TY  - JOUR
T1  - İNANÇ VE SADAKAT: RUS İMPARATORLUĞU’NUN MÜSLÜMAN ASKERLERİ
TT  - FAITH AND LOYALTY: MUSLIM SOLDIERS OF THE RUSSIAN EMPIRE
AU  - Turan, Resul
PY  - 2025
DA  - June
Y2  - 2025
DO  - 10.48068/rusad.1601013
JF  - Rusya Araştırmaları Dergisi
JO  - RUSAD
PB  - Tekin Aycan TAŞCI
WT  - DergiPark
SN  - 2757-7899
SP  - 71
EP  - 88
IS  - 13
LA  - tr
AB  - Bu çalışma, I. Petro döneminden itibaren Rusya Müslümanlarının askere alınmasına dair yapılan yasal düzenlemeleri, Rus ordusunda görev yapan Müslüman askerleri ve dini haklarının gelişim sürecini incelemektedir. XVIII. yüzyılın sonlarından başlamak üzere Rusya’nın özellikle Kırım, Kafkasya ve Türkistan coğrafyalarıyla sınırlarını genişletmesi, bu bölgelerden kısmen de olsa asker alınmasını, gönüllü birliklerin oluşturulmasını gündeme getirmiştir. Bu askerler, sınır güvenliği ve yerel hizmetlerin yanı sıra birçok Türk-Rus Savaşı’nda da görev almışlardır. Rus ordusunun büyük ölçüde Ortodoks Hristiyanlardan oluşmasına rağmen, Müslüman askerlerin orduya katılmasıyla farklı inançlardan askerlerin bir arada olduğu bir Rus ordusunun inşa süreci başlamıştır. Bu gelişme, askerlerin dini vecibelerini yerine getirebilmeleri için birliklere din adamı atanması, belirli ibadetlerin yapılabilmesi için uygun ortamların sağlanması, dini günlerde izin verilmesi gibi düzenlemeleri beraberinde getirmiştir. Bu durum hem askeri disiplinin hem de dini özgürlüklerin sağlanması adına önemli bir adım olmuştur. Öyle ki Müslüman askerlerin kendi inançları doğrultusunda hizmet verebilmesi için yapılan düzenlemeler, orduyu daha etkin hale getirmeyi ve Müslüman nüfusun sadakatini güçlendirmeyi amaçlamıştır. İlk düzenlemeler bölgesel veya belirli birliklere yönelikken, XIX. yüzyıl sonlarına doğru yapılan düzenlemeler daha genel nitelik kazanmıştır. Ayrıca yapılan düzenlemeler, Rusya’nın liberal veya milliyetçi politikalarının ve savaş ve barış dönemlerinin şartlarına göre değişiklik göstermiştir. Bunun yanında, I. Dünya Savaşı sürecindeki genel seferberlik, ordudaki Müslüman asker sayısında büyük bir artışa neden olmuştur. Osmanlı Devleti’nin cihat ilanıyla Rusya genelinde bir ayaklanma beklentisi, Rus ordusundaki Müslüman askerlerde de büyük ölçüde karşılık bulamamıştır. Bununla birlikte ordudaki varlıkları ve cesaretleri, Rus idaresinin savaş dönemi propagandası için önemli bir araç haline gelmiştir.
KW  - Rusya tarihi
KW  - Kafkasya
KW  - Rusya Müslümanları
KW  - Tatar
KW  - askerlik
N2  - From the late 18th century onward, Russia’s territorial expansion, particularly in Crimea, the Caucasus, and Turkestan, necessitated the recruitment of soldiers from these regions. This process led to the formation of voluntary units and a gradual increase in the number of Muslim soldiers. These soldiers served not only in roles related to border security and local services but also in numerous Russo-Turkish Wars. Although the Russian army was predominantly composed of Orthodox Christians, the inclusion of Muslim soldiers marked the beginning of a process to build a multi-religious military structure. This development led to regulations allowing soldiers to fulfill their religious duties, such as appointing clerics to military units, creating suitable spaces for worship, and granting leave for religious holidays. These measures were significant for ensuring both military discipline and respect for religious freedoms. The regulations aimed to enable Muslim soldiers to serve in alignment with their beliefs, thereby enhancing the army’s efficiency and fostering loyalty among the Muslim population. Initially, these regulations were specific to certain regions or units, but by the late 19th century, they had become more widespread. Furthermore, the scope and nature of the regulations evolved over time, reflecting Russia’s shifting liberal or nationalist policies in times of war and peace. During World War I, general mobilization caused a significant increase in the number of Muslim soldiers in the Russian army. Despite the Ottoman Empire’s declaration of jihad and the accompanying expectation of uprisings across Russia, Muslim soldiers continued to demonstrate loyalty to the Russian state. Moreover, their presence and bravery became an important aspect of the wartime propaganda employed by the Russian administration.
CR  - BOA, Hariciye Nezareti İdare (HR. İD), 92/32
CR  - BOA, Hariciye Nezareti Petersburg Sefareti 1, (HR.SFR.1), 133/29.
CR  - BOA, Hariciye Nezareti Petersburg Sefareti 1, (HR.SFR.1), 133/30.
CR  - BOA, Hariciye Nezareti Petersburg Sefareti 1, (HR.SFR.1), 133/43.
CR  - Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperii (PSZRİ). Sobraniye 2. Tom 19. No 17519 (1844).
CR  - PSZRİ, Sobraniye 2. Tom 25. No 24117 (1850).
CR  - PSZRİ, Sobraniye 2. Tom 33. No 33848 (1858).
CR  - PSZRİ, Sobraniye 2. Tom 35. No 36001 (1860).
CR  - PSZRİ, Sobraniye 3. Tom 30. No 33247 (1913).
CR  - Abak, Tibet. “Rus Vilayetlerinde Mukim Müslümanların Osmanlı’nın Savaşa Girişine Tepkileri ve Çarlık Hükümetinin Aldığı Tedbirler (1914).” Türk Savaş Çalışmaları Dergisi 1/2 (2020): 150-169.
CR  - Abdulaeva, M. İ. “Vtoroy Dagestanskiy Konnıy Polk v Sostave Kavkazskoy Tuzemnoy Konnoy Divizii (1914-1917 gg.).” İstoriya, Arkheologiya i Etnografiya Kavkaza 4/40 (2014): 78-84.
CR  - Abdullin, Halim. “Musulmanskoe Voennoe Duhovenstvo: Sostav Poryadok İzbraniya, Utverjdeniya (konets XVIII-naçala XX vv.).” Gasırlar Avazı-Eho Vekov 1/2 (2005): 225-230.
CR  - Abramov, Alksandr Petroviç, and Aleksandr İvanoviç Alekseenko. “Duhovnost i Nravstvennost v İstoriko-Kulturnoy Traditsii Russkoy Armii.” İstoriçeskie, Filosofskie, Politiçeskie i Yuridiçeskie Nauki, Kulturologiya i İskusstvovedenie. Voprosı Teorii i Praktiki 5/2 (2011): 10-12.
CR  - Alp, Alper. “Rus Çarlığında Müftülüklerin Kuruluşu ve Gelişimi,” Gazi Akademik Bakış 13 (2013): 117-126.
CR  - Aminov, İ. İ. Zakaspiyskiy Kray v Sostave Rossiyskoy İmperii: İstoriko-Pravovoe İssledovanie. Moskva: İzdanie, 2018.
CR  - Arabacı, Hacı Murat. “Rus Ordusunda Kırım Tatar Süvari Birlikleri 1806-1920.” Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 67 (2021): 299-312.
CR  - Arapov, D. Y. “Musulmane Rossii v Godı Pervoy Mirovoy Voynı.” In İslam v Multikulturnom Mire: Sbornik Statey Mejdunarodnoy Konferentsii (13-17 Noyabr 2013 g.). Kazan: Kazanskiy Federalnıy Un-t, 2014, 418-425.
CR  - Arapov, D. Y. Sistema Gosudarstvennogo Regulirovaniya İslama v Rossiyskoy İmperii (poslednaya tret XVIII-naçala XX vv.). Moskva: MİGU, 2004.
CR  - Arapov, D. Y. “Mojna Otmetit Ryad Vıskokih Podvigov Voinskoy Doblesti, Proyavlennıh Musulmanami.” Voenno-İstoriçeskiy Jurnal 11 (2004): 42-43.
CR  - Arapov, D. Y. “Musulmanskiy Mir v Vospriyatii Verhov Rossiyskoy İmperii.” Voprosı İstorii 4 (2005): 132.
CR  - Bayev, G. V. Osetinskiy Divizion: İstoriçeskaya Spravka. Vladikavkaz: İzdanie, 1903.
CR  - Bilderling, Aleksandr Aleksandroviç. K 25-Letiyu Vseobşey Voinskoy Povinnost. Sankt Peterburg: Voennoy Tipografii, 1899.
CR  - Daşkovskiy, P. K. & E. A. Şerneva. “Polojenie Musulmanskih Obşin Zapadnoy Sibiri v Kontekste Gosudarstvennoy Religioznoy Politiki v Period Politiçeskih Potryasenii v Naçale XX v.” In Etnoreligioznıe Protessı v Transgraniçnom Prostranstve Zapadnoy Sibiri, Kazahstana i Mongolii v Kontekste Gosudarstvennoy Politiki v XX-naçale XXI v., 68-75. Barnaul: Altayskiy Gosudarstvennıy Universitet, 2019.
CR  - Golovin, N. N. Voennıya Usiliya Rossii v Pervoy Mirovoy Voyne. Vol. 1. Parij, 1939.
CR  - Gusterin, P. V. "Pervıy Perevodçik i Pervoy İzdanie Korana na Russkom Yazıke." İslamovedenie 1 (2011): 84-92.
CR  - İmperia Petra Velikago (1700-1725 gg). Moskva: OLMA Media Grupp, 2010.
CR  - İshakov, S. M. “Turki-musulmane v Rossiyskoy Armii (1914-1917).” Turkologiçeskiy Sbornik (2002): Moskva, 2003.
CR  - İshakov, Salavat Mithatoviç. “Otnoşenie Rossiyskoy Musulman k Pervoy Mirovoy Voyne.” Rossiyskaya İstoriya 5 (2014): 109-121.
CR  - Karpayev, V. V. “Dikaya Diviziya.” Eho Kavkaz 3/6 (1994): 38-42.
CR  - Katiyeva, M. N. “İnguşi v Sostave İrregularnıh Voinskih Soedineniy Rossii Sformirovannıh v Posledney Çetverti XIX-Naçale XX vv.” Sovremennaya Nauçnaya Mısl 5 (2021): 45-47.
CR  - “Puteşestvie Yego İmperatotorskago Veliçestva.” Letopis Voynı 1914 Goda 17 (13 Dekabrya 1914 g.).
Kipkeyeva, Z. B. Karaçaeva-Balkarskaya Diaspora v Turtsii. Stavropol: SGU, 2000.
CR  - Muftiyzade, İ. M. Oçerk Voennoy Slujbı Kırımskih Tatar s 1783 po 1899 god (po arhivnım materialam). Simferopol, 1899.
CR  - Nikolaieff, A. M. “Universal Military Service in Russia and Western Europe,” The Russian Review 8/2 (1949): 117-126.
CR  - Oprışko, O. L. Kavkazskaya Konnaya Diviziya. Nalçik: Elbrus, 1999.
CR  - Özdemir, Burcu. “Bakü Sovyeti, Mart Olayları ve Vahşi Tümen.” Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (Nisan 2024): 213-231.
CR  - Podpryatov, Nikolay Vyaçeslavoviç. “Deyatelnost Organov Vlasti Po Organizatsii Slujbı Nepravoslavnago Duhovenstva v Russkoy Armii.” Vlast 9 (2010): 105-107.
CR  - Pokrovskiy, N. İ. Kavkazskie Voynı i İmamat Şamilya. Moskva: ROSSPEN, 2009.
CR  - Psihomahova, A. R. “Kavkazskaya Konnaya Diviziya v Pervoy Mirovoy Voyne.” Vestnik Vyatskago Gosudarstvennogo Gumaniternogo Universiteta 8 (2014): 62-66.
CR  - Rasulzade, Mamed Emin. Sbornik Proizvedeniy i Pisem. Moskva: Flinta, 2010.
CR  - Redinger, A. F. İstoriya Moey Jizni. Vol. 2. Moskva, 1999.
CR  - Sbornik Tsirkularov Ministerstva Vnutrennıkh Del po Voprosam Voinskoy i Voenno-Konskoy Povinnostey, 1874-1906 gg. Sankt Peterburg, 1906.
CR  - Sobolev, Vladislav Georgiyeviç. “Musulmanskiy Vopros v Rossiyskoy İmperii v Godı Pervoy Mirovoy Voynı 1914-1916 gg. (po materialam Rossiyskogo Gosudarstvennogo İstoriçeskogo Arhiva).” Klio 3/99 (2015): 188-195.
CR  - Sofin, D. M. “Velikiy Knyaz Mihail Aleksandroviç i Formirovanie Dikoy Divizii.” Noyabrskie İstoriko-Arhivnıe Çteniya v Permskoy Partarhive (2018): 383-388.
CR  - Spisok Generalam Po Starşinstvu, Çast I, II, III. Sostavlen po 1-e İyulya 1910 goda. Sankt Peterburg: Voennaya Tipografiya, 1910.
CR  - Stoletie Voennago Ministerstva 1802-1902. Sost. V. V. Şepetelnikov. Çast III, Kniga I, Otdel I. Sankt Peterburg: Tip. Tov-va M. O. Volf, 1914.
CR  - Svod Voennıh Postanovleniy 1869 goda. Ç. 2. Voiska regulyarnye, kn. 6. Komplektovaniye voisk i upravleniy, zavedeniya i uçrejdeniya voennogo vedomstva. 2nd ed. Sankt Peterburg, 1907.
CR  - Svod Zakonov Rossiyskoy İmperii, Zakon o Sostayaniyah, Tom IX. Sankt Peterburg, 1857.
CR  - Tanrıverdi, Mustafa. Çarlık Rusyası’nda Tiflis Vilayeti (1846-1914). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2019.
CR  - Tanrıverdi, Mustafa. “The Effect of Russo-Turkish Wars on The Martial Arrangement of Russia (1696-1878),” Contemporary Turkish - Russian Relations From Past to Future içinde, ed. Ilyas Topsakal ve Ali Askerov. Istanbul: Istanbul University Press, 2021, 239-253.
CR  - Tsiuntsuk, R. A. “Musulmanskaya Fraktsiya IV Gosudarstvennoy Dumy Nakanune i v Gody Pervoy Mirovoy Voyny.” In Pervaya Mirovaya Voyna i Gosudarstvennaya Duma: Materialı Mejdunarodnoy Nauchnoy Konferentsii (Kazan, 17-18 Oktyabrya 2014 Goda). Moskva: Izdanie Gosudarstvennoy Dumy, 2015, 211-220.
CR  - Tsvijba, L. İ. Abhazı na Frontah Pervoy Mirovoy Voynı (1914-1917). Moskva, 2024.
CR  - Usmanova, Dilyara. “Rossiyskie Musulmane i Propaganda v Gody Pervoy Mirovoy Voynı (1914-1916 gg.).” Acta Slavica Iaponica 37 (2016): 73-101.
CR  - Ustav o Voinskoy Povinnosti s Obşeponyatnımi Ob’esneniyami. Sankt Peterburg: Peçatano v Voennoy Tipografii, 1874.
CR  - Ustav Vnutrenney Slujbı v Kavalerii. Sankt Peterburg: Voennaya Tipografiya, 1889.
CR  - Zorin, V. Y. “K Voprosu ob Etnokonfessionalnom Vnutrenney Politiki Rossii Naçala XX v.” Oteçestvennaya İstoriya 5 (2003): 105.
UR  - https://doi.org/10.48068/rusad.1601013
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4438384
ER  -