TY  - JOUR
T1  - “İnce Minareli Medrese” Taçkapısı Yahut Dârû’l-Mûlk Konya’nın “Zafer Kapısı” (Bâbü`n-Nasr): Bir Yorum
TT  - The Portal of the ‘‘İnce Minare Madrasa’’ or the “Gate of Victory” (Bāb āl-Nasr) of Dār’āl-Mūlk Konya: An Interpretation
AU  - Bilici, Ziya Kenan
PY  - 2024
DA  - December
Y2  - 2024
DO  - 10.32704/akmbaris.2024.200
JF  - Arış Dergisi
JO  - Arış
PB  - Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı
WT  - DergiPark
SN  - 1301-255X
SP  - 127
EP  - 1634
IS  - ARIŞ 25. SAYI
LA  - tr
AB  - Selçuklu başkenti Konya’da, vaktiyle Selçuklu Sarayı’nın da bulunduğu İç Kale’yi çevreleyen surtahkimatının dışında ve “Alâeddin Tepesi”nin batı kanadı üzerinde yer alan ve “Sâhib Âtâ Dâr’ûl-hadîsi” ya dadaha yaygın olarak “İnce Minareli Medrese” gibi adlarla bilinen yapı, bugüne kadar pek çok çalışmaya konuedilmiş; başta, bânîsi Sâhib Âtâ Fahrū’d-dîn Ali olmak üzere, planı ve özellikle taçkapısı ile yapının mimarıolduğu düşünülen Kelûk bin Abdullah üzerine de çeşitli değerlendirmeler yapılmıştır. Medresenin doğu cephesinin ortasında ve âdeta yapıdan bağımsız bir kütle olarak yükselen anıtsal taçkapısı, tezyinat ve plastisitesiyle,hiç kuşkusuz, Selçuklu çağının en dikkat çekici tasarımlarından biridir ve bu hâliyle müstâkil bir çalışmayayeniden konu edilmeye muhtaçtır.Medresenin doğu cephesinden çıkma yapan taçkapı, gerisindeki dikdörtgen planlı bir bina kütlesine bağımlıprestijli ve anıtsal bir yapı ögesidir. Hâlihazırda 10.00 m.ye varan bir yüksekliğe sahip olan taçkapının cepheyüzeyi, geniş kuşatma kemeriyle çevrelenen içbükey kavisli derin nişi ile olduğu kadar, cephe kompozisyonunuçevreleyen celî sülüs yazıları ve kabartma olarak işlenmiş çeşitli tezyinî ögeleriyle, fasat düzenini heykelsi birgörünüme kavuşturan yüksek bir geometrik tasarım ve olağanüstü bir yaratıcılık örneği olarak özellikle öneçıkar. Kapı açıklığını örten kemerin ayakları ile taçkapının dikdörtgen prizmal kütlesini iki yandan sınırlandıranenli ve içbükey profilli bordürler üzerine celî sülüs ile istiflenmiş Fetih ve Yâsîn sûrelerinin sarmal bir düzenlebirbirine düğümlenerek oluşturdukları mutlak simetri, bütün kütle tasarımının, yazı üzerine kurulduğunu vetaçkapının da özellikle yazı unsurunu öne çıkaran bir inşâ faaliyetinin ürünü olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.Bu bağlamda, taçkapıda, özellikle yazı unsurunun öne çıkartılmış olmasına bakılarak, buanıtsal yapı ögesinin, bir medreseden ziyâde, Selçuklu başkenti Konya’da, Sultanlığın gücünü bir “kentsel simge”hâlinde kamusal alana yansıtan bir prestij yapısı, başka bir deyişle, Selçuklu Sultanlığının nişânesini taşıyanve Ortaçağın görkemli anılarını hafızalardan silinmeyecek anıtsal bir “dervâze” görünümüne büründürerekcanlandıran sıradışı bir tasarımın ürünü olduğuna kolaylıkla hükmedilebilir. Olağanüstü incelikli olarak, yüksek bir geometri bilgisiyle şekillendirilmiş taçkapıya esas anlam vekarakterini kazandıran en önemli ayrıntıların, muhakkak ki savaşla kazanılmış büyük bir zafer ve fethi kutsamaküzere celî sülüs ile istiflenmiş Fetih sûresi olduğu dikkate alınırsa, bu anıtsal kütlenin, vaktiyle, bir “Zafer Kapısı”(Bâbü`n-Nasr) olarak inşâ edilmiş olduğunu kabul etmemek için hiçbir sebep yoktur. “İnce Minareli Medrese”de, savaşla kazanılmış bir zafer ve önemli bir fethin anısına ithaf olunmak üzeretasarlanmış bir diğer yapı ögesinin de, medreseye adını veren “minare” olduğuna işâret edilmelidir. Dâr’ûl-MûlkKonya’nın, 13.yüzyılın Ortaçağ kent panoramasında bilhassa öne çıkan ve kilometrelerce öteden algılanabilmesinisağlayan görkemli siluetiyle, sözkonusu “minare”nin, vaktiyle, medresenin mescidine âit bir yapı ögesi olmaktanziyâde, uzak diyârlardan Selçuklu başkentine gelenleri karşılayan bir “Sultanî kentsel simge” olarak inşâ edildiği açıktır. Bu bağlamda, Selçuklu çağında, kenti batı yönünden hinterlandına bağlayan ve Sultan I.İzzeddînKeykâvus tarafından dış surlara içten eklemlenmiş bir askerî garnizon olarak inşâ ettirilip sonradan Osmanlıçağında “Zindankale” adı verilen “Ehmedek”in de yer aldığı kent kapısından başlayıp batı-doğu istikâmetindeuzanarak Selçuklu Sarayı’nın bulunduğu şimdiki “Alâeddin Tepesi”ni tahkim eden sur çizgisine ulaşan ana yolgüzergâhının nihâyetinde yer alan bu görkemli anıtın, muhakkak ki hendek üzerindeki bir köprü vasıtasıylairtibatlandırıldığı ve İç Kale’ye batı yönünden dâhil olunmasını sağlayan “Zafer Kapısı”nın önünde ve yol aşırıkarşısında aynı mevkide yükselen bir “Zafer Kulesi” olarak inşâ edildiğine şüphe duyulamaz.
KW  - : Konya
KW  - İnce Minareli Medrese
KW  - Kelûk bin Abdullah
KW  - Zafer Kapısı (Bâb’ûl-Nasr)
KW  - Zafer Kulesi
N2  - The Ince Minare Madrasa, built by the famous Seljuk vizier Sāhib Fahr al-Dīn ‛Alī, has been the subjectof many studies, and various evaluations have been made on the plan of the building, especially its portal andKalūk ibn ‛Abd Allāh. The monumental portal, rises as an independent mass in the centre of the eastern façadeof the madrasa, is undoubtedly one of the most remarkable designs of the Seljuk period with its ornamentationand plasticity and deserves to be the subject of a new study again.The portal protruding from the eastern façade of the madrasa, is a prestigious and monumental buildingelement dependent on the rectangular and detached building mass behind it. The portal which currently has aheight of 10.00 m. stands out not only with its concave curved deep niche surrounded by a wide encircling arch,but also with the thuluth inscriptions surrounding the façade composition and various decorative elements carvedin relief, as a high geometric design and an extraordinary example of creativity that gives the facade layout asculptural appearance. The absolute symmetry created by the spiral arrangement of the surahs of al-Fath andYāsīn, stacked in thuluth on the legs of the arch covering the door and the borders with transverse and concaveprofiles bordering the rectangular prismal mass of the portal on both sides, clearly reveals that the whole massdesign is based on writing and that the portal is the product of a construction activity that emphasises the elementof writing.In this context, it can be easily concluded that this monumental building element is not a madrasa, but aprestige structure that reflects the power of the Sultanate as an ‘urban symbol’ in the public sphere in the Seljukcapital Konya, in other words, it is the product of an extraordinary design that carries the insignia of the SeljukSultanate and revives the glorious memories of the Middle Ages by giving it the appearance of a monumental‘darwaza’ that will not fade from memory. Considering the fact that the most important details that give the portal,which is shaped with extraordinary subtlety and a high knowledge of geometry, its main meaning and character,are the sûrah of al-Fath (Conquest), which is stacked in thuluth to bless a great victory and conquest won bywar, there is no reason not to accept that this monumental mass was once built as a ‘Victory Gate’ (Bāb al-Nasr).It should be pointed out that another building element in the ‘İnce Minare Madrasa’, which was designedto be dedicated to the memory of a war victory and an important conquest, is the ‘minaret’ that gives the madrasaits name.In the medieval urban panorama of the 13th-century medieval city of Dār al-Mūlk Konya, with its majesticsilhouette that is particularly prominent and can be perceived from many kilometres away, there is no reasonnot to think that the ‘minaret’ in question was once built and functioned as a ‘sultanic urban symbol’ welcomingthose arriving to the Seljuk capital from distant lands, rather than a building element belonging to the madrasa’smasjid.The building in question is located on the main road route connecting the city to its hinterland from thewest during the Seljuk era, starting from the city gate where ‘Ehmedek’, which is known to have been builtby Sultan Izz el-dīn Keykāvus I as a military garrison connected to the outer walls from the inside, is locatedat a point where the road extending in the west-east direction ends at the wall line surrounding the ‘AlaeddinHill’ where the Seljuk Palace is located. In this context, there can be no doubt that this monument was built asa ‘Tower of Victory’ rising in the same position in front of and across the road from the ‘Victory Gate’, whichwas certainly connected by a bridge over the moat and allowed access to the Inner Fortress from the west.
CR  - Ahmet Eflâkî. (1973). Âriflerin Menkıbeleri (Manakib al-Ârifin). II. (T.Yazıcı, Çev.) İstanbul: Hürriyet Yayınları.
CR  - Akok, M. (1970). Konya’da İnce Minareli Medresenin Rölöve ve Mimarisi. Türk Arkeoloji
Dergisi, (31), 5-36.
CR  - Akok, M. (1975). Konya Şehri İçindeki Alâeddin Tepesinde Türk Tarih Kurumu Adına
Yapılan Arkeolojik Kazıların Mimari Buluntuları. Belleten, (39/ 154), 217-224.
CR  - Akok, M. (1977). Konya’da Restore Edilme Yoluyla Kurtarılması Düşünülen Üç Selçuklu
Eseri: Sırçalı, Karatay ve İnce Minareli Medreselerin Restorasyon Projeleri. Türk Arkeoloji
Dergisi, (41), 48-78.
CR  - Akyurt, Y. (2024). Resimli Türk Âbideleri, 8.Cilt, Ankara:Türk Tarih Kurumu.
CR  - Atçeken, Z. (2000). Konya Şer’iyye Sicil Kayıtlarına Göre İnce Minareli Darü’l Hadis’in
Osmanlılar Zamanında Bakımı ve Kullanılması. Yeni İpek Yolu, Konya Ticaret Odası
Dergisi, Özel Sayı III, 37-47.
CR  - Atik, N. (2018). Antalya İli Anadolu Selçuklu Dönemi Kayıp Taş Kitabeleri. İlahiyat
Araştırmaları Dergisi, (10), 111-158.
CR  - Bakırer, Ö. (1971). Anadolu’da XIII.Yüzyıl Tuğla Minarelerinin Konum, Şekil, Malzeme
ve Tezyinat Özellikleri. Vakıflar Dergisi, (IX), 337-365.
CR  - Bayram, S. ve Karabacak, A. H. (1981). Sahib Atâ Fahrü’d-dîn Ali’nin Konya, İmaret ve
Sivas Gökmedrese Vakfiyeleri. Vakıflar Dergisi, (13/13), 31-69.
CR  - Behrens-Abouseif, D. (1989). Islamic Architecture in Cairo: An Introduction. Leiden.
CR  - Bilici, Z.K. (1989). Antalya Müzesi’ndeki Bir Selçuklu Kitâbesi Üzerine Düşünceler. Antalya 3.Selçuklu Semineri Bildirileri, 45-49, İstanbul: Antalya Valiliği Yayınları
CR  - Bilici, Z.K. (2001-2002). Köprüpazar (Belkıs) Köprüsü Kitabesi Üzerine. Adalya, (V),
173-185.
CR  - Bilici, Z.K. (201
6). Anadolu Selçuklu Çağı Mirası, Mimari, I, Ankara: Selçuklu Belediyesi
Yayınları
CR  - Bilici, Z.K. (2022). Anadolu Selçuklu Çağı Taçkapılarında Bazı Strüktürel Özellikler ve
Altın Oran Üzerine. Anadolu Selçuklu Çağı Taçkapıları, 1, 225-505.
CR  - Blessing, P. (2018). Moğol Fethinden Sonra Anadolu’nun Yeniden İnşası, Rum Diyarında
İslamî Mimari, 1240-1330. (M.Özkılıç, Çev.) İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları
CR  - Bozer, R. (2009). Eğirdir Hanı Kazı Çalışmalarının Ortaçağ Türk Sanatına Katkıları. XI.
CR  - Ortaçağ- Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Bildiriler, 65-75, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları
Brend, B. (1975). The Patronage of Faḫr ad-dīn ʿAli Ibn al-Ḥusain and the Work of Kalūk
Ibn ʿAbd Allāh in the Development of the Decoration of Portals in Thirteenth Century
Anatolia. Kunst des Orients, (10/1-2), 160-186.
CR  - Creswell, K.A.C. (1952). The Muslim Architecture of Egypt, Ikhshids and Fatimids, A.D.
939-1171, I, Oxford: Clarendon Press
CR  - Çakmakoğlu Kuru, A. (2008). Orta Çağ Anadolu Türk Mimarisinde Düğüm Motifi ve
İkonografisi. Erdem, (51), 23-52.
CR  - Çaycı, A. (2006). Osmanlı Seyyahlarının İzlenimleriyle Konya ve Çevresi. Necmettin
Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, ( 21/21), 115-146.
CR  - Çelebi, M.A. (2021). Konya İç Kalesi ve Anadolu Selçuklu Sarayı”, Selçuklu Dönemi
Saraylar ve Köşkler, 1, 190-298.
CR  - Değirmençay, V. (2014). Sultan Veled’in Sâhib Ataoğulları’na Methiyeleri. Şarkiyat Mecmuası, (25), 65-85.
CR  - Demiralp, Y. (1996). Akşehir ve Köylerindeki Türk Anıtları, Ankara: Kültür Bakanlığı
Yayınları
CR  - Duran, R. (2001). Selçuklu Devri Konya Yapı Kitâbeleri (İnşa ve Ta’mir), Ankara: Türk
Tarih Kurumu Yayınları
CR  - Durukan, A. (1999). A Medieval Anatolian Architect: Keluk. Art Turc / Turkish Art, 10e
Congrès international d’art turc, 277-285.
CR  - Erdemir, Y. (2015). İnce Minareli Medrese, Konya: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm
Müdürlüğü Yayınları
CR  - Erdoğru, M.A. (2003). Murad Çelebi Defteri: 1483 yılında Karaman Vilâyetinde Vakıflar-I,
Tarih İncelemeleri Dergisi, (18/1), 119-160.
CR  - Eroğlu, Ü. ve Halaç, H.H. (2022). İnce Minareli Medresedeki Nem Problemi ve Çözüm
Önerileri. Vakıflar Dergisi, (57), 156-176.
CR  - Fayda, M. (1992). Bey‘atürrıdvân. TDV İslâm Ansiklopedisi, 6, 39-40.
CR  - Gustafson, E. (2018). A Crusader Portal on a Cairene Madrasa. Palimpsests: Buildings,-
Sites, Time, 61-88.
CR  - Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (2010). Haz: S.A.Kahraman ve Y.Dağlı,
3/1, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
CR  - Herzfeld, E. (1954). Matériaux pour un Corpus Inscriptionum Arabicarum, Deuxième
Partie : Syrie du Nord, Inscriptions et Monuments D’Alep, II, Le Caire:
CR  - Herzfeld, E. (1955). Matériaux pour un Corpus Inscriptionum Arabicarum, Deuxième
Partie : Syrie du Nord, Inscriptions et Monuments D’Alep, I, Le Caire:
CR  - İbn Bibi. (2014). El-Evâmirü’l-Alâ’iyye fi’l-Umûri’l-Alâ’iyye, Selçuknâme, II, (M.Öztürk,
Çev.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları
CR  - Konyalı, İ.H. (1945). Nasrettin Hoca Şehri Akşehir (Tarihi Turistik Kılavuz), İstanbul:
Numune Matbaası
CR  - Konyalı, İ.H. (1964). Âbideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi, Konya: Yeni Kitap Basımevi
CR  - Kuran, A. (1969). Anadolu Medreseleri, I, Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi Mimarlık
Fakültesi Yayınları
CR  - Kunıholm, P.I. (2000). Dendrochronologically Dated Ottoman Monuments. A Historical
Archaeology of the Ottoman Empire: Breaking New Grounds, 93-136.
CR  - Küçükdağ, Y. (1989). Lâle Devri’nde Konya, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Selçuk
Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya
CR  - Küçükdağ, Y. Arabacı, C. ve Yenice, M.S. (2020). Tarihî Süreç İçinde Konya Şehrinin Fiziki
Gelişimi. Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi, (5), 1-38.
CR  - Lamb, D. (1914/1915-1915/1916). Notes on Seljouk Buildings at Konia. The Annual of
the British School at Athens, (21), 31-61.
CR  - Leisten, T. (1996). Mashhad Al-Nasr: Monuments of War and Victory in Medieval Islamic
Art. Muqarnas , (13), 7-26.
CR  - Manohar, M. (2021). A Victory Tower Built by a Slave: The Chand Minar at Daulatabad
in Deccan India. Muqarnas, (38), 35-76.
CR  - Mayer, W. (2007). The Madrasa of Sultan al-Nasir Muhammad: the Portal. A future for the
past: restorations in Islamic Cairo 1973-2004, 95-98.
CR  - Odabaşı, Z. (2018). XV. ve XVI. Yüzyıllarda Konya Ekonomisi: Sâhib Ata Medresesi’nin
Malî Tarihi. XVII. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, (IV/IV), 1445-1463.
CR  - Ögel, S. (1987)(2). Anadolu Selçukluları’nın Taş Tezyinatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu
Yayınları
CR  - Önder, M. (1962). Mevlanâ Şehri Konya (Tarihî kılavuz), Konya: Yeni Kitap Basımevi
CR  - Önge, M. (2011). Conservation of Cultural Heritage on Alaeddin Hill in Konya from the
19th Century to Present Day, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), ODTÜ/Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara
CR  - Önge, M. (2023). Konya Kalesi ve Tarihi. Konya Kitabı XIX, Türkiye Selçukluları ve
Konya, Mimarî, (IV), 113-139.
CR  - Öztürk, O. ve Gümüştop, A. (2021). Türkiye Selçuklu ve Karamanoğulları Dönemi Konya
Cami ve Mescid Vakıfları. Konya Vakıfları, 283-299.
CR  - Pinder-Wilson, R. (2001). “Ghaznavid and Ghūrid Minarets”, Iran, (39), 155-186.
CR  - Raby, J. (2004). Nur Al-Din, The Qastal Al-Shu‛aybiyya, and The “Classical Revival.
Muqarnas, XXI, 289-310.
CR  - Redford, S. ve Leiser, G. (2008). Taşa Yazılan Zafer, Antalya İç Kale Surlarındaki Selçuklu
Fetihnâmesi, İstanbul: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Yayınları
CR  - Sönmez, Z. (1989). Başlangıcından 16.Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslam Mimarisinde
Sanatçılar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları
CR  - Sönmez, Z. (2002). Kölük b. Abdullah. TDV İslâm Ansiklopedisi, (26), 248-250.
CR  - Sözen, M. (1972). Anadolu Medreseleri, Selçuklu ve Beylikler Devri, II, İstanbul:
CR  - Tabbaa, Y. (1986). Monuments with a Message: Propagation of Jihâd under Nûr al-Din.
The Meeting of Two Worlds: Cultural Exchange between East and West during the Period
of the Crusade, 223-241.
CR  - Tabbaa, Y. (1993). Survivals and Archaisms in the Architecture of Northern Syria, ca.
1080–ca. 1150. Muqarnas, (10), 29-41.
CR  - Thomas, D. C. (2012). The Metamorphosis of the Minaret of Djām-from Ghūrid ‘Victory
Tower’ to Symbol of the New Afghanistan and Global Cultural Property. Archaeology and
the (De)Construction of National and Supra-National Polities, Archaeological Review from
Cambridge, (27/2), 139-159.
CR  - Tuncer, O.C. (1982). Birkaç Selçuklu Tackapısında Geometrik Araştırmalar. Vakıflar
Dergisi, (16/16), 61-76.
CR  - Tuncer, O.C. (1985). Mimar Kölük ve Kalûyân. Vakıflar Dergisi, (XIX), 109-118.
CR  - Tuncer, O.C. (1987). Anadolu Selçuklu Mimarisi ve Moğollar, Ankara:
CR  - Turan, O. (1947). Selçuk Devri Vakfiyeleri, I. Şemseddin Altun-Aba, Vakfiyyesi ve Hayatı.
Belleten, (11/42), 197-236.
CR  - Turan, O. (1948). Selçuk Devri Vakfiyeleri, III. Celâleddin Karatay, Vakıfları ve Vakfiyeleri.
Belleten, (12/45), 17-170.
CR  - Uzluk, Ş. (1935). Kelük bin Abdullah, Konya: Babalık Basımevi
CR  - Ünal, R.H. (1982). Osmanlı Öncesi Anadolu-Türk Mimarisinde Taçkapılar, İzmir: Ege
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları
CR  - Wadhawan, P. (1991). Alai Minar : Principles of Construction and a Conjectural Reconstruction vis a vis the Qutb Minar. Proceedings of the Indian History Congress, (52), 1044-1054.
CR  - Wolper, E.S. (2005). Understanding the Public Face of Piety: Philanthropy and Architecture in Late Seljuk Anatolia. Les Seldjoukides d’Anatolie, Mésogeios, (25-26), 311-336.
CR  - Yavaş, A. (2007). Anadolu Selçuklu Veziri Sahip Ata Fahreddin Ali’nin Mimari Eserleri,
(Yayımlanmış Doktora Tezi) Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
CR  - Yavaş, A. (2019). Konya Sâhib Ata (İnce Minareli) Medresesinin Tarihi ve Aslî Durumu
Hakkında Bazı Tespitler. Yaşar Erdemir’e Armağan: Sanat Tarihi Yazıları, 215-249.
CR  - Yılmaz, L. (2002). Antalya (16.Yüzyılın Sonuna Kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları
CR  - Yılmaz, L. ve Tuzcu, K. (2010). Antalya’da Türk Dönemi Kitabeleri, Haarlem: SOTA
Publications
CR  - Yinanç, R. (1991). Sivas Abideleri ve Vakıfları. Vakıflar Dergisi, (22), 15-44.
UR  - https://doi.org/10.32704/akmbaris.2024.200
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4478837
ER  -