TY - JOUR T1 - ZAHİREDDİN MUHAMMED BÂBÜR ŞAH’IN ŞİİR TARZINDAKİ MENTORLARININ YARATICI ETKİSİ TT - THE CREATIVE INFLUENCE OF ZAKHIRUDDIN MUHAMMAD BABUR SHAH’S MENTORS IN POETIC STYLE AU - Salohiy, Dilorom PY - 2025 DA - June Y2 - 2025 DO - 10.60163/tkhcbva.1623170 JF - Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi JO - TKHBVD PB - Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi WT - DergiPark SN - 1306-8253 SP - 479 EP - 496 IS - 114 LA - tr AB - Bu makalede Ali Şîr Nevâî, Nizâmî-i Gencevî ve Zahireddin Muhammed Bâbür Şah’ınsanatsal, estetik ve ideolojik ilkelerinin özellikleri incelenmiştir. Makalede büyük Türkşairlerinin edebî mirasının ideolojik, tematik ve tür özgünlüğü tahlil etmektedir. Ayrıcamakalede Ali Şîr Nevâî’nin şiir üslubunun Bâbür Şah’ın yaratıcı yolunun oluşumundakietkisi araştırılmıştır. Makalede iki büyük düşünürün, dönemin sosyal hayatında büyük önemtaşıyan zamanlarının tasavvuf akımlarına karşı tutumu vurgulanmıştır. Ali Şîr Nevâî’ninhümanist görüşleri, Bâbür’ün dünya görüşü çerçevesinde, kendi eserlerinde ve düşüncelerindeyorumlanmıştır. Bâbür’e göre, halkın çektiği acı karşısında en önde gelen değer, vatanseverlikve ülkenin baskınlardan korunmasıdır. Her şairin, akıl hocasının yaratıcı ilkelerini kenditarzında algıladığını ve takip ettiğini, ideolojik kavramını kendi sosyal tabakasının çıkarlarınadayanarak yarattığını belirtmek önemlidir. Babür, XVI. Yüzyıl Türk aristokrasisinin birtemsilcisiydi. Lirik kahramanlarının imajı, bu aristokrasinin ruhunu, hayallerini ve özlemleriniyansıtmaktadır.Nizâmî-i Gencevî’nin Bâbürname ve Penc Genc adlı eserlerinde fütüvvetin, yani Gençlikhalkının niteliklerinin doğrudan müellifin kişiliğine yansıdığı söylenebilir. Nizâmî-i Gencevîve Bâbür, oğullarına ahlaki davranışları öğretmek amacıyla şiir biçiminde öğütler yazarken,bu eserleriyle Ortaçağ Doğu’sunda yaygın olarak bilinen iki Sûfî hareket olan ‘Ahi’ ve‘Nakşibendî’ tarikatlarının doktrinleri hakkında da bir fikir vermektedir. Büyük bilim adamları,manevi ve mistik fikirlerini sanatsal imgeler, semboller ve metaforlar kullanarak soyut birbiçimde yansıtırlar.Nakşibendiye tarikatının ünlü öğreticisi Hoca Ahrar Velî’nin Validiye adlı mensur eseriniFarsça’dan Türkçe’ye şiirsel bir dille çeviren Bâbür, bu çeviriyle yalnızca Nakşibendiyetarikatının tasavvuf eğitimine dair bilimsel ve felsefi görüşlerini Türkçe konuşan okurlaraaktarmakla kalmamış, aynı zamanda bu düşüncelerin yaygınlaşmasına ve halkın manevigelişimine de büyük katkı sağlamıştır. Bu yönüyle, Bâbür Şah’ın ilgili çalışmadaki rolü, onuntasavvufi düşünceye verdiği önemin somut bir göstergesi olmuştur KW - Etki KW - akıl hocası KW - epik şiir KW - gerçek hayat KW - insanlık KW - sanatsal gelenekler KW - kompozisyon KW - imge KW - olay örgüsü KW - güfte KW - gazel KW - “tadridge” KW - fular KW - devlet adamı. N2 - This article examines the artistic, aesthetic, and ideological principles of Alisher Navoyi,Nizami Ganjavi, and Zakhiruddin Muhammad Babur Shah. It analyzes the ideological, thematic,and genre-specific originality of the literary heritage of these great Turkic poets. Additionally,the study explores the influence of Alisher Navoyi’s poetic style on the formation of BaburShah’s creative path. The article highlights the attitudes of these two great thinkers toward theSufi movements of their time, which held significant importance in the social life of their era.Alisher Navoyi’s humanist views are interpreted within Babur’s worldview, as reflected in hisworks and ideas. According to Babur, in the face of the people’s suffering, the foremost valuesare patriotism and the protection of the nation from invasions. It is important to note that eachpoet perceived and followed the creative principles of his mentor in his own way, shaping hisideological concepts based on the interests of his social class. Babur was a representative of the16th-century Turkic aristocracy. The image of his lyrical heroes reflects the spirit, aspirations,and dreams of this aristocracy.In Baburnama and Panj Ganj, the influence of Nizami Ganjavi’s concept of futuwwah canbe seen, with the virtues of the “youth community” directly reflected in the author’s personality.Both Nizami Ganjavi and Babur, in their poetic advice to their sons on moral conduct, alsoprovide insights into the doctrines of two Sufi movements that were widely known in medievalEastern society: The Ahi and Naqshbandi orders. Great scholars express their spiritual andmystical ideas in an abstract manner through artistic imagery, symbols, and metaphors.Babur, who translated the prose work Volidiya by the renowned Naqshbandi teacher KhojaAhrar Vali from Persian into Turkish in a poetic style, not only conveyed the scientific andphilosophical perspectives of Naqshbandi Sufi education to Turkish-speaking readers but alsocontributed significantly to the dissemination of these ideas and the spiritual development ofsociety. In this regard, Babur Shah’s role in this work serves as a concrete indicator of hiscommitment to Sufi thought. CR - Belinsky, Vissarion Grigoryevich. Sobraniye Sochineniy v 9 Tomakh. T. 3. Moskva: Khudozhestvennaya literatura, 1978. CR - Bertels, Yevgeniy Eduardovich. Istoriya Persidsko-Tadzhikskoy Literatury. Moskva: Nauka, 1960. CR - Bobur, Zakhiruddin Muhammad. Boburnoma. Toshkent: Ma’naviyat, 2004. CR - Bobur, Zakhiruddin Muhammad. Devon. Toshkent: Sharq, 2004. CR - Bobur, Zakhiruddin Muhammad. Mubayyin. Toshkent: Abdulla Qodiriy XMN, 2000. CR - Bobur, Zakhiruddin Muhammad.Volidiyya. Toshkent: Yozuvchi, 1991. CR - Dakhbediy, Makhdumi Agzam. Risolai Volidiya. Samarqand: Zarafshon, 2017. CR - Encyclopedia of Zahiriddin Muhammad Bobur. Toshkent: Sharq, 2017. CR - Gəncəvi, Nizami. Sobraniye Sochineniy v 3 Tomakh. T. 1. Baku, 1991. CR - Gəncəvi, Nizami. Yeddi Gözəl. Bakı: Lider nəşriyyatı, 2004. CR - Hasanov, Sayidbek. Boburning “Aruz Risolasi” Asari. Toshkent: Fan, 1981. CR - Iskhokov, Yokubjon. Naqshbandiya Ta’limoti va O‘zbek Adabiyoti. Toshkent: Zarqalam, 2002. CR - Iskhokov, Yokubjon. Navoiy Poetikasi. Toshkent: Fan, 1983. CR - Komilov, Najmiddin. Ma’nolar Olamiga Safar. Toshkent: Tamaddun, 2012. CR - Navoiy, Alisher. Mukammal Asarlar To‘plami. T. 1. Toshkent: Fan, 1987. CR - Navoiy, Alisher. Mukammal Asarlar To‘plami. T. 2. Toshkent: Fan, 1987. CR - Nizami, Gendzhevi. Leyli i Medzhnun. Moskva: Nauka, 1966. CR - Qudratullayev, Hasan. Boburning Adabiy-Estetik Olami. Toshkent: Ma’naviyat, 2018. CR - Salokhiy, Dilorom. Shayx Nizomiy Ma’rifati. Toshkent: Fan, 2023. CR - Salohiy, Dilorom. Bobur Mirzo va Samarqand. Toshkent: Fan, 2024. CR - Shaykhzoda, Maksud. Asarlar. T. 4. Toshkent: Badiiy adabiyot, 1972. CR - Stebleva, Ija Vasilevna. Literaturnaya i Nauchnaya Deyatelnost Zahiriddina Mukhammada Babura. Moskva: Nauka, 1983. CR - Valikhojayev, Boturhon. Mumtoz Siymolar. T. 2. Toshkent: Abdulla Qodiriy XMN, 2002. CR - Vokhidov, Rahim. Biz Bilgan va Bilmagan Bobur. Buxoro, 1994. UR - https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1623170 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4535116 ER -