - Öz, Mehmet. “Bozok Sancağında İskan ve Nüfus (1539-1642)”, XIII. Türk Tarih Kongresi
Bildiriler. Ankara: TTK Yay. 3 (1999): 787-794.
CR  - Peter, Golden. “The Migrations of the Oğuz”. Archivum Ottomanicum. IV (1972): 45-84.
Sarı, Arif. XVI. Yüzyılda Dulkadirli Türkmenleri. Ankara: TTK Yay., 2018.
CR  - Smailov, Zhuman. Pamyatniki arkheologii Zapadnoi Saryarki (Srednevekoviye gorodisha i
poseleniya). Balkhash: ZhezU, 1997.
CR  - Sümer, Faruk. “XVI. Asırda Anadolu, Suriye ve Irak’ta Yaşayan Türk Aşiretlerine Umumî Bir
Bakış”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası. XI/1-4 (1949-1950): 509-523.
CR  - Sümer, Faruk. Oğuzlar (Türkmenler). Ankara: Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi
Yayınları, 1972.
CR  - Şahin, İlhan. “1638 Bağdad Seferlerinde Zahire Nakline Memûr Edilen Yeni-il ve Halep
Türkmenleri”. Tarih Dergisi. 33 (1982): 227-236.
CR  - Şahin, İlhan. “Göçebeler”, Osmanlı. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 4 (1999): 132-141.
CR  - Şahin, İlhan. Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler. İstanbul: Eren Yay., 2006.
CR  - Şahin, Kamil ve Toprak, Salih. “Türk Kültüründe Ağaç’ın Düşünsel ve Toplumsal Bağlamı”,
Ulusal Sosyal Araştırmalar Dergisi. 9/43 (2016): 1309-1316.a Türkistan Coğrafyasında Oğuzlar. Yüksek Lisans
Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi, 2014.
CR  - Şentürk Dızman, Zeynep. “Osmanlı’dan Günümüze Türk Aile Yapısının Değerlendirilmesi”,
Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. 88 (2019): 833-839.
CR  - Tanyu, Hikmet. Türklerin Dini Tarihçesi. İstanbul: Burak Yayınları, 1978.
CR  - Todorova, Maria N.. “Was There a Demographic Crisis in the Ottoman Empire in the
Seventeenth Century?”. Etudes Balcanıques. 2 (1988): 55-63.
CR  - Tolstov, Sergey, Goroda guzov (Istoriko-etnograficheskiye etyudi). Sovetskaya etnografiya
(1947): 55-102.
CR  - Turan, Şerafettin. Türk Kültür Tarihi. Ankara: Bilgi Yayınevi, 2014.
CR  - Uluman, Ali. Oğuzların Salur Boyunun Siyasi ve Sosyo-Kültürel Tarihi. Yüksek Lisans Tezi,
Iğdır: Iğdır Üniversitesi, 2021.
CR  - Yediyıldız, Bahaeddin. “Klasik Dönem Osmanlı Toplumuna Genel Bir Bakış”, Türkler. Ankara:
X (2002): 183-215.
CR  - Yinanç, Mükrimin Halil. Türkiye Tarihi Selçuklular Devri. İstanbul: İstanbul Ünv. Yay., 1940.
CR  - Yörük, Doğan. “XVIII. Yüzyılda Konya Çevresinde Güvenlik Meselesi ve Derbentlerle İlgili
Düzenlemeler”, Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür: Prof.Dr. Nejat Göyünç’e Armağan içinde.,
Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yay., 2013: 249-266.
CR  - Zeren, Münevver Ebru. “Türklerin Devlet Anlayışında Atalar Kültünün Yeri”. Toroslardan
tanrı Dağlarına Genel Türk Tarihi Araştırmalarına Adanmış Bir Ömür Prof. Dr. Gülçin
Çandarlıoğlu’na 75. Yaş Armağanı içinde. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı,
2017: 337-346.
CR  - Zhirmunsky, Viktor. Oguzskyi geroicheskiy epos i kniga “Kniga Korkuta” Korkut Ata
– encyclopediyalyk zhinak/ içinde Bas redaktor A.Nysanbayev. Almaty: “Kazakh
encyclopediyasy” Bas redakciyasi, 1999.
UR  - https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1593975
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4405885
ER  -