TY  - JOUR
T1  - MUSTAFA HAŞİM PAŞA'NIN HÜDAVENDİGAR VİLAYETİ ADLİYE  MÜFETTİŞLİĞİ (1886)
AU  - Şanlı, Berke
AU  - Okumuş, Ali
PY  - 2025
DA  - June
Y2  - 2025
DO  - 10.56694/karadearas.1603847
JF  - Karadeniz Araştırmaları
PB  - Bilgehan ATSIZ GÖKDAĞ
WT  - DergiPark
SN  - 2536-5126
SP  - 728
EP  - 748
VL  - 22
IS  - 86
LA  - tr
AB  - II. Abdülhamid’in son Maarif Nazırı Mustafa Haşim Paşa’nın (1852-1920),1886 yılında Hüdavendigâr vilayetinde adliye müfettişi olarak bulunduğu beş buçuk aylık bir dönemi konu alan bu araştırma, doğrudan Paşa’nın kaleme aldığı ve adını “seyahatname” olarak koyduğu kısa bir günlüğe dayanmaktadır. Maarif nazırı olmadan yaklaşık yirmi yıl önce yazdığı bu defter, kendi talebiyle Hüdavendigâr vilayeti adliye müfettişliğine atandığı Ocak 1886 tarihinden başlamakta ve memuriyetin ilga edildiği Mayıs 1886 tarihine kadar geçen süreyi kapsamaktadır. Mustafa Haşim Paşa, Hüdavendigâr vilayetine gelip görevine başladıktan kısa bir süre Çanakkale’ye gitmek üzere İstanbul’a döndü ancak hava muhalefeti nedeniyle bu seyahatini ertelemek durumunda kaldı. Bu sırada Adliye Nazırı Abdurrahman Paşa ile görüşen Haşim Paşa, Ankara vilayetinden gelen şikâyetlerden dolayı orayı teftiş etmekle görevlendirildiğini öğrendi. Hazırlıklarını tamamlayan Haşim Paşa önce Hüdavendigâr vilayetine geldi ve oradan yolu üzerinde bulunan şehir ve kasabaları teftiş ederek Ankara’ya vardı. Buradaki işini tamamlayıp Bursa’ya döndükten kısa bir süre sonra da memuriyet görevi olan adliye müfettişliğinin ilga edildiğini öğrenip aynı gün İstanbul’a gitti. Adliye müfettişi olduğu bu dönemi bütünüyle kapsayan seyahat defterinde Haşim Paşa, gördüğü ve gezdiği yerleri kaydederken aynı zamanda görüştüğü kişiler hakkında bilgi vermekte ve ziyaret ettiği şehirlerle ilgili kısa da olsa gözlemlerini aktarmaktadır. Bu araştırmada, Mustafa Haşim Paşa’nın günlüğünde anlattıkları arşiv belgeleri ve devrin gazeteleri ışığında incelenecek böylece Paşa’nın adeta kişisel bir anlatısı olan metni resmî belgelerle karşılaştırılacak ve yazmadığı detaylar da ortaya konulmuş olacaktır.
KW  - Mustafa Haşim Paşa
KW  - Bursa
KW  - Hüdavendigâr
KW  - Adliye Müfettişi
CR  - ACIDUMAN, A., vd. (2021). “Cancer in Ottoman Surgical Books – Part I:Classical Period (1450–1730)” Erciyes 
Medical Journal, XXXXIII/4: 513-518.
CR  - AKYÜZ, Y. (1981). “Maarif Nazırı Haşim Paşa ile İlgili Orijinal Bir Belge ve Bazı Eğitimsel Görüşler, Sorunlar” 
Belleten, XXXXV/179: 205-214.
CR  - CLEVELAND, W. L (1971). The Making of an Arab Nationalist: Ottomanism and Arabism in the life and thought of 
Sati' al-Husri. Princeton: Princeton University Press.
CR  - ÇANKAYA, A. (1968). Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler. III. Cilt, Ankara: Mars Matbaası.
CR  - ÇİL, F. (2004). Satı Bey'in Hayatı, Eserleri ve Türk Eğitimine Katkıları. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat 
Araştırmaları Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
CR  - DEMİREL, F. (2003), Adliye Nezareti’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri (1876-1914), İstanbul İstanbul Üniversitesi Sosyal 
Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
CR  - HAŞİM, (1295). İzahu'l-Kavaid. İstanbul: Matbaa-i Amire.
CR  - HAŞİM, (1299). Tuhfetü'l-Müluk ve Zeyli, Nuhbetü'l-Müluk. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
CR  - HAŞİM, (1303). Mustalahat. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
CR  - HAŞİM, (1328). Tezkir-i İnkılab. İstanbul: Ranin Matbaası.
CR  - Hüdavendigâr Salnamesi, (1303). Bursa: Matbaa-yı Vilayet.
CR  - IŞIN, E. (1994). “Haşim Efendi Tekkesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. Cilt: 4, İstanbul: Kültür Bakanlığı 
ve Tarih Vakfı Yayınları.
CR  - İPŞİRLİ, M. (1989), “Ahmed Muhtar Beyefendi, Molla Bey (1807-1882)” TDV İslâm Ansiklopedisi, 2. Cilt, İstanbul:
CR  - Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
CR  - KARACA, A. (1993), Anadolu Islahatı ve Ahmet Şakir Paşa, İstanbul: Eren Yayıncılık.
CR  - KIRMIZI, A. (2012). “1880’de Diyarbekir Vilayetine Gelen İlk Adliye Müfettişinin Sergüzeşti”, e-Şarkiyat İlmi 
Araştırmalar Dergisi, 7: 73-90.
CR  - KUNERALP, S. (2003). Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922) Prodopografik Rehber. İstanbul: İSİS.
CR  - MANAV, H. (2013). Bedîi Nuri Bey'in Hayatı, Görüşleri ve Şahsiyeti: 1872-1913. İstanbul: Marmara Üniversitesi 
Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
CR  - PAKALIN, M. Z. (2008). Sicil-i Osmani Zeyli. IX. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
CR  - Süreli Yayınlar
CR  - Saadet Gazetesi, 09 Şubat 1886
CR  - Tarik Gazetesi, 03 Şubat 1886; 05 Mart 1886; 11 Ocak 1886
CR  - Tercüman-ı Hakikat Gazetesi, 04 Şubat 1886; 12 Ocak 1886; 13 Şubat 1886; 20 Ocak 1886
UR  - https://doi.org/10.56694/karadearas.1603847
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4451271
ER  -