TY - JOUR T1 - Kadim Türk Şehri Şuşa ve İkinci Karabağ Savaşı’nda Şuşa Muharebesi TT - The Ancient Turkish City of Shusha and The Battle of Shusha in The Second Karabakh War AU - Yeşilot, Okan AU - İnalcık, Gülcan PY - 2025 DA - April Y2 - 2025 DO - 10.26650/jes.2025.1624280 JF - Avrasya İncelemeleri Dergisi JO - AVİD PB - İstanbul Üniversitesi WT - DergiPark SN - 2147-7469 SP - 125 EP - 151 VL - 14 IS - 1 LA - tr AB - Karabağ sıradağlarının eteğinde, deniz seviyesinden yaklaşık 1400 metre yükseklikte konumlanan kadim Türk toprağı Şuşa, konumu ve sarp kayalıklarla çevrili yapısıyla stratejik bir merkezdir. 1752’de Penah Ali Han tarafından kurulan Şuşa, Azerbaycan ve Güney Kafkasya’nın kültürel ve sosyo-politik kimliğinde müstesna bir yer edinmiştir. 1756-1823 yılları arasında Karabağ Hanlığı’nın payitahtlığını yapan Şuşa, edebiyata ve sosyal hayata yön veren önemli şahsiyetler yetiştirmiş, kendine özgü tarihî dokusunu korumuştur. 8 Mayıs 1992’de başlayan Ermeni işgali sonucunda Şuşa, Azerbaycan’dan koparılarak 28 yıl boyunca işgal altında kalmıştır. 2020’deki İkinci Karabağ Savaşı sırasında gerçekleştirilen ve özel bir operasyon olan “Şuşa Muharebesi” ise şehrin kurtuluşunu sağlamış dahası Karabağ’ın tümünün Azerbaycan’ın kontrolüne geçmesinin önünü açmıştır. Şuşa’nın alınması, Hankendi’nin kuşatılmasına fırsat tanımış; Ermenistan ordusunun direnişini kırarak savaşı sonlandırmıştır. Zaferin bir sembolü olarak 8 Kasım tarihi “Zafer Günü” ilan edilmiştir. Şuşa Muharebesi ile Azerbaycan, Ermenistan’a karşı siyasi, askerî ve manevî üstünlük elde etmiş, Şuşa ise tarihsel rolüne yeniden kavuşmuştur. Bu çalışmada, önce Şuşa’nın tarihî gelişimi incelenecek, ardından 44 gün süren İkinci Karabağ Savaşı ve özellikle Şuşa Muharebesi’nin modern harp tarihindeki önemi ele alınacaktır. KW - Azerbaycan KW - İkinci Karabağ Savaşı KW - Şuşa KW - Şuşa Kalesi KW - Şuşa Muharebesi/Operasyonu N2 - Located at an altitude of approximately 1,400 meters above sea level at the foothills of the Karabakh mountains, the ancient Turkish village of Shusha is a strategic center due to its position and structure, which are surrounded by steep rocks. Founded in 1752 by Panah Ali Khan, Shusha has secured an extraordinary place in the cultural and socio-political identity of Azerbaijan and the South Caucasus. Serving as the capital of the Karabakh Khanate between 1756 and 1823, Shusha raised important figures who influenced literature and social life, and it attracted attention by preserving its unique historical texture.Because of the Armenian occupation that began on 8 May 1992, Shusha was separated from Azerbaijan and remained under occupation for 28 years. The “Battle of Shusha”, a special operation during the Second Karabakh War in 2020, liberated the city and paved the way for the entire Karabakh to be under Azerbaijani control. The capture of Shusha provided an opportunity for Khankendi to besiege, break the resistance of the Armenian army, and end the war. As a symbol of victory, 8 November was declared “Victory Day”. With the Battle of Shusha, Azerbaijan gained political, military, and moral superiority over Armenia, and Shusha regained its historical role. This study first examines the historical development of Shusha and then discusses the 44-day-long Second Karabakh War and, in particular, the significance of the Battle of Shusha in modern military history. CR - Akarslan, Zeynep “Azarbaycan Gazetesine Göre Karabağ’ın Son Günleri”, ETÜT Dergisi, 9, (2024), 76-85. google scholar CR - Asker, A., Özpınar, Z. G. “Azerbaycan’ı Zafere Götüren Büyük Taarruz: 44 Günlük Savaşın Anatomisi”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, 10 (1), (2021), 83-106. google scholar CR - Avalov, E. V. Arhitektura Goroda Şuşi i Problemı Sohreneniya Ego İstoriçeskogo Oblika. Baku: İzd. “Elm”, 1977. google scholar CR - Aziz, Boran. “Karabağnameler’de Şuşa Şehrinin İnşa Tarihi”, Türk Tarihinin Kadim Şehirleri içinde, edt. O. Yeşilot, B. Gürışık Köksal, 1. bs., 329-346. İstanbul: Selenge Yayınları, 2022. google scholar CR - Baxtiyar, Hasanov. Qarabağ Bölgasi XX dsrin dvvallarinda (ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi, madani hayat), Bakı: “İdeal-Print” MMC, 2022. google scholar CR - Çapraz, Hayri. “Rusya İmparatorluğunun Güney Kafkasya İdari Düzenlemelerinde Karabağ (XIX. Yüzyıl)”, Karabağ-Dümü, Bugümü, Yarımı içinde, edt. O. Yeşilot, B. Gürışık Köksal, 1. bs., 11-33. İstanbul: Selenge Yayınları, 2021. google scholar CR - Kanbarova, Gülnara. “Şuşa Şeherinin Mahalleleri ve Tarihi Mimari Anıtları”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 43, (Nisan 2017), 14-40. google scholar CR - Kasapoğlu, Can. Hard Fightimg im The Caucasus: The Azerbaijami Armed Forces’ Combat Performamce amd Military Strategy Im The 2020 Nagormo-Karabakh War, Center For Strategic Research, No 18, February 2021. google scholar CR - Korkmaz, Telli. “Osmanlı Yönetiminde Karabağ”, Karabağ-Dümü, Bugümü, Yarımı içinde, edt. O. Yeşilot, B. Gürışık Köksal, 1. bs., 59-75. İstanbul: Selenge Yayınları, 2021. google scholar CR - Navvab, Mir Möhsün. 1905-1906-cı İllarda Ermani - Müsalman Davası, Bakı: «Azarbaycan» Naşriyyatı, 1993. google scholar CR - Özyılmaz, Emine Vildan. “Geçmişten Günümüze Dağlık Karabağ”, Gazi Ümiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15 /2 (2013), 191-208. google scholar CR - Shafiyev, Farid, “The Paramount Signifiance of Shusha”, Liberated Karabakh, edt. Fariz Ismailzade and Damjan Krnjevic Miskovic, 209-222: Azerbaijan: Ada University Press, 2021. google scholar CR - Uçar, Aygül, Kurban, Vefa. “Şuşa Yukarı Gövher Ağa Camii”, Sanat Tarihi Dergisi, 32/2, (Ekim 2023), 1001-1023. google scholar CR - Yeşilot, Okan. Ateş Çemberinde Azerbaycan, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2015. google scholar CR - Yeşilot, Okan. “Türkiye-Azerbaycan İlişkileri (1991-2021)”, Karabağ-Dünü, Bugünü, Yarını, edt. O. Yeşilot, B. G. Köksal, 1. baskı, İstanbul: Selenge, 2021, 165-182. google scholar CR - Yeşilot, O., Akarslan, Z., İnalcık, G. Dünden Bugüne Zengezur, İstanbul: Nobel Yayınları, 2024. google scholar CR - Zülfüqarlı, Maharram. Şuşa: Müxtasar Tarix (1752-2022), Bakı: CBS Polygrafic Production, 2022. google scholar CR - Abdullazade, Nazilya, “İstoriya drevnego goroda Şuşa”, Novoe Vremya (24.05.2022), https://www.novoye-vremya.com/ru/posts/detail/istoriya-drevnego-goroda-susa-1653405926 google scholar CR - Farrell, Francis, “The battle for Shusha: the cauldron of generational pain at the heart of the Nagorno-Karabakh war”, New Eastern Europe, (12.11.2020), https://neweasterneurope.eu/2020/11/12/the-battle-for-shusha-the-cauldron-of-generational-pain-at-the-heart-of-the-nagorno-karabakh-war/ google scholar CR - Göksedef, Ece, “Dağlık Karabağ: Türkiye, Azerbaycan’ın askeri kapasitesini geliştirmesinde nasıl rol oynadı?”, BBC News Türkçe (2.10.2020), https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-54379105 google scholar CR - Hasanqarayev, Tural, “Azad Şuşa (birinci hissa): Qalabaya gedan yol”, Topchubashov Center (08.11.2021), https://top-center.org/az/analytics/3252/free-shusha-part-one-way-to-victory google scholar CR - Karaca, Mahmut Resul, “Ermenistan işgalinden 28 yıl sonra kurtarılan Şuşa, Azerbaycan için bir şehirden fazlası”, Anadolu Ajansı (09.11.2020), https://www.aa.com.tr/tr/info/infografik/20819 google scholar CR - Memmedov, Reşad, “Görüş-Türk dünyasının kültür başkenti: Şuşa”, Anadolu Ajansı (02.05.2022),https:// www.aa.com.tr/tr/analiz/gorus-turk-dunyasinin-kultur-baskenti-susa/2577988 google scholar CR - Qasımov, Emin, “Şuşanın azad edilmasi”, Respublika, (29.11.2022), https://respublika-news.az/az/news/ susanin-azad-edilmesi google scholar CR - Rehimov, Ruslan, “Azerbaycan, sabotaj girişiminde bulunan Ermeni komutanların bulunması için İnterpol’e başvurdu”, Anadolu Ajansı (10.09.2020), https://www.aa.com.tr/tr/dunya/azerbaycan-sabotaj-girisiminde-bulunan-ermeni-komutanlarin-bulunmasi-icin-interpole-basvurdu/1968981 google scholar CR - Rehimov, Ruslan, “Azerbaycan ordusu Dağlık Karabağ’daki savaşta 2 bin 802 şehit verdi”, Anadolu Ajansı (21.12.2020), https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/azerbaycan-ordusu-daglik-karabagdaki-savasta-2-bin-802-sehit-verdi/2084100 google scholar CR - Sadiyev, Y., “David Tonoyan Bu Cür absurd va sarsam bayanatlarla...” - müdafia nazirliyi”, Modern.az İnformasiya Agentliyi (30.03.2019), https://modern.az/az/news/196285 google scholar CR - Spencer, John and Ghoorhoo, Harshana, “The Battle Of Shusha Cıty And The Mıssed Lessons of The 2020 Nagorno-Karabakh War, Modern War Institute (14.07.2021) https://mwi.westpoint.edu/the-battle-of-shusha-city-and-the-missed-lessons-of-the-2020-nagorno-karabakh-war/ google scholar CR - Şahin, Haydar, “Azerbaycan’ın geçen yıl özgürleştirdiği Şuşa, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’nın 2026 “Turizm Başkenti” oldu”, Anadolu Ajansı (22.04.2022), https://www.aa.com.tr/tr/dunya/azerbaycanin-gecen-yil-ozgurlestirdigi-susa-ekonomik-isbirligi-teskilatinin-2026-turizm-baskenti-oldu/3008708 google scholar CR - Yılmaz, Serdar, “Şuşa’ya Neden Karabağ’ın Kalbi Deniliyor?”, Akademik Araştırma Enstitüsü, (10.11.2020), https://akademikarastirma.org/susaya-neden-karabagin-kalbi-deniliyor google scholar CR - “Şuşa. Obşçaya informatsiya”, Upravlenie Delami Prezidenta Azerbaydjanskoy Respubliki, 1-8. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://files.preslib.az/projects/shusha/ru/a1.pdf , Erişim 10.02.2024 google scholar CR - “Şuşa. Period Hanstv”, Upravlenie Delami Prezidenta Azerbaydjanskoy Respubliki, 1-6, chrome-extension:// efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://files.preslib.az/projects/shusha/ru/a2.pdf.. google scholar CR - “Şuşa XVIII Vek”, Şuşa Şshsri Dövlst Qoruğu İdarssinin Rssmi İnternet Saytı, Erişim 11.02.2024. https:// shusha.gov.az/ru/pages/29. google scholar CR - “Şuşa qalası”, Şuşa Şshsri Dövlst Qoruğu İdarssinin Rssmi İnternet Saytı, Erişim 10.02.2024. https://shusha. gov.az/az/thingstodo/32. google scholar CR - “Kulturnıe Deyateli Şuşı”, Şuşa Şshsri Dövlst Qoruğu İdarssinin Rssmi İnternet Saytı, Erişim 11.02.2024. https://shusha.gov.az/ru/figures?page=2. google scholar CR - “O Şuşe”, Şuşa Şshsri Dövlst Qoruğu İdarssinin Rssmi İnternet Saytı, Erişim 11.02.2024. https://shusha.gov. az/ru/pages/16. google scholar CR - “Şuşa, XVIII Vek”, Şuşa Şshsri Dövlst Qoruğu İdarssinin Rssmi İnternet Saytı, Erişim 11.02.2024. https:// shusha.gov.az/ru/pages/29. google scholar CR - Pervaya Vseobşçaya Perepis Naseleniya Rossiyskoy İmperii 1897 g. (Şuşinskiy Uyezd-G. Şuşa), Erişim 14.02.2024. http://web.archive.org/web/20110604053100/http://demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_ uezd.php?reg=397. google scholar CR - Pervaya Vseobşçaya Perepis Naseleniya Rossiyskoy İmperii 1897 g. (Şuşinskiy Uyezd-ves), Erişim 14.02.2024. http://web.archive.org/web/20110511063818/http://demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd. php?reg=396397. google scholar CR - Şuşinskiy Rayon (1979 g.), Erişim 15.02.2024, http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/shusha79.html google scholar CR - “Karabağ’da özgürlük savaşının fitilini ateşleyen Tovuz şehitleri ölümlerinin 1. yılında anılıyor”, Anadolu Ajansı (14.07.2021), aa.com.tr/tr/dunya/karabagda-ozgurluk-savasinin-fitilini-atesleyen-tovuz-sehitleri-olumlerinin-1-yilinda-aniliyor/2304433 google scholar CR - “Azerbaycan’da 2022 Şuşa Yılı İlan Edildi”, Avrasya İncelemeleri Merkezi (05.01.2022), https://avim.org.tr/ tr/Bulten/AZERBAYCAN-DA-2022-SUSA-YILI-ILAN-EDILDI google scholar CR - “Azerbaydjan zayavil o kontrole nad ryadom naselennıh punktov v Karabahe”, Ria Novosti (09.10.2020), https://ria.ru/20201009/karabakh-1579059686.html google scholar CR - “Aliyev zayavil o vzyatii Azerbaydjanom pod kontrol goroda Fizuli v Karabahe”, Ria Novosti (17.10.2020), https://ria.ru/20201017/azerbaydzhan-1580239300.html google scholar CR - “Aliyev zayavil o vzyatii granitsı s İranom v Karabahe pod polnıy”, Ria Novosti (22.10.2020), https://ria. ru/20201022/granitsa-1581048960.html google scholar CR - “V Baku zayavili, çto vzyali pod kontrol bolee 200 naselennıh punktov”, Ria Novosti (6.11.2020), https://ria. ru/20201106/kontrol-1583358099.html google scholar CR - “Aliyev zayavil o vzyatii pod kontrol goroda Şuşa v Karabahe”, Ria Novosti (09.11.2020), https://ria.ru/20201109/ shusha-1583673707.html google scholar CR - “Den pamyati pogibşih za osvobojdenie Rodinı otmeçayut v Azerbaydjane”, Sputnik Azerbaydjan (27.09.2023), https://az.sputniknews.ru/20230927/den-pamyati-pogibshikh-za-osvobozhdenie-rodiny-otmechayut-v-azerbaydzhane-459002311.html google scholar CR - “27 yıl sonra Azerbaycan bayrağının dikildiği tarihi Şahbulak Kalesi’nin görüntüleri”, Sputnik Türkiye (01.12.2020), https://sputniknews.com.tr/20201201/27-yil-sonra-azerbaycan-bayraginin-dikildigi-tarihi-sahbulak-kalesinin-goruntuleri-1043326428.html google scholar CR - https://qarabag.com/askeranskyaya-krepost/ google scholar CR - “Dünya Azerbaycanlıları 5. Kurultayı yapıldı”, TRT Avaz (22.04.2022), https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/ avrasyadan/dunya-azerbaycanlilari-5-kurultayi-yapildi/626293c601a30a38741f23dd google scholar CR - “ 28 yıl sonra işgalden kurtarılan Şuşa, Azerbaycan için bir şehirden fazlası”, TRT Haber (09.11.2020), https:// www.trthaber.com/haber/dunya/28-yil-sonra-isgalden-kurtarilan-susa-azerbaycan-icin-bir-sehirden-fazlasi-529165.html google scholar CR - “Şuşa kenti Ermeni işgalinden kurtarıldı”, TRT Haber (09.11.2020), https://www.trthaber.com/haber/dunya/ susa-kenti-ermeni-isgalinden-kurtarildi-529151.html google scholar CR - “Türkiye Şuşa’da başkonsolosluk açacak”, TRT Haber (15.06.2021), https://www.trthaber.com/haber/dunya/ turkiye-susada-baskonsolosluk-acacak-588621.html google scholar CR - “2023 Türk Dünyası Kültür Başkenti Şuşa düzenlenen Açılış Töreni ile bayrağı devraldı”, TÜRKSOY (12.05.2023), https://www.turksoy.org/haberler/2023-turk-dunyasi-kultur-baskenti-susa-duzenlenen-acilis-toreni-ile-bayragi-devraldi google scholar CR - “Şuşa Global Medya Forumu Düzenlendi”, TÜRKSOY (25.07.2023), https://www.turksoy.org/haberler/susa-global-medya-forumu-duzenlendi google scholar CR - “Ermenistan ve Rusya ortak askeri tatbikat başlattı”, Euronews, (23.07.2020), https://tr.euronews.com/2020/07/23/ ermenistan-ve-rusya-ortak-askeri-tatbikat-baslatt google scholar CR - “Tehran Msnsimov: “Şuşanın azad olunmasında Naxçıvan xüsusi tsyinatlılannm müstssna xidmstlsri olub”, Femida.az (6.11.2020), https://femida.az/az/news/145955/tehran-mensimov--susanin-azad-olunmasinda-naxcivan-xususi-teyinatlilarinin-mustesna-xidmetleri-olub-musahibe google scholar CR - “Azerbaycan ordusu, Şuşa eksenindeki Daşaltı bölgesini kontrol altına aldı”, Haberler.com (03.11.2020), https:// www.haberler.com/guncel/azerbaycan-ordusu-susa-eksenindeki-dasalti-13711713-haberi/ google scholar CR - “Müdafis naziri Zakir Hsssnov Şuşa smsliyyatından danışdı”, Huquq.az (26.07.2021), https://www.e-huquq. az/az/news/xeberler/32122.html google scholar CR - “Artsah-eto Armeniya, i toçka”- promer-minister Armenii”, JAMnews (05.08.2019), jam-ııews.ııetruapi(ax-^TO-apMeHua-u-Bce-^peMbep-Mu/ google scholar CR - “Prezident Artsaha: natsionalnoe sobranie mojet bıt pereneseno v şuşi”, News.am (21.05.2020), https://news. am/rus/news/580083.html google scholar CR - “Prezident Artsaha prizval vseh obyedinitsya i zaşçitit Şuşi”, News.am (29.10.2020), https://news.am/rus/ news/610505.html google scholar CR - “Paşinyan stantseval ot duşi s professionalnımi tantsorami v Şuşi”, Verelq (09.05.2019), https://verelq.am/ ru/node/46567 google scholar CR - “Bitva za Şuşu: Voennaya spetsoperatsiya, k kotoroy gotovilis godami”, 5 Kanala (13.07.2021), https:// www.5.ua/ru/myr/bytva-za-shushu-voennaia-spetsoperatsyia-k-kotoroi-hotovylys-hodamy-249417.html google scholar CR - “44 dnya, kotorıe potryasali mir”, Yeni Müsavat (27.09.2021), https://musavat.com/ru/news/44-dnya-kotorye-potryasli-mir_832435.html?d=1 google scholar CR - “Contemporary Case of Urban Warfare: Battle of Shusha (public lecture)”, Topchubashov Center (12.11.2021), https://top-center.org/en/events/3256/contemporary-case-of-urban-warfare-battle-of-shusha-public-lecture google scholar CR - “Vtoraya Karabahskaya Voyna”. Erişim 21.02.2024. https://www.virtualkarabakh.az/ru/post-item/52/2871/ ikinci-karabag-savasi.html. google scholar CR - “İlham Aliyev vıstupil na obşçih debatah v videoformate 75-y sessii Generalnoy Assamblei OON”, (24.09.2020), https://president.az/ru/articles/view/40937 google scholar CR - “İlham öliyev Türkiysnin “A Haber” televiziya kanalına müsahibs verib”, (16.10.2020), https://president.az/ az/articles/view/43250 google scholar CR - https://www.virtualkarabakh.az/tr/photo-item/9/3080/susa.html. Erişim 09.06.2024. google scholar CR - https://www.trthaber.com/foto-galeri/karabagin-sembol-sehri-susa/47400/sayfa-1.html. Erişim 09.06.2024. google scholar CR - https://www.virtualkarabakh.az/tr/photo-item/9/3080/susa.html. Erişim 09.06.2024. google scholar CR - https://static.president.az/upload/Files/2021/09/14/27e68b44d7363b660042ba5d2b6629d4_8410108.jpg. Erişim 09.06.2024. google scholar CR - https://www.virtualkarabakh.az/tr/photo-item/9/443/anitlar.html. Erişim 09.06.2024. google scholar CR - https://www.virtualkarabakh.az/tr/photo-item/9/3080/susa.html. Erişim 09.06.2024. google scholar CR - https://www.virtualkarabakh.az/tr/photo-item/9/2982/zafer-resmigecidi.html. Erişim 09.06.2024. google scholar UR - https://doi.org/10.26650/jes.2025.1624280 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4540182 ER -