@article{article_1614866, title={el-Cezîre’de Bir Selçuklu Valisi: Şemsü’d-Devle Çökürmüş}, journal={Tarih Dergisi}, pages={15–34}, year={2025}, DOI={10.26650/iutd.1614866}, author={Sarıcı, Burak Nazif}, keywords={Şemsü’d-devle Çökürmüş, Musul, Cezîre-i İbn Ömer, Ümerâ, Berkyaruk, Muhammed Tapar}, abstract={Bu makalede el-Cezîre’deki Selçuklu hâkimiyetinin önemli isimlerinden Şemsü’d-devle Çökürmüş’ün yaşantısı ve onun hayatı üzerinden mensubu bulunduğu ümerâ sınıfının konumu incelenmiştir. İslâm coğrafyacılarının ciltler dolusu anlatıları içerisinde el-Cezîre bölgesi önemli bir yere sahip olmuştur. Bölgenin iklimi, kaynakları ve barındırdığı çeşitli zenginlikler coğrafyaya merak duyan âlimler ve seyyâhlarca dillendirilmiş; bu çevrede müverrihlerin kaydettiği birçok hadise asırlar içerisinde meydana gelmiştir. Tarihsel süreç içerisinde önemini yitirmeyen el-Cezîre, Selçuklu çağında da kıymetini korumuştu. Tuğrul Bey devrinden itibaren Selçukluların ilgisi bu coğrafyaya kaymaya başlamış ve bölge üzerindeki en belirgin kazanımlar Melikşah devrinde elde edilmişti. Diğer taraftan Selçuklu Devleti’nin genişleyen sınırları ele geçirilen yeni kentleri yönetecek güçlü bir idareci sınıfı da meydana getirmekteydi. Selçuklu idaresine giren elCezîre kentleri merkezden sevk edilen emîrler ya da yerel hanedanlar tarafından sultana bağlılık göstermek şartıyla yönetilmekteydi. Bu noktada karşımıza çıkan ve ilk olarak Cezîre-i İbn Ömer, sonrasında ise Musul, Nusaybin, Harran gibi şehirleri idaresi altında toplayan Şemsü’d-Devle Çökürmüş, bahsedilen yönetici emîrlerden birisiydi. el-Cezîre’de yaklaşık 15 yıl idarecilik yapan Çökürmüş, özellikle Berkyaruk-Muhammed Tapar çatışması sırasında iyice güçlenmiş ve ikbal yıllarını yaşamıştı. Kendi devrindeki ümera sınıfının tipik bir mensubu konumundaki Çökürmüş’ün hayatı, devrin siyasî tarihi için önemli olduğu kadar toprak sahibi, zengin emîrlerin vaziyetine ve zayıflayan devlet içindeki konumlarına dair güzel bir örnek teşkil etmektedir.}, number={86}, publisher={İstanbul Üniversitesi}