TY - JOUR T1 - ALEVİLİKTE KUTSAL BİR NESNE OLARAK “PABUÇ”UN ANLAMLARINA YÖNELİK SEMBOLİK BİR OKUMA TT - PABUÇ AS A SACRED OBJECT IN ALEVI BELIEF AU - Bayrak İşcanoğlu, İlknur PY - 2025 DA - June Y2 - 2025 DO - 10.60163/tkhcbva.1594880 JF - Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi JO - TKHBVD PB - Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi WT - DergiPark SN - 1306-8253 SP - 65 EP - 76 IS - 114 LA - tr AB - Tarihî kökeni, hiyerarşik yapısı ve ritüelleri ile Anadolu kültüründe ayrı bir yere sahipAlevilik inancı; sahip olduğu düşünce sistemi ve öğretileri ile derin bir anlam alanınasahiptir. Bu çalışmada Alevilik inancı etrafında şekillenmiş bu derin anlam alanlarının biryansıması olarak görülen ve Alevilik inancında kutsal bir sembol hâline gelmiş bir giyimeşyası olan pabuç üzerinde durulmuştur. Farsça ayak ve giymek anlamlarındaki “pâ” ve “pûş”sözcüklerinden oluşan, Türkçe sözlükte ayakkabı sözcüğünün karşılığı olarak verilen pabucun,Alevilik inancı etkisiyle bazı derin sembolik anlamlara sahip olduğu ve Şah Pabucu kavramıile kutsal emanet olarak nitelendirildiği bilinmektedir. Özellikle kutsal görülen “Şah Pabucu”Aleviliğin hiyerarşik yapısında en üstte bulunan dedelik makamındaki kişiler tarafındanbazı halk hekimliği uygulamalarında bir sağaltma aracı olarak da kullanılmaktadır. PabucunAlevilik inancında halk hekimliği uygulamalarında bir sağaltma aracı olarak kullanılması aklaAleviliğin temelini teşkil eden dört kapı kırk makam öğretisindeki Hakikat kapısının ilk makamıolan “Tûrab (Toprak) Olma” makamını getirmektedir. Toprak, Türk kültüründe; İslamiyetöncesi dönemde ve İslamiyet sonrası dönemde kutsal görülmüştür. Alevilik’teki Tûrab yani“Toprak Olma” makamında ise toprak; kibirden uzaklaşmanın, kimseyi küçük görmemenin,gösterişten uzak olmanın, kul olmanın, mütevazılığın, nefsin getirdiği dünyevi isteklerdenvazgeçmenin bir sembolü olarak görülmüştür. Toprağın sahip olduğu derin anlamlar neticesindekullanımı sırasında toprağa temas eden pabucun da derin sembolik anlamlara sahip olduğuanlaşılmaktadır. Pabucun ayrıca Alevilik inancındaki nefsin eğitimi anlayışı ile Alevilik inancıetrafında anlatılmış çeşitli rivayetlerde dünya malını, nefsin dünyevi isteklerini, insanoğlununkibir ve hor görmesine karşılık hoşgörüyü sembolize ettiği de görülmektedir. Bu çalışmadaAlevilik inancında kutsal olarak görülen ve Aleviliğin temel kurumlarından olan ocak etrafındagelişmiş kutsallığı, Alevililik’teki “Toprak Olma” anlayışı neticesinde Anadolu’nun farklıyerlerinde şekillenmiş sembolik anlamları, halk hekimliğinde şifa vericiliği ile bir sağaltmayöntemi olma gibi özellikleri ile pabuç eşyası üzerinde durulmuş, pabucun Alevilik inancındakinefsin eğitimi anlayışı çevresinde kazandığı anlamları ile çeşitli anlatılar ve uygulamalardakiyeri, betimsel bir araştırma yöntemi ile yorumlanmış ve açıklanmıştır. KW - Pabuç KW - Alevilik KW - Hz. Ali KW - Tûrab Olma KW - Kutsal N2 - The Alevism belief, which has a special place in Anatolian culture with its historical origin,hierarchical structure and rituals, has a deep area of meaning with its thought system and teachings. This study focuses on a clothing item called a pabuç, which is seen as a reflection ofthese deep areas of meaning shaped around the Alevism belief and has become a sacred symbolin the Alevism belief. It is known that the pabuç, which is formed from the Persian words “pâ”and “pûş” meaning foot and wear, and given as the equivalent of the word shoe in the Turkishdictionary, has some deep symbolic meanings under the influence of the Alevism belief andis described as a sacred trust with the concept of Shah Pabucu. The “Shah Pabucu”, which isconsidered especially sacred, is also used as a healing tool in some folk medicine practices bypeople in the dedelik rank, which is at the top of the hierarchical structure of Alevism. The useof the pabuç as a healing tool in folk medicine practices in the Alevi belief brings to mind the“Being Tûrab” maqam, which is the first maqam of the gate of Truth in the four gates and fortymaqams doctrine that forms the basis of Alevism. Soil has been seen as sacred in Turkish culturein the pre-Islamic and post-Islamic periods. In the Tûrab, or “Tûrab Being” maqam in Alevism,soil has been seen as a symbol of staying away from arrogance, not looking down on anyone,staying away from ostentation, being a servant, being modest, and giving up worldly desiresbrought by the soul. As a result of the deep meanings that soil has, it is understood that thepabuç that touches the soil during its use also has deep symbolic meanings. It is also seen thatthe pabuç symbolizes worldly goods, the worldly desires of the soul, and tolerance in responseto the arrogance and contempt of mankind in the Alevi belief and various narrations narratedaround the Alevi belief. In this study, the sanctity of the pabuç, which is seen as sacred in theAlevi belief and developed around the hearth, which is one of the basic institutions of Aleviism,its symbolic meanings shaped in different parts of Anatolia as a result of the understanding of“ Being Tûrab” in Alevism, its healing power in folk medicine and its features as a method oftreatment are emphasized. The meanings of the shoe around the understanding of the educationof the soul in the Alevi belief and its place in various narratives and practices are interpreted andexplained with a descriptive research method. CR - Akalın, Şükrü Halûk. “Ebü’l-Hayr-i Rûmî’nin Saltuk-Nâme’si.” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 40, (1992), 37-59. CR - Akın, Bülent. “Kutsal Soyun Mekân ve Eşyadaki Zuhuru: Ziyaret ve Emanetleriyle Diyarbakır Ağuiçen Ocağı.” Ritüelleri ve Anlatılarıyla Kutsal Mekânlar(Güneydoğu Anadolu Bölgesi). ed. Hatice Kübra Uygur, Erdem Akın.11-38. Çanakkale: Paradigma Yayınları, 2023. CR - Arslanoğlu, İbrahim. “Çubuk Yöresi Alevî Ocakları Ve Kurucuları.” Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 99/10, (2013), 61-72. CR - Atay, Yasemin. “Geleneksel Tedavi Yöntemleri Bağlamında Hamzalı Köyü Bapuç Türbesi Üzerine Halk Bilimsel Bir İnceleme.” Edep Erkan, 3, (2023), 173-186. CR - Bolay, Süleyman. Hayri. “Âdem” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Erişim 1 Aralık 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/adem--peygamber CR - Cebecioğlu, Ethem. “Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü.” Ankara: Rehber Yayınları, 1. Baskı,1997. CR - Coşkun, Hasan. “Kangal ve Çevresindeki Alevi Ocakları.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 75, (2015), 97-118. CR - Çıblak Coşkun, Nilgün. “Alevi-Bektaşi İnancında Kerametler.” Journal of Alevism-Bektashism Studies, 22, (2020), 25-58. CR - Çakmak, Yalçın. Tunceli-Hozat Bölgesinde Sarı Saltık Ocağı ve Bektaşilik (Tarih-İnanç- Doktrin-Ritüel). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012. CR - Demirelöz, Senem. “Ocağın Külü Bitmez” Diyarbakır Yöresi Alevi Ocaklarından Güzelşah Ocağı, Türbe ve Emanetleri. Journal of Alevism-Bektashism Studies, (26), (2022), 188-228. CR - Ersal, Mehmet. Alevi Bektaşi İnanç Sisteminde Hiyerarşik Yapı: Çubuk Havzası Aleviliği Örneği. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi, 2013. CR - Gül, İbrahim. “Alevi Toplumunda Gönül Eğitimi.” Akademik Bakış Dergisi, 72, (2019), 33-46. CR - Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük. Erişim 27.11.2024. https://sozluk.gov.tr/ Kandemir, Mehmet. Yaşar. “Ebû Türâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 28 Kasım 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/ebu-turab Kaya, Doğan. Âşık Veysel. Sivas: Sivas Valiliği Yayınları, 2004. CR - Kumartaşlıoğlu, Satı., - Duymaz, Ali. “Hamza Baba Ocağı’na Bağlı Bir Sağaltma Ocağı: Bektaş Dede.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 63, (2012), 311-320. CR - Ocak, Ahmet. Yaşar. “Alevi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 25 Kasım 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/alevi Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi (Kaynakları ve açıklamaları ile destanlar).1. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010. CR - Şen, Cafer. “Yûnus Emre ve Hacı Bektaş Veli Arasında Geçen Menkıbeye Psikanalitik Bir Yaklaşım.”DEUİFD Türk Kültürünü Mayalayanlar Özel Sayısı, (2021), 131-147. CR - Tek, Recep. “Kul Himmet’in Şiirlerinde Alevî-Bektaşî İnanç Sisteminin Temellerine Dair Bazı Yansımalar.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 77, (2016), 271-290. CR - Tezokur, Muhammed Hadi. “Yahudi Mitolojisinde Ayakkabı Sembolü.” Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 20/1, (2019), 1-23. CR - Tiktemir, Hakan. “ Âşık Veysel’in Şiirlerinde Dinî-Tasavvufi Bir Unsur Olarak Toprak.” Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 12, (2023), 349-362. CR - Töret, Aslı. Büyükokutan. “Mansur Baba Soyundan Gelen Bir Şifa Ocağı: Şah Pabucu.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 92, (2019), 127-142. CR - Yaman, Ali. “Alevilikte Ocak Kavramı: Anlam ve Tarihsel Arka Plan.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 60, (2011), 43-64. UR - https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1594880 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4410061 ER -