TY  - JOUR
T1  - Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Perspektifinden Dijital Aktivizm Hareketlerine Bir Bakış
TT  - An Overview of Digital Activism Movements From the Perspective of the Uses and Gratifications Approach
AU  - Yılmaz, Ezgi
AU  - Boztepe Taşkıran, Hatun
PY  - 2025
DA  - June
Y2  - 2025
DO  - 10.33464/mediaj.1622407
JF  - Uluslararası Medya ve İletişim Araştırmaları Hakemli Dergisi
JO  - MEDIAJ
PB  - Aydın Adnan Menderes  Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 2757-6035
SP  - 29
EP  - 64
VL  - 8
IS  - 1
LA  - tr
AB  - Toplum için sorun teşkil eden herhangi bir olay karşısında insanların örgütlü bir şekilde harekete geçmesi olarak tanımlanabilen aktivizm, dijital teknolojilerin hayatın her alanına girmesiyle birlikte şekil değiştirmiştir. Gelişen ve değişen yeni medya ortamlarıyla birlikte kendisine yeni bir kamusal alan oluşturmaya başlayan bu hareketler zamanla “dijital aktivizm” olarak adlandırılmıştır. Bu çalışmanın amacı, dijital aktivist hareketlere katılan kişilerin hangi ihtiyaç ve motivasyonlarla bu hareketlere katıldığını ve hareketlere katıldıktan sonra ne gibi doyumlar elde ettiğini ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda çalışmanın teorik zeminin inşasında kullanıcının ihtiyaç, motivasyon ve doyumlarını odak noktasına koyan ve bunu ölçmeye çalışan iletişim kuramlarından olan Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı’ndan yararlanılmıştır. Bu kapsamda yapılan araştırmada, Türkiye’de dijital aktivist faaliyetlere katılmış 25 kişiyle nitel araştırma yöntemlerinden yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılarak görüşmeler gerçekleştirilmiş ve bu görüşmeler sonucunda elde edilen bulgular, Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımının önerdiği kuramsal çerçeve bağlamında değerlendirilmiştir. Araştırmanın sonucunda, dijital aktivist faaliyetlere katılan kişilerin katılım açısından gerekli doyuma ulaştığı, kendilerini duygusal olarak ve toplumdaki görünümleri açısından tatmin ettikleri, ancak bilinçli bir katılım ve harekete adanmışlık açısından bakıldığında katılımcıların bu konuda yeterli bir bilinç ve hassasiyet göstermedikleri araştırma bulguları ile tespit edilmiştir. Çalışma kapsamında araştırmadan elde edilen bulguların literatür doğrultusunda değerlendirilmesinin yanı sıra gelecek araştırmalara yönelik öneriler de sunulmaktadır.
KW  - Aktivizm
KW  - dijital aktivizm
KW  - kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı
KW  - yeni toplumsal hareketler
KW  - toplumsal hareketler
N2  - Activism, which can be defined as the organized mobilization of people against any event that poses a problem for society, has changed its shape with the introduction of digital technologies into every aspect of life. It has started to create a new public sphere for itself in the new media environments that have developed over time, and over time these movements have been called “digital activism”. For this purpose, the Uses and Gratifications Approach, which is a communication theory that focuses on the needs, motivations and satisfactions of the user and tries to measure them, was utilized in the construction of the theoretical basis of the study. In the research conducted in this context, interviews were conducted with 25 people who participated in digital activist activities in Turkey using semi-structured interview technique, one of the qualitative research methods, and the findings obtained as a result of these interviews were evaluated in the context of the theoretical framework proposed by the Uses and Gratifications Approach. As a result of the research, it was determined that people who participated in digital activist activities reached the necessary satisfaction in terms of participation, they satisfied themselves emotionally and in terms of their appearance in society, but in terms of conscious participation and dedication to the movement, the participants did not show sufficient awareness and sensitivity in this regard. Within the scope of the study, in addition to evaluating the findings obtained from the research in line with the literature, suggestions for future research are also presented.
CR  - Aka, L. B. (2021). Sosyal medya kullanım davranışları ile yalnızlık olgusu arasındaki ilişki üzerine bir araştırma. (Doktora Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
CR  - Aral, G. A. (2018). A new audience experience revisiting uses and gratifications approach in the framework of subscription video-on-demand platforms. (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
CR  - Bağ, S. M. (2020). Slaktivizm: Yeni medya ve siyasal eylemin dönüşümü. H. Hülür ve C. Yaşın (Dü), Yeni medya, toplum ve siyasal iletişim içinde (s. 350-368). Ankara: Ütopya Yayınevi.
CR  - Binark, M. (2007). Yeni medya çalışmaları (1. bs.). Ankara: Dipnot Yayınları.
CR  - Birsen, Ö. (2005). Çok seçenekli medya ortamında kitle iletişim araçlarının tüketim ve seçim biçimi: Eskişehir örnekleminde bir izlerkitle araştırması. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir
CR  - Briones, R. L., and Janoske, M. (2016). How American students perceive social networking sites: An application of uses and gratifications theory. Social Networking and Education: Global Perspectives, 239-253. https://doi.org/10.1007/978-3-319-17716-8_15
CR  - Brodock, K. (2010). Economic and social factors: The digital (activism) divide. Digital activism decoded: The new mechanics of change içinde (s. 71-85). New York: International Debate Education Association.
CR  - Chen, G. M. (2011). Tweet This: A Uses and Gratifications Perspective on How Active Twitter Use Gratifies a Need to Connect with Others. In Computers in Human Behavior, 27( 2), 759. https://doi.org/10.1016/j.chb.2010.10.023
CR  - Cheng, E. W., Lui, E., & Fu, K. W. (2024). The power of digital activism for transnational advocacy: Leadership, engagement, and affordance. New Media & Society, 26(11), 6416-6439. https://doi.org/10.1177/14614448231155376
Christensen, H. S. (2011). Political activities on the internet: Slacktivism or political participation by other means? First Monday, 16(2). https://doi.org/10.5210/fm.v16i2.3336
CR  - Ciszek, E. L. (2016). Digital activism: How social media and dissensus inform theory and practice. Public relations review, 42(2), 314-321. https://doi.org/10.1016/j.pubrev.2016.02.002
CR  - Çil, S. (2021). Dijital aktivizm. A. Zinderen (Dü.), Dijital sosyoloji çalışmaları içinde (s. 93-119). Ankara: Nobel Yayıncılık.
CR  - Demirkıran, P. (2013). Hacktivizm. A. R. Keleş, ve Y. Sal (Dü), Hack kültürü ve hacktivizm içinde (s. 27-33). İstanbul: Alternatif Bilişim.
CR  - Erben, Ş. E. (2019). Aktivizmin dijital dönüşümü. (Doktora Tezi), Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli
Gürel, E. ve Nazlı, A. (2019). Dijital aktivizm: change.org kampanyaları üzerine bir analiz. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(19), 187-206. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/ausbd/article/668642
CR  - Jensen, K. B. and Rosengren, K. E. (1990). Five traditions in search of the audience. European Journal of Communication, 5(2), 207-238. https://doi.org/10.1177/0267323190005002005
CR  - Joyce, M. C. (2010). Digital activism decoded: The new mechanics of change. New York: International Debate Education Association.
CR  - Karakoç, E. ve Gülsünler, M. E. (2012). Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı bağlamında Facebook: Konya üzerine bir araştırma. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi (18), 42-57. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/akil/issue/48077/607859
CR  - Karatzogianni, A. (2015). Firebrand waves of digital activism 1994-2014: The rise and spread of hacktivism and cyberconflict (1. bs.). UK: Palgrave Macmillan.
CR  - Karayılan, G. (2020). Planlanmış davranış teorisinin slaktivizme etkisi: Twitter kullanıcıları üzerine bir araştırma. (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
CR  - Katz, E. (1959). Mass communications research and the study of popular culture: An editorial note on a possible future for this journal. Departmental Papers (ASC), 2(1), 1-6. Erişim adresi: https://repository.upenn.edu/asc_papers/165
CR  - Katz, E., Haas, H. and Gurevitch, M. (1973). On the use of the mass media for important things. American Sociological Review, 38(2), 164-181. https://doi.org/10.2307/2094393
CR  - Kızıl, A. (2021). Dördüncü dalga feminist yankı alanları: Dijital araç ve uygulamalar. (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Gelişim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
CR  - Koçak, N. G. (2012). Bireylerin sosyal medya kullanım davranışlarının ve motivasyonlarının kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı bağlamında incelenmesi: Eskişehir'de bir uygulama. (Doktora Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
CR  - Köse, G. (2020). Toplumsal hareketlenmede önemli bir durak: Sosyal ağlarda dijital aktivizm ve dinamiklerine ilişkin Y ve Z kuşağının farkındalıkları üzerine bir araştırma. OPUS International Journal of Society Researches, 15(22), 1255-1288. https://doi.org/10.26466/opus.665241
CR  - Köygülü, Ö. (2019). Bir dijital aktivizm türü olarak slaktivizm: Lisansüstü öğrenciler üzerine nitel bir araştırma. (Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
CR  - Kucur Bilginer, A. (2020). Aktivizm, yeni medya ve dijital aktivizm. E. Eroğlu, ve B. Taşdelen (Dü), Dijital çağda iletişim çalışmaları ve medya araştırmaları içinde (s. 119-133). İstanbul: Eğitim Yayınevi.
CR  - Lee, Y. H. and Hsieh, G. (2013). Does slacktivism hurt activism? The effects of moral balancing and consistency in online activism. In Conference on Human Factors in Computing Systems, 811-820. https://doi.org/10.1145/2470654.2470770
CR  - Ma, L., & Zhang, Y. (2022). Three social-mediated publics in digital activism: A network perspective of social media public segmentation. Social Media+ Society, 8(2). https://doi.org/10.1177/20563051221094775
CR  - McQuail, D. and Windahl, S. (2017). İletişim modelleri (Kitle iletişim çalışmalarında) (4. bs.). (K. Yumlu, Çev.) Ankara: İmge Kitabevi.
CR  - Morozov, E. (2011). The net delusion: The dark side of internet freedom. New York: Public Affairs.
CR  - Noland, A. (2017). Social media activists: Analyzing the relationship between online activism and offline attitudes and behaviors. The Journal of Social Media in Society, 6(2), 26-55. Erişim adresi: https://thejsms.org/index.php/JSMS/article/view/261
CR  - Palmgreen, P. and Rayburn, J. D. (1982). Gratifications sought and media exposure an expectancy value model. Communication research, 9(4), 561-580. https://doi.org/10.1177/009365082009004004
CR  - Quan-Haase, A. and Young, A. L. (2010). Uses and gratifications of social media: A comparison of Facebook and instant messaging. Bulletin of science, technology & society, 30(5), 350-361. https://doi.org/10.1177/0270467610380009
CR  - Severin, W. J. and Tankard, J. W. (2011). İletişim kuramları: Kökenleri, yöntemleri ve kitle iletişim araçlarında kullanımları (5. bs.). (A. A. Bir, & K. Z. Meral, Çev.) İstanbul: The Kitap.
CR  - Shao, G. (2009). Understanding the appeal of user‐generated media: A uses and gratification perspective. Internet Research, 19(1), 7-25. https://doi.org/10.1108/10662240910927795
CR  - Sinav, A. (2019). 65 yaş ve üzeri bireylerin sosyal medya kullanım alışkanlıklarının kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı bağlamında incelenmesi: Eskişehir ili örneği. (Doktora Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
CR  - Sivitanides, M. and Shah, V. (2011). The era of  digital activism. In Conference for Information Systems Applied Research, 4(1842), 01-08. https://doi.org/10.1504/IJITCC.2013.059409
CR  - Stache, L. C. (2015). Advocacy and political potential at the convergence of hashtag activism and commerce. Feminist Media Studies, 15(1), 162-164. https://doi.org/10.1080/14680777.2015.987429
CR  - Suwana, F. (2020). What motivates digital activism? The case of the Save KPK movement in Indonesia. Information, Communication & Society, 23(9), 1295-1310. https://doi.org/10.1080/1369118X.2018.1563205
CR  - Şıvgın, Z. M. (2020). Covid-19 pandemisi sürecinde slaktivizmi yeniden düşünmek. Sanat ve Tasarım Dergisi, (26), 647-668. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/sanatvetasarim/issue/58750/848508
CR  - Tüfekçi, Z. (2017). Twitter and Tear Gas: The Power and Fragility of Networked Protest. London: Yale University Press.
CR  - Tani, E. (2019). Ağ toplumunda sokak aktivizminden dijital aktivizme geçiş. H. Boztepe Taşkıran ve M. Mengü (Dü), Dijital aktivizm üzerine içinde (s. 1-31). İstanbul: Der Yayınları.
CR  - Turhan, D. G. (2016). Bilgi toplumu kavramı çerçevesinde dijital yerliler ve dijital aktivizm. (Doktora Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
CR  - Uzun, R. (2013). İzleyici merkezli yaklaşımlar. E. Yüksel, İletişim kuramları içinde (s. 84-105). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları.
CR  - Whiting, A., & Williams, D. (2013). Why people use social media: a uses and gratifications approach. Qualitative market research: an international journal, 16(4), 362-369.
CR  - Yegen, C. (2014). Bir dijital aktivizm biçimi olarak slaktivizm: change.org örneği. Karadeniz Teknik Üniversitesi İletişim Araştırmaları Dergisi, 4(2), 84-108. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/e-kiad/issue/49299/629878
CR  - Yıldırım, Ş., Özdemir , M. ve Alparslan, E. (2018). Kullanımlar ve doyumlar kuramı çerçevesinde bir sosyal paylaşım ağı incelemesi: Facebook. Intermedia International e-Journal, 5(8), 42-65. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/intermedia/issue/42597/513396
CR  - Yılmaz, B., Dündar, G. ve Oskay, T. (2015). Dijital ortamda aktivizm: Çevrimiçi imza kampanyalarına katılım davranışlarının incelenmesi (Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi öğrencileri üzerine bir araştırma). E-Journal of Intermedia, 2(2), 481-504. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/intermedia/issue/45358/568484
CR  - Yılmaz, H. (2021). Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı bağlamında Instagram anneleri takip motivasyonları üzerine bir araştırma. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
CR  - Youmans, W. L. and York, J. C. (2012). Social media and the activist toolkit: User agreements, corporate interests and the information infrastructure of modern social movements. Journal of Communication, 62(2), 315-329. https://doi.org/10.1111/j.1460-2466.2012.01636.x
UR  - https://doi.org/10.33464/mediaj.1622407
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4531799
ER  -