@article{article_1609864, title={Muhibban Dergisindeki Şiirlerde Tasavvufî Muhteva}, journal={Turkish Academic Research Review}, volume={10}, pages={213–238}, year={2025}, DOI={10.30622/tarr.1609864}, author={Dilmen, Ömer and Altındağ, Hamit}, keywords={Tasavvuf, Muhibban, Bektâşîlik, Nefes, Şiir, II. Meşrutiyet.}, abstract={1826 yılında Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması ve Bektâşî tekkelerinin kapatılması, Bektâşîlik üzerinde derin bir etki bırakmış, bu olaylar Bektâşî topluluğunun tarihindeki önemli dönüm noktalarından biri olmuştur. Bu süreç, Bektâşî topluluğunun yeniden yapılanmasına ve geleneklerini farklı biçimlerde devam ettirmeye yönelik arayışlarına neden olmuştur. Tanzimat ve II. Meşrutiyet dönemlerindeki özgürlükçü ortam ise Bektâşî topluluğuna, düşüncelerini ifade edebilecekleri yeni fırsatlar sunarak bu yeniden yapılanma sürecini daha da hızlandırmıştır. Bu dönemde yaygınlık kazanan yayın çalışmaları toplulukların seslerini duyurmada önemli rol oynamıştır. Ceride-i Sûfiyye, Tasavvuf, Hikmet, Mekârimü’l-Ahlâk ve Muhibbân dönemin tasavvufî içerikli önemli dergileridir. Bu dönemde ortaya çıkan Muhibban dergisi, yalnızca Alevi-Bektâşî kültürü ve edebiyatı üzerine yayın yapan bir mecra olmakla kalmamış, aynı zamanda bu topluluğun sesi olmuştur. Alevi-Bektâşî edebiyatının ilk önemli eserlerinden biri olan Muhibban dergisi hem edebî metinler hem de kültürel miras açısından dikkate değer bir birikimi kayıt altına almıştır. Muhibban dergisi, yalnızca Bektâşî düşüncesini ve felsefesini savunan bir mecra olmamış, aynı zamanda tasavvufun insani ve ahlaki değerlerini topluma yaymayı hedeflemiştir. Tarikatların değişen toplumsal koşullara uyum sağlaması gerektiğini vurgulayan dergi, özellikle Bektâşî çevrelerin resmî olarak tanınması ve toplumsal itibar kazanması için mücadele etmiştir. Hacıbeyzâde Ahmed Muhtar (1871-1955) liderliğinde çıkarılan Muhibban hem Bektâşîlik hem de diğer tasavvufî yapılar üzerindeki eleştirilere karşı durarak, bu yapıları ahlaki ve insani gelişimin temel unsurları olarak tanıtma çabası gütmüştür. Dergi, edebî içerik açısından oldukça zengin bir yapıya sahiptir. Şiirlerden makalelere, biyografilerden yemek tariflerine kadar geniş bir yelpazede yayın yapan Muhibban, okuyucularına farklı türlerde metinler sunmuştur. Derginin II. Abdülhamid idaresine karşı tutumu muhalif bir kimlik kazanmasına sebep olmuştur. Ayrıca, dergi sosyal hayatla güçlü bir bağ kurarak güncel olaylar ve tartışmalara dair önemli bilgiler sağlamıştır. Bu özelliğiyle dergi, yalnızca Bektâşî topluluğu için değil, Osmanlı toplumunun son dönemlerindeki entelektüel atmosferin anlaşılması açısından da değerli bir kaynak olmuştur. Muhibban dergisinin bir diğer önemli özelliği, sadece yazılı eserler yayımlamakla sınırlı kalmaması, aynı zamanda Bektâşî müziğinin önemli unsurlarından biri olan nefeslerin notalarını da içermesidir. Bu durum, Bektâşî kültür mirasının yalnızca korunmasını değil, aynı zamanda sistemli bir biçimde gelecek nesillere aktarılmasını mümkün kılmıştır. Bu özelliğiyle dergi, Osmanlı tasavvufî kültürünün hem yazılı hem de işitsel bir boyut kazandığı nadir kaynaklardan biri olmuştur. Bu çalışmada dergide geçen şiirlerin tasavvufî içerik olan analizinin yapılması hedeflenmiştir. Muhibban dergisinin tüm sayıları ayrıntılı bir şekilde incelenmiş ve toplamda 38 şiir tespit edilmiştir. Bu şiirlerden 28’inin tasavvufî içerik taşıdığı belirlenmiştir. Şiirlerde sıklıkla ele alınan konular arasında Hz. Ali, ehl-i beyt, Hacı Bektâş-ı Velî ve Bektâşîlik gibi Bektâşîliğin temel unsurları bulunmaktadır. Bunlara ek olarak, Allah inancı, tevhid, Hz. Muhammed (s.a.s.), dervişlik, şerîat-tarikat-marîfet-hakîkat, hicâb (perde) ve muhabbet ve aşk gibi temel tasavvufî temalar da derginin dikkat çeken içeriği arasındadır. Ayrıca, şiirlerde ele alınan konular arasında varlık-yokluk, irfan, insan sevgisi, tasavvuf, Kur’ân-ı Kerîm, Abdülkâdir Geylânî, ibadetler, evliya-mürşid, kalp, abdal, nefs ve cihâz-ı tarîkat gibi tasavvufî temalar da bulunmaktadır. Bu çalışma, Muhibban dergisinde yayımlanan şiirlerin tasavvufî muhtevasını analiz ederek, derginin II. Meşrutiyet dönemi entelektüel ortamındaki yerini ve Bektâşîlik açısından önemini ortaya koymayı hedeflemektedir. Çalışmada elde edilen bulguların, dönemin tasavvuf yayıncılığına ve Bektâşî kültürüne dair geniş bir perspektif sunarak, Bektâşîlik ve tasavvuf çalışmaları için önemli bir zemin oluşturduğu söylenebilir.}, number={1}, publisher={Mehmet ŞAHİN}