@article{article_1614551, title={Osmanlı Son Dönem Âlimlerinden Seyyid Ali Haydar Zühtü Efendi (Hayatı, Ailesi ve Ḥadîḳatü’l-ʿUḳalâʾ Adlı Kelâm Eseri)}, journal={Kader}, volume={23}, pages={313–334}, year={2025}, author={Işık, Ayhan}, keywords={Kelâm, İslam Mezhepleri Tarihi, Şeyhülislâm, Rumeli kazaskeri, İmam Mâtürîdî}, abstract={Osmanlı Devleti’nin son yüzyılı, siyasî ve iktisadî açıdan olduğu kadar ilmî ve ictimaî yönden de çalkantılı bir süreçtir. Dönemin siyasî, itikadî ve mezhebî tartışmalarını anlayabilmek için topluma yön veren ulemânın eğitim ve hizmet hayatını doğru analiz etmek gerekmektedir. Osmanlı Devleti’nde, İslâmî ilimlerin her sahasında olduğu gibi itikadî alanda da önemli âlimler yetişmiştir. İtikadî anlayışların ve mezhebî oluşumların ortaya konulması için ulemânın yaşam serüvenlerinin ve yaptıkları ilmî faaliyetlerin incelenmesi önem arz etmektedir. Bu bağlamda Seyyid Ali Haydar Zühtü Efendi, Osmanlı’nın son yüzyılında akaid ve kelâm başta olmak üzere birçok alanda eserler yazmış çok yönlü bir âlimdir. Ali Haydar Zühtü Efendi’nin dedelerinin nakîbüleşraf neslinden gelmesi, onun da Hz. Peygamber’in soyuna mensup olduğunun yani “seyyid” olduğunun bir göstergesidir. Ayrıca Ali Haydar Efendi’nin Ḥadîḳatü’l-ʿuḳalâʾ fî iddiḫâri ezhâri’l-fużalâ isimli kelâm eserinin mukaddimesinde müellifin ismi kısmında “seyyid” olduğu açıkça yazılmaktadır. Ali Haydar Zühtü Efendi, ilmiye sınıfına mensup bir ailede yetişmiş, bizzat babası Şeyhülislâm Akşehirli Hasan Fehmi Efendi’nin ilminden ve entelektüel çevresinden istifade etmiştir. Ulemâ semti olarak bilinen Fatih, Beyazıt ve Süleymaniye’deki âlimlerin ilim halkalarına katılarak onlardan icâzetnâme almıştır. Siyasî sahada Batılılaşma faaliyetlerinin yoğunlaştığı bir devrede babasının Şeyhülislâm olması ve gelenekçi safta yer alması, bir anlamda onun mirasını devralması, kendisinin de siyasî tartışmaların odağında bulunmasına yol açmıştır. Babası Şeyhülislâm Hasan Fehmi Efendi, Dârülfünûn’un açılışına, Divân-ı Ahkâm-ı Adliyye’nin kuruluşuna ve Mecelle’nin hazırlanışına şahit olmuş hatta bu faaliyetlere muhalefetiyle dikkatleri üzerine çekmiştir. Babasının konumu, kendisine ilmi açıdan katkı sağlasa da dönemin siyasî konjonktürü hizmet hayatını olumsuz etkilemiştir. Siyasî tartışmalara rağmen Ali Haydar Efendi, yoğun ilmî faaliyetlerde bulunarak hadis, fıkıh, kelâm, akaid, İslam tarihi, tıp, Arap dili ve belâğati gibi birçok sahada multidisipliner çalışmalar yaparak eserler yazmıştır. Kaleme aldığı önemli eserlerden bir tanesi de kelâm ve akaid ile ilgili Ḥadîḳatü’l-ʿuḳalâʾ fî iddiḫâri ezhâri’l-fużalâ adlı eseridir. Eserinde genel itibariyle Allah’ın sıfatları, marifetullah, âlemin yaratılışı, kıyamet, yeniden diriliş, sırat ve mîzan gibi temel kelâmî meselelerin yanında Hz. Peygamber’den sonra hilâfet, hulefâ-yi râşidînin fazileti ve sahâbeye saygı gösterilmesi gibi konular işlenmiştir. Bu çalışmada Seyyid Ali Haydar Zühtü Efendi’nin Şeyhülislâmlık Arşivi’nde bulunan ve ilk defa tarafımızca tespit edilen sicill-i ahvâl dosyasındaki belgelerden istifade edilmek suretiyle ilmî ve siyasî kariyeri ile ilim dünyasına katkıları incelenmiştir. Ayrıca Ḥadîḳatü’l-ʿuḳalâʾ fî iddiḫâri ezhâri’l-fużalâ başlıklı itikadî alanda yazdığı eseri mercek altına alınmıştır. Eserin mahiyeti, yöntemi ve konuları üzerinde durulmuştur. Arşiv kaynaklarından istifade edilerek hazırlanan bu çalışmanın Kelâm ve İslam Mezhepleri Tarihi sahasına katkı sağlaması hedeflenmiştir.}, number={1}, publisher={Mehmet BULĞEN}