TY  - JOUR
T1  - Güroymak’ta Eyyubi, Akkoyunlu ve Osmanlı Dönemlerinden Üç Türbe
TT  - Three Tombs from the Ayyubid, Aq Qoyunlu and Ottoman Periods in Güroymak
AU  - Tokat, Muhammet Erşed
PY  - 2025
DA  - July
Y2  - 2025
DO  - 10.26650/sty.2025.1595431
JF  - Sanat Tarihi Yıllığı
PB  - İstanbul Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 0579-4080
SP  - 407
EP  - 430
IS  - 34
LA  - tr
AB  - Güroymak ilçesi barındırdığı eserler ve özellikle mezar taşlarıyla İslam sanatının önemli bir beldesi niteliğindedir. İlçe merkezinde konumlanan Karanday Aka Kümbetinden farklı bir planlamaya sahip olan üç türbe, sanat tarihi disiplini içerisinde değerlendirilmek amacıyla çalışma dahilinde ele alınmıştır. 13. yüzyılın ilk yarısına ait bir vakfiye kaydına sahip Şeyhan Türbesi ile 1470 tarihli bir kitabesi bulunan Kanireş Türbesi ve herhangi bir kitabe ya da vakfiye kaydı bulunmayan Mışkan Türbesinin mimari özellikleri ve tarihsel süreçleri bağlamında ele alınarak incelenmesi ve bu üç eserin Muş ve Siirt’teki benzer nitelikte yapılarla karşılaştırılması çalışmanın temel amaçlarındandır. Yapıların sahip olduğu dikdörtgen planlama ve iç mekandaki mihrap nişi düzenlemesinin Muş ve Siirt’teki yapılarda tekrarlanması bölgesel bir üslubun varlığını ortaya koymuştur. Şeyhan Türbesi’nin, Eyyubi hakimiyeti altındaki yerel yöneticilerden Nureddin Kutlumuş’un Şeyh Ali Mirce’ye vakfettiği Şeyhan Köyü’nde muhtemelen bir zaviye içerisinde, 1470 tarihli kitabesiyle Kanireş Türbesi’nin ise Akkoyunlu hakimiyetinin tesis edildiği bir dönemde bölgeye atanan Emir Hüseyin bin Emir Şah Ali tarafından inşa ettirildiği anlaşılmıştır. Mışkan Türbesi’nin plan ve malzeme özellikleri itibarıyla 17. yüzyıldan daha önceki bir döneme tarihlenemeyeceği; muhtemelen 19. Yüzyıl Osmanlı döneminde oluşturulmuş bir yapı olduğu üzerinde durulmuştur. Bu çalışmayla Güroymak ilçesindeki Eyyubi, Akkoyunlu ve Osmanlı dini mimarisi içerisindeki üç yapı, mimari özellikleri itibarıyla sanat tarihi disiplini içerisinde incelenmiştir.
KW  - Güroymak
KW  - Türbe Mimarisi
KW  - Eyyubi
KW  - Akkoyunlu
KW  - Şeyh Ali Mirce
KW  - Pazuki
N2  - Güroymak district is an important town of Islamic art with its especially tombstones. Three tombs with a different plan than the Karanday Aka Tomb located in the district centre were considered in the study in order to be evaluated within the discipline of art history. The Şeyhan Tomb with a foundation record from the first half of the 13th century, the Kanireş Tomb with an inscription dated 1470 and the Mışkan Tomb without any record were examined and the comparison of those with similar structures in Muş and Siirt. The rectangular plan of the structures and the repetition of the mihrab niche arrangement in the interior spaces also in the structures of Muş and Siirt revealed the existence of a regional style. It is understood that the Şeyhan Tomb was probably built with a zawiya in Şeyhan Village, which was dedicated to Sheikh Ali Mirce by Nureddin Kutlumuş, one of the local administrators under the Ayyubid rule, and the Kanireş Tomb, with its inscription dated 1470, was built by Emir Hüseyin bin Emir Shah Ali, who was appointed to the region during the period when the Akkoyunlu rule was established. It has been emphasised that the Mişkan Tomb cannot be dated to a period earlier than the 17th century due to its plan and material characteristics; it is probably a structure built in the 19th century Ottoman period. In this study, three structures within the Ayyubid, Aq Qoyunlu and Ottoman religious architecture in Güroymak district.
CR  - Altunay, Emine. “1540 (H.947) Tarihli Tapu Tahrir Defterine Göre Bitlis Sancağı.” Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 1994. google scholar
CR  - Anonim. “Viaggio Dvn Mercante Che Fv Nella Persia.” Delle Navigationi et Viaggi II içinde Ed. Giovanni Battista Ramusio, Venetia, 1559, 78-91. google scholar
CR  - Arık, M. Oluş. Bitlis Yapılarında Selçuklu Rönesansı. Ankara: Güven Matbaası, 1971. google scholar
CR  - Bar Hebraeus. The Chronicle of Gregory Abu’l-Faraj I. Çeviren Sir Ernest A. Wallis Budge, Amsterdam: ApaAPhilo Press, 1976. google scholar
CR  - Bilgin, Ali Rıza ve Süreyya Eroğlu Bilgin. “Anadolu Türk Mimarisinde Taşçı İşaretleri: Genel Bir Literatür Değerlendirmesi,” Sanat Tarihi Dergisi 33/1 (2024), 171 – 261. google scholar
CR  - Boran, Ali, Abdülhamit Tüfekçioğlu, İrfan Yıldız ve Zekai Erdal. Kurtalan’daki Selçuklu ve Osmanlı Dönemi Eserleri. Ankara: Siirt Valiliği Yayını, 2009. google scholar
CR  - Boran, Ali. Baykan’daki Osmanlı Dönemi Eserleri. Ankara: Siirt Valiliği Yayını, 2009. google scholar
CR  - Çetintaş, Özgür. “Kurgan ve Çadır Mimarisinden Güroymak Karanday Ağa (Kalender Baba) Kümbetine.” Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9/2 (2020), 217-224. google scholar
CR  - De Morgan, Jacques. The History of The Armenian People. Çeviren Ernest F. Barry, Boston: Hairenick Associates Inc, 1965. google scholar
CR  - Demir, Ahmet. Ahlat Eyyubileri Tarihi. İstanbul: Nûbihar Yayınları, 2019. google scholar
CR  - Diyanet İşleri Başkanlığı. Kur’an-ı Kerim Meali. Hazırlayan Halil Altuntaş ve Muzaffer Şahin, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011. google scholar
CR  - El Münşi, İbnu’l Emir İbrahim. Nuzhetu’n-Nazir ve Rahatu’l-Hatir. Editör Yusuf Baluken, İstanbul: Nubihar Yayınları, 2019. google scholar
CR  - Eser, Mithat. “Selçuklular Döneminde Muş ve Çevresi.” Turkish Studies 9/1 (2014), 185A207. google scholar
CR  - Grousset, Rene. Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi. Çeviren Sosi Dolanoğlu, İstanbul: Aras Yayınları, 2006. google scholar
CR  - Güner, Ahmet. “Melik,” TDV İslam Ansiklopedisi. 29: 51A53. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2004. google scholar
CR  - İbn Bibi. El-Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçukname). Hazırlayan Mürsel Öztürk, I. Cilt, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996. google scholar
CR  - İbnü’l Esir. İslam Tarihi El-Kâmil fi’t-Tarih Tercümesi. Çeviren M. Beşir Eryarsoy, Cilt II, İstanbul: Bahar Yayınları, 1991. google scholar
CR  - İbnü’l Esir. İslam Tarihi El-Kâmil fi’t-Tarih Tercümesi. Çeviren Abdülkerim Özaydın, Cilt IX, İstanbul: Bahar Yayınları, 1991. google scholar
CR  - İbnü’l Esir. İslam Tarihi El-Kâmil fi’t-Tarih Tercümesi. Çeviren Abdülkerim Özaydın, Cilt XII, İstanbul: Bahar Yayınları, 1991. google scholar
CR  - İbnü’l Ezrak. Meyyafarikin ve Amid Tarihi (Artuklular Kısmı), Çeviren Ahmet Savran, Erzurum: Atatürk Üniversitesi FenAEdebiyat Fakültesi, 1992. google scholar
CR  - Karamağaralı, Beyhan. Ahlat Mezar Taşları. Ankara: Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Enstitüsü, 1972. google scholar
CR  - Kılıç, Orhan. “730 Numaralı Van, ‘Adilcevaz, Muş ve Bitlis Livaları Tımar İcmal Defteri (I. Ahmed Dönemi),” Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, 1989. google scholar
CR  - Önkal, Hakkı. Anadolu Selçuklu Türbeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2015. google scholar
CR  - Öztürk, Şahabettin. “Bitlis Merkez Şemsiyye Mescidi.” VII. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu, 4-7 Ekim 2011 Bitlis, Editör Oktay Belli ve Vedat Evren Belli, Bursa: Bitlis Eren Üniversitesi Yayını, 2013, 164-170. google scholar
CR  - Öztürker Demir, Hazal Ceylan ve Tokat, Muhammet Erşed. “Orta Çağ’dan Cumhuriyet Dönemine Kadar Bitlis İli 2022 Yılı Yüzey Araştırması Sonuçları.” 39. Araştırma Sonuçları Toplantısı Cilt 2, Ed. Erol Evcin içinde 285A301. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2024. google scholar
CR  - Öztürker Demir, Hazal Ceylan, “Bitlis – Tarihi Kermate Yolu Üzerinde İnşa Edilmiş İki Stratejik Yapı: Kefender Kalesi ve Hanı.” Sosyal ve Beşeri Bilimlerde Uluslararası Teori, Araştırma ve Derlemeler, Editör Hakan Altıntaş, Mustafa Mete ve Neslihan Bolat Bozaslan, Cilt 2 içinde 256-273, Ankara: Serüven Yayınları, 2023 google scholar
CR  - Öztürker Demir, Hazal Ceylan. “Bitlis’te Az Bilinen Bir Anıtsal Mimari Örneği: Yumurtatepe (Papşin) Kilisesi.” The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication 12/4 (2022), 1010-1025. google scholar
CR  - Öztürker Demir, Hazal Ceylan. “Yeni Tespitler Işığında Bitlis’te Kiliseden Camiye Dönüştürülen İki Yapı Örneği: Kireçtaşı Köyü Cami ve Arıdağ Köyü Cami.” Gaziantep University Journal of Social Sciences 22/3 (2023), 786-801. google scholar
CR  - P’arpec’i, Ghazar. History of Armenians V. Çeviren Robert Bedrosian, New York: Sources of The Armenian Tradition, 1985. google scholar
CR  - Pektaş, Kadir ve Gülsen Baş. “Bitlis Güroymak ve Tatvan İlçelerinde Ortaçağ ve Sonrası 2001 Yılı İncelemeleri.” 20. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Ankara: Kültür Bakanlığı Dösimm Basımevi, 2003, 53-66. google scholar
CR  - Pektaş, Kadir. “Bitlis ve Çevresinde Ortaçağ ve Sonrası İncelemeleri (1999).” 18. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001, 1-16. google scholar
CR  - Sanjian, Avedis K. Colophons of Armenian Manuscripts, 1301 – 1480. Massachusetts: Harvard University Press, 1969. google scholar
CR  - Sümer, Faruk. “Ağa.” TDV İslam Ansiklopedisi. 1:451A452, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1988. google scholar
Sümer, Faruk. Safevi Devleti’nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara: Güven Matbaası, 1976. google scholar
CR  - Şen, Korkmaz. “Hz. Ömer’in Yadigârı Muş Ulu Camii ve Hacı Ali Evliya (Abdulvahab Gazi) Hz. Türbesi.” Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 65 (2020), 487-516. google scholar
CR  - Şen, Korkmaz. “Bitlis Kalesi’nde Bulunan Sinan Bey (Kale) Hamamı ve Rölöve Çalışmaları Üzerine Bir Değerlendirme,” Erdem 80 (2021): 161-196. google scholar
CR  - Şeref Han, Şerefname Kürt Tarihi. Çev. M. Emin Bozarslan, İstanbul: Ant Yayınları, 1971. google scholar
CR  - Şerif, Aptürrahim. Ahlat Kitabeleri. İstanbul: Hamit Matbaası, 1932. google scholar
CR  - Tekin, Rahmi. Vakıf Kayıtları Ekseninde Bitlis’in Kültür Mirası. Ankara: Hece Yayınları, 2021. google scholar
Tihrani, Ebu BekrAi. Kitab-ı Diyarbekriyye, Çeviren Mürsel Öztürk, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014. google scholar
CR  - Tokat, Muhammet Erşed. “17. Yüzyılda Bitlis Kent Dokusu.” Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, 2024. google scholar
CR  - TOKAT, Muhammet Erşed. “Matrakçı Nasuh’un Bitlis Minyatüründe Kentin Mimari Dokusu,” Sanat Yazıları 51 (2024): 549-565. google scholar
CR  - Tuncer, Orhan Cezmi. “13. Yüzyıla Ait Üç Kümbet.” Sanat Tarihi Yıllığı 6 (1976), 89A124. google scholar
CR  - Tuncer, Orhan Cezmi. “Diyarbakır-Bitlis Kervan Yolu ve Üzerindeki Hanlarımız,” Vakıflar Dergisi XXV (1995): 9-34. google scholar
CR  - Turan, Osman. Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2022 google scholar
CR  - Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. Cilt 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2019. google scholar
CR  - Woods, John E. 300 Yıllık Türk İmparatorluğu Akkoyunlular. Çeviren Sibel Özbudun, İstanbul: Milliyet Yayınları, 1993. google scholar
CR  - Xosro, Nasır. Sefername. Çeviren Erkan Çardakçı, İstanbul: Avesta Yayınları, 2016. google scholar
CR  - Yelen, Resul, “Selçuklu Çağı Anadolu Mimarisinde Malzeme ve Teknik (Doğu ve Güneydoğu Anadolu).” Doktora Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2019. google scholar
CR  - Yılmaz, Ahmet. “413 Numaralı Mufassal Tapu Tahrir Defterine Göre Bitlis Sancağı (1555-1556).” Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2010. google scholar
CR  - Yılmaz, Bilal. “Muş Vakıfları.” Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2009. google scholar
CR  - Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Vakıflar (EV.VKF.) 14/18, 19 Kanun-i Evvel 1292 (31 Aralık 1876) google scholar
CR  - Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR.TO.) 583A1, 5 Zilhicce 1292 (2 Ocak 1876). google scholar
CR  - Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). ŞuraAyı Devlet (ŞD.) 426A32.2, 1 KanunAi Sani 1322 (14 Ocak 1907) google scholar
CR  - Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Tapu Tahrir (T.T.) 413, Tarihsiz. google scholar
CR  - Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Tapu Tahrir (T.T.) 730, 29 Zilhicce 1025 (7 Ocak 1617). google scholar
UR  - https://doi.org/10.26650/sty.2025.1595431
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4412723
ER  -