TY  - JOUR
T1  - Nitel Araştırmalarda Etik
TT  - Ethics in Qualitative Research
AU  - Demirhan, Mehmet
PY  - 2025
DA  - September
Y2  - 2025
DO  - 10.15869/itobiad.1596716
JF  - İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi
JO  - itobiad
PB  - Mustafa Süleyman ÖZCAN
WT  - DergiPark
SN  - 2147-1185
SP  - 1901
EP  - 1917
VL  - 14
IS  - 3
LA  - tr
AB  - Etik hususlar, bilimsel çalışma yapan bütün araştırmacıların dikkat etmesi gereken konulardır. Bilim tarihi incelendiğinde etik dışı davranışlar ve uygulamalarla dolu olduğu görülmektedir. Nitel araştırmalarda etik konular ile ilgili hususlar nitel araştırmacılar için çoğu zaman endişe kaynağı olmuştur ve nitel araştırmalar, farklı etik sorunları gündeme getirmektedir. Çünkü nitel araştırmalar genellikle doğal ortamlarda, nispeten yapılandırılmamış verilerin toplanmasını gerektirmekte ve esnek çalışma dizaynları içermektedir. Bu bakımdan nitel araştırmalarda etik davranışlar ve ilkeler, sadece veri toplama sürecinde araştırmacının dikkat etmesi gereken davranış ve ilkeler değildir. Araştırma tasarımının/konusunun belirlenme sürecinde başlayıp yayımlanma sürecine kadar araştırmanın tüm aşamalarında araştırmacının dikkat etmesi gereken hususlardır ve nitel araştırmacıların bu ilkeleri korumaları büyük bir sorumluluktur. Araştırmalar genellikle farklı kişiler, farklı disiplinler ve farklı kurumlar arasında çok fazla işbirliği içerdiğinden güven, hesap verilebilirlik, karşılıklı saygı, adalet gibi etik standartlar çalışmalar için gereklidir. Bu etik standartlar ve normlar araştırmacıların kamuoyuna karşı sorumlu tutulmasını sağlar. Bir araştırmadaki etik eksiklikler halka, katılımcılara, insanlara ve hayvanlara önemli ölçüde zarar verebilir. Nitel araştırmacılar, geçmişte hakim olan araştırmanın en önemli amacının bilgi üretmek ve insan çıkarlarını gözetmektir, şeklindeki görüşlere karşı çıkarak sosyal araştırmaların siyasi ve pratik amaçlara yönlendirilmesi gerektiğini belirtmişlerdir Nitel araştırmacılar özellikle insan hakları ihlallerini ve sosyal eşitsizlikleri ortadan kaldırarak ya da hakim toplumsal düzenlemelere direnerek veya onları ortadan kaldırarak sosyal adaleti geliştirmeye yönelik bir tavır içerisindedir. Bu pozisyon bağlamında nitel bir araştırmanın tasarlanma süreci ve planlanma sürecinde araştırmacılar, çalışma süresince ne tür etik problemlerin ortaya çıkacağını ve bu problemlerin nasıl ele alınacağını düşünmek mecburiyetindelerdir. Bu kapsamda bu çalışmada nitel bir araştırmada, araştırmacıların çalışmanın her aşamasında dikkat etmesi gereken etik hususlar aşama aşama ele alınmış, ayrıntıları ile sunulmuş, nitel araştırmalarda ihlal edilen etik dışı çalışmalara çeşitli örnekler verilerek etik hususların önemine dikkat çekilmiştir. Ayrıca hızlı bir şekilde gerçekleşen dijital dönüşüm sürecinde, yapay zeka gibi uygulamaların kullanılmasında gündeme gelen farklı etik problemlere dikkat çekilmeye çalışılmıştır.
KW  - Etik
KW  - Araştırma
KW  - Çalışma
KW  - Nitel Araştırma
KW  - Etik Hususlar.
N2  - Ethical issues are matters that all researchers conducting scientific work must pay attention to. When examining the history of science, it is evident that it is rife with unethical behavior and practices. Ethical issues in qualitative research have often been a source of concern for qualitative researchers, and qualitative research raises different ethical issues. This is because qualitative research generally requires the collection of relatively unstructured data in natural settings and involves flexible research designs. In this regard, ethical behavior and principles in qualitative research are not limited to the behaviors and principles that researchers must pay attention to during the data collection process. These are points that researchers must pay attention to throughout all stages of research, from the process of determining the research design/topic to the publication process, and it is a great responsibility for qualitative researchers to uphold these principles. Since research often involves extensive collaboration between different individuals, disciplines, and institutions, ethical standards such as trust, accountability, mutual respect, and fairness are essential for studies. These ethical standards and norms ensure that researchers are held accountable to the public. Ethical shortcomings in research can cause significant harm to the public, participants, people, and animals. Qualitative researchers have argued against the historically dominant view that the most important purpose of research is to produce knowledge and protect human interests, stating that social research should be directed toward political and practical goals. Qualitative researchers are particularly committed to developing social justice by eliminating human rights violations and social inequalities, or by resisting or eliminating prevailing social structures. In this context, when designing and planning qualitative research, researchers must consider what kind of ethical problems may arise during the study and how these problems will be addressed. In this context, this study examines the ethical issues that researchers should pay attention to at every stage of qualitative research, presenting them step by step in detail. It highlights the importance of ethical issues by providing various examples of unethical practices in qualitative research. Furthermore, in the rapidly unfolding digital transformation process, attention is drawn to the different ethical problems that arise in the use of applications such as artificial intelligence.
CR  - Aluwihare, D. (2012). Ethics in Qualitative Research: A Viev of the Participant's and Researchers' World from a Critical Standpoint, International Journal of Qualitative Methods, 64-81. doi: https://doi.org/10.1177/160940691201100208
CR  - Baarnhielm, S., & Ekblad, S. (2002). Qualitative research culture and ethics: A case discussion. Transcultural Psychiatry, 39(4), 469-483. doi: 10.1177/1363461502039004493
CR  - Barnes, J. (1979). Who Should Know What? Social Science, Privacy and Ethics, Harmondsworth, Penguin.
CR  - Bazeley, P., & Jackson, K. (2013). Qualitative data analysis with NVivo (2th ed.). SAGE. doi:10.1080/14780887.2014.992750
CR  - Beauchamp, T. L., & Childress, J. F. (1989). Principles of Biomedical Ethics. New York: NY: Oxford University Press.
CR  - Berg, B. L. (2009). Qulitative Research Methods for the Social Sciens (7th ed.). Boston: Allyn ve Bacon.
CR  - Berger, R. (2015). Now I see it, now I don’t: Researcher’s position and reflexivity in qualitative research. Qualitative research, 15(2), 219-234. https:// doi.org/10.1177/ 1468794112468475
CR  - Bogdan, R. (2005). Qualitative Research for Education: An Indroduction to Theory and Methods (5th ed.). Boston: Allyn and Bacon.
CR  - Creswell, J. W. (2020). Nitel Araştırma Yöntemleri Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Desenleri (5th ed.). (M. Bütün, & S. Demir, Çev.) Ankara: Siyasal Kitabevi.
CR  - Cooper, K. & White, R. E. (2012). Qualitative Research in the Post-Modern Era. Contexts of Qualitative Research. New York: Springer Science - Business Media B. V.
CR  - David, B., & Resnik, J. D. (2011). What is Ethics in Research & Why is it Important. National Institute 	of	Environmental	Health	Sciences. http://www.niehs.nih.gov/research/resources/bioethics/whatis/index.cfm.
CR  - Denzin, N. (1992). Whose Cornerville is it Anyway? Journal of Contemporary Etnoghraphy, 21(1), 120-132. doi: https://doi.org/10.1177/0891241692021001007
CR  - Denzin, N. K. & Lincoln, Y. S. (2017). The SAGE Handbook of Qualitative Research, (5th ed.). Thousand Oaks, CA, Sage.
CR  - Efe, A. (2021). Yapay zeka risklerinin etik yönünden değerlendirilmesi. Bilgi ve İletişim Teknolojileri Dergisi, 3(1), 1-24.
CR  - Finch, J. (1984). It’s Great to Have Someone to Talk to: The Ethics and Politics of Interviewing Women. Roberts, H. and Bell, C. (ed.), Social Researching: Politics, Problems, Practice. London, Routledge & Kegan Paul.
CR  - Glesne, C. (2015). Nitel Araştırmaya Giriş (5. Baskı). (A. Ersoy, & P. Yalçınoğlu, Çev.) Ankara: Anı Yayıncılık.
CR  - Gliner, J., Morgan, G., & Leech, N. (2015). Uygulamada Araştırma Yöntemleri Desen ve Analizi Bütünleştiren Yaklaşım (2 Baskı). (S. Turan, Çev.) Ankara: Nobel Akademi.
CR  - Guillemin, M., & Gillam, L. (2004). Ethics, reflexivity, and “ethically important moments” in research. Qualitative inquiry, 10(2), 261-280. https://doi.org/10.1177/1077800403262360
CR  - Hammersley, M. & Traianou, A. (2017). Nitel Araştırmalarda Etik. (S. Balcı & B. Ahi, Çev.) Ankara: Anı Yayıncılık.
CR  - Humphreys, L. (1970). Tearoom Trade: Impersonal Sex in Public Places. New York: Aldine Publishing Company.
 
Jackson, K., & Bazeley, P. (2019). Qualitative data analysis with NVivo.
CR  - Kotsiopoulos, I., Kotsopoulos, D., & Tsihrintzis, G. A. (2020). Blockchain technology in qualitative research: Enhancing data security and integrity. Information, 11(12), 563. https://doi.org/10.3390/info11120563
CR  - Kuckartz, U., & Rädiker, S. (2019). Coding video data, audio data, and images. In Analyzing Qualitative Data with MAXQDA: Text, Audio, and Video (pp. 83-91). Cham: Springer International Publishing. doi:10.1007/978-3-030-15671-8
CR  - Laine, M. (2000). Fieldwork, Participation and Practice. Ethics and Dilemmas in Qualitative Research. London: SAGE Publications.
CR  - Lincoln, Y. S. (1998). The Ethics of Teaching in Qualitative Research. Qualitative Inquiry, 4(3), 315-327. doi: https://doi.org/10.1177/107780049800400301
CR  - Maral, T. (2024). Sosyal bilimlerin kesişim noktası: Yapay zeka ve etik. Ankara Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, (Yapay Zeka ve Sosyal Bilimler Öğretimi), 17-33.
CR  - Mauthner, M., Birch, M., Jessop, J. & Miller, T. (2002). Ethics in Qualitative Research.
London: Sage Publications.
CR  - Merriam, S. (2018). Nitel Araştırma Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber. (S. Turan, Çev.) Ankara: Nobel Akademi.
CR  - Mertens, D. M. (2019). Research and evaluation in education and psychology: Integrating diversity with quantitative, qualitative, and mixed methods. Sage publications.
CR  - Murray, L. W. (1995). Knowledge, Power and Ethics in Qualitative Social Research. The American Sociologist, 26(2), 22-34.
CR  - Nespor, J. & Groenke, S. L. (2009). Ethics, Problem Framing and Training in Qualitative Inquiry. Qualitative Inquiry, 15(2), 996-1012. doi: 10.1177/1077800409334188
CR  - Nicolaus, M. (1968). Fat-cat Sociology: Remarks at the American Sociological Association Convention. Hyperlink "http: //www.colorado.edu /sociology /gimenez /fatcat.html"www.colorado.edu /sociology/gimenez/fatcat.html  (10.05.20).
CR  - Nind, M., Wiles, R., Bengry-Howell, A., & Crow, G. (2013). Methodological innovation and research ethics: forces in tension or forces in harmony?. Qualitative Research, 13(6), 650-667. https://doi.org/10.1177/1468794112455042
CR  - Orb, A., Eisenhauer, L., & Wynaden, D. (2000). Ethics in Qualitative Research. Journal of Nursing Scholarship, 33(1), 93-96. doi: https://doi.org/10.1111/j.1547-5069.2001.00093.x
CR  - Özcan, N. (2021). Dijital etik üzerine nitel bir araştırma. Gençlik Araştırmaları Dergisi, 9(25), 89-108. https://doi.org/10.52528/genclikarastirmalari.1004342
CR  - Patton, M. Q. (2018). Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri (3. Baskı). (S. B. Demir, Çev.) Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
CR  - Paul, U. K. & Bandyopadhyay, A. (2018). Qualitative Research: Ethical Issues. Bengal Physician Journal, 5(3), 45-47. doi: 10.5005/jp-journals-10070-5215
CR  - Ramcharan, P. & Cutcliffe, J. R. (2001). Judging the Ethics of Qualitative Research: Considering the 'Ethics as Process’ Model. Health & Social Care in the Community, 9(6), 358-366. doi: 10.1046/j.1365-2524.2001.00323.x
CR  - Roshaidi, S. (2018). Ethical Considerations in Qualitative Study. International Journal of Care Scholars, 1(2), 29-33. doi: https://doi.org/10.31436/ijcs.v1i2.82
CR  - Roth, W. F. & Unger, H. V. (2018). Current Perspectives on Research Ethics in Qualitative Research.	Qualitative	Social	Research, 19(3), doi: http://dx.doi.org/10.17169/fgs-19.3.3155
CR  - Ruivo, P., Santos, V., & Oliveira, T. (2014). Data protection in services and support roles–a qualitative research amongst ICT professionals. Procedia Technology, 16, 710-717. doi:10.1016/j.protcy.2014.10.020
CR  - Saldaña, J. (2021). The coding manual for qualitative researchers.
CR  - Sanjari, M., Bahramnezhad, F., Fomani, F. K., Shoghi, M. & Cheraghi, M. A. (2014). Ethical Challenges of Researchers in Qualitative Studies: The Necessity to Develop a Specific Guideline. Journal of Medical Ethics and History of Medicine, 7(14), 1-6.
CR  - Schultze, U. (2014). Performing embodied ethics during fieldwork: Studying ICT and body politics. Journal of Information Technology, 29(4), 310–325. doi: 10.1057/ejis.2012.52
CR  - Seggie, F. N., & Bayyurt, Y. (2017). Nitel Araştırma Yöntem, Teknik, Analiz ve Yaklaşımları (2. Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
CR  - Shils, E. (1997). The Academic Ethic. The Calling of Education. Chicago, University of Chicago Press.
CR  - Soltis, J. F. (1989). The Ethics of Qualitative Research. International Journal of Qualitative Studies in Education, 2(2), 123-130. doi: https://doi.org/10.1080/0951839890020203
CR  - Tracy, S. J. (2010). Qualitative quality: Eight “big-tent” criteria for excellent qualitative research. Qualitative inquiry, 16(10), 837-851. https://doi.org/10.1177/1077800410383121
CR  - Truscott D. (2004). Fieldwork, Participation and Practice: Ethics and Dilemmas in Qualitative Research, 811-813. doi: 10.1002/sce.20029
CR  - TÜBA, (2002). Bilimsel Araştırmada Etik ve Sorunları. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
CR  - Wiles, R. (2013). What are Qualitative Research Ethics?. London: Bloomsbury Academic.
CR  - Woolf, N. H., & Silver, C. (2017). Qualitative analysis using NVivo: The five-level QDA® method. Routledge.
CR  - Yaşar, M. (2018). Nitel Araştırmalarda Nitelik Sorunu. MSKU Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2), 55-73. doi: https://doi.org/10.21666/muefd.426318
CR  - Yin, R. K. (2011). Qualitative Research from Start to Finish. New York: Guilford Press.
UR  - https://doi.org/10.15869/itobiad.1596716
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4418680
ER  -