@article{article_1613443, title={AZERBAYCANLI ARAP DİLBİLİMİ ÂLİMİ MAHMUD BİN MUHAMMED EL-ARRANÎ’NİN EL-KÂFİYETÜ FÎ ŞERHİ’Ş-ŞÂFİYE İSİMLİ KİTABI VE İZLEDİĞİ METOT}, journal={Nüsha}, volume={25}, pages={109–127}, year={2025}, DOI={10.32330/nusha.1613443}, author={Mammadov, İntikam and Güney, Fikri}, keywords={Azerbaycan, Arap dilbilimciliği, el- Arranî, İbnü’l-Hacib, el-Kâfiye, Biçimbilgisi., eş-Şâfiye.}, abstract={İslâm medeniyetinin bir parçası olan Azerbaycan’da ⅩⅢ ve XIV. yüzyıllarda birçok âlim yetişmiş, değişik bilim dallarında çalışmalar yapmış, eğitim vermiş ve değerli eserler yazmışlardır. Bu dönemde yaşayan âlimler İslâmi ilimlerde yüksek ilmi seviyelere ulaşmakla beraber, bu ilimler için anahtar konumunda olan Arap dili hakkında da çeşitli eserler kaleme almış, İslâm medeniyetine ve ilmî mirasına değerli katkılarda bulunmuşlardır. Tarihte Azerbaycan’da Arap dili, grameri ve edebiyatı alanında eser vermiş birçok ilim adamı yetişmesine rağmen bu şahsiyetlerin hayatı, ilmi faaliyetleri ve eserleri hakkında yeterli araştırma yapılmamıştır. Nitekim, hakkında araştırma yapılmayan ve fazla bilgi bulunmayan Azerbaycanlı âlimlerden biri de Mahmud bin Muhammed el-Arranî es-Sekînenî’dir. Kaynaklardan edinilen sınırlı bilgilere göre Azerbaycan’ın eski yerleşim yerlerinden Arrân bölgesinde doğan el- Arranî, kendisi gibi Azerbaycan asıllı bir dilbilimci olan ve İbnü’l-Hacib adıyla tanınan Ebû Amr Cemâlüddîn Osmân b. Ömer’in Arapça’nın sarfına dair yazdığı eş-Şâfiye isimli eserine şerh olarak el-Kâfiye isimli bir kitap kaleme almıştır. Yazarın kendi el yazısıyla kaleme aldığı nüshadaki nottan da anlaşıldığına göre 1333 yılında tamamlanan bu eser, mukaddime ve sonuç olmak üzere otuz üç bölümden müteşekkildir. Gramerde Basra ekolünü takip eden es-Sekinenî, şerhinde tasnif yaparken, örnekler verirken, kendinden önceki âlimlerin görüşlerini aktarırken, iktibaslarda, üslûpta belli bir metodu takip eder. Bu bakımdan söz konusu eser, onun gramerde ve şerhte nasıl bir metot izlediğini de göstermektedir. Bu makalede önce Azerbaycanlı bir âlim olan Mahmud bin Muhammed el-Arranî’nin hayatı ve el-Kâfiyetü fi Şerhi’ş-Şâfiye isimli kitabı hakkında bilgi verilmiş, sonra da şerhinde Arap dili ve grameriyle ilgili olarak nasıl bir metot uyguladığı sorusuna cevap aranmıştır. Sonuçta yazarın şerhinde sadece şerh edilmesini gerekli gördüğü yerleri seçip açıkladığı, karşılıklı soru-cevaptan oluşan bir diyalog üslûbunu kullandığı, sık sık kendinden önceki dilbilimcilerin görüşlerine atıf yaptığı, önceki bilgileri eleştirel bir süzgeçten geçirip mukayese yoluna gittiği ve eserinde eş-Şâfiye’nin tasnifine bağlı kaldığı tespit edilmiştir}, number={60}, publisher={Oku Anonim Şirketi}