TY  - JOUR
T1  - Din Haberciliğinde Dezenformasyon ve Doğrulama: Teyit.org ve AA Teyit Hattı'nın Karşılaştırmalı Analizi
TT  - Disinformation and Fact-Checking in Religious Journalism: A Comparative Analysis of Teyit.org and AA Teyit Hattı
AU  - Geyik, Kurbani
PY  - 2025
DA  - June
Y2  - 2025
DO  - 10.47951/mediad.1628133
JF  - Journal of Media and Religion Studies
JO  - MEDİAD
PB  - Hakan AYDIN
WT  - DergiPark
SN  - 2636-8811
SP  - 263
EP  - 293
VL  - 8
IS  - 1
LA  - tr
AB  - Medyada bilgi kirliliği ve çarpıtılmış haberlere sıklıkla rastlanmaktadır. Dezenformasyona en fazla başvurulan alanlardan biri de din haberciliğidir. Dini alanla ilgili kasıtlı üretilen yalan haberlerde dini aktörler, kurum ve kuruluşlar hedef alınarak yapılan dezenformasyon, toplumsal kutuplaşmaları körüklemekte ve dini inançlar üzerindeki tartışmaları derinleştirmektedir. Medya okuryazarlığının yeterince yaygın olmadığı ülkelerde, özellikle Türkiye bağlamında toplumsal kutuplaşmalara yol açabilen bu tür dezenformasyona karşı, haber doğrulama platformlarının faaliyetleri toplumsal barış ve sosyal uyumun devamı açısından kritik önem arz etmektedir. Çalışmada, Türkiye’de dezenformasyonla mücadele eden önemli platformlardan Teyit.org ve Anadolu Ajansı'na bağlı AA Teyit Hattı’nın dinî iddialara yönelik doğruluk kontrol süreçleri karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. İçerik analizi yönteminin kullanıldığı çalışmada, iki platformda incelenen toplam 167 iddianın doğruluk kontrolü süreci analiz edilmiştir. Bulgular, her iki platformun da büyük ölçüde İslam dini ile ilgili iddialara odaklandığını ve “dini değerlerin politize edilmesi” ile “dini kurum ve aktörlerin hedef alınması” kategorilerinin en çok dezenformasyon içeren başlıklar olduğunu ortaya koymuştur. Teyit.org’un, AA Teyit Hattı’na göre azınlık dinleriyle ilgili iddialara daha fazla odaklandığı, dini dezenformasyona daha geniş bir perspektifle yaklaşma eğiliminde ve çabası içerisinde olduğu saptanmıştır. Çalışma, doğruluk kontrolü süreçlerinde farklı bakış açıları ve değerlendirme yöntemlerinin benimsemesinin, iddialarla ilgili değerlendirme sonuçlarına yansıyabildiğini ortaya koymuştur.
KW  - Gazetecilik
KW  - Din Haberciliği
KW  - Teyit Platformları
N2  - Disinformation and distorted news are frequently encountered in the media. One of the areas where disinformation is most frequently used is religious journalism. Intentionally fabricated false news related to religion often targets religious figures, institutions, and organizations, fueling societal polarization and intensifying debates on religious beliefs. In countries where media literacy is not widespread enough, especially in the context of Turkey, the activities of news-checking platforms are of critical importance for the continuation of social peace and social harmony against this type of disinformation that can lead to social polarization. This study comparatively examines the fact-checking processes of religious claims conducted by Teyit.org and AA Teyit Hattı, one of the key platforms combating disinformation in Türkiye. Using content analysis, it examines the verification processes of 167 claims reviewed by both platforms. The findings indicate that both platforms predominantly focus on claims related to Islam, with the categories of "politicization of religious values" and "targeting religious institutions and actors" being the most affected by disinformation. Additionally, the study finds that Teyit.org places greater emphasis on claims concerning minority religions compared to AA Teyit Hattı and adopts a broader perspective in addressing religious disinformation. The results also suggest that differences in fact-checking perspectives and evaluation methods influence the final assessments of claims.
CR  - Adu-Daako, A., & Vardhana, A. (2015). Doğrulama el kitabı. European Journalism Centre. https://techpolicy.press/the-fairness-of-the-factchecking-and-its-impact-on-social-media
CR  - Alimardani, M., & Elswah, M. (2020). Online temptations: COVID-19 and religious misinformation in the MENA region. Social Media + Society, 6(3), 4-7. https://doi.org/10.1177/2056305120948251
CR  - Alohali, M. (2024). Examining the effectiveness of fact-checking tools on social media in reducing the spread of misinformation. International Journal of E-Adoption (IJEA), 16(1), 1-19. https://doi.org/10.4018/IJEA.347948
CR  - Al-Zaman, Md. S. (2024). Social media users’ engagement with religious misinformation: An exploratory sequential mixed-methods analysis. Emerging Media, 2(2), 181-209. https://doi.org/10.1177/27523543241257715
CR  - Arslan, M. (2016). Kitle iletişim araçları, medya ve din ilişkisi üzerine. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 6(11), 5-26. https://dergipark.org.tr/tr/pub/birtop/issue/24344/258033
CR  - Arslantürk, Z. (1998). Kutsalın dönüşü yeni toplum arayışları. Ayışığı.
CR  - Balkan, E., & Ülgen, S. (2020). Technology and democracy: Understanding the influence of online technologies on political behaviour and decision making. Ekonomi ve Dış Politika Araştırma Merkezi. https://data.europa.eu/doi/10.2760/709177
CR  - Batista, J. (2020, Haziran 29). Journalism collective fact-checks religious news in Brazil. Journalism Collective Fact-Checks Religious News in Brazil. https://ijnet.org/en/story/journalism-collective-fact-checks-religious-news-brazil
CR  - Bektaş, A. (2002). Siyasal propaganda: Tarihsel evrimi ve demokratik toplumdaki uygulamaları. Bağlam Yayınları.
CR  - Berelson, B. (1952). Content analysis in communication research. Free Press.
CR  - Brandtzaeg, P. B., & Følstad, A. (2017). Trust and distrust in online fact-checking services. Commun. ACM, 60(9), 65-71. https://doi.org/10.1145/3122803
CR  - Brown, L., Brown, J., & Richards, B. (2015). Media representations of Islam and international Muslim student well-being. International Journal of Educational Research, 9, 50-58. https://doi.org/10.1016/j.ijer.2014.10.002
CR  - Caramancion, K. M. (2023). The link between a user’s religion and mis/disinformation vulnerability. 2023 IEEE 13th Annual Computing and Communication Workshop and Conference (CCWC), 0129-0133. https://doi.org/10.1109/CCWC57344.2023.10099194
CR  - Castells, M. (2005). Enformasyon çağı: Ekonomi, toplum ve kültür, birinci cilt ağ toplumunun yükselişi (E. Kılıç, Çev.; 3. bs). Bilgi Üniversitesi Yayınları.
CR  - Cazzamatta, R. (2024). The content homogenization of fact-checking through platform partnerships: A comparison between eight countries. Journalism & Mass Communication Quarterly, 1-38. https://doi.org/10.1177/10776990241261725
CR  - Chuai, Y., Zhao, J., Pröllochs, N., & Lenzini, G. (2024). Is Fact-Checking Politically Neutral? Asymmetries in How U.S. Fact-Checking Organizations Pick Up False Statements Mentioning Political Elites (No. arXiv:2310.08821). arXiv. https://doi.org/10.48550/arXiv.2310. 08821
CR  - Chung, M., & Kim, N. (2021). When I learn the news is false: How fact-checking information stems the spread of fake news via third-person perception. Human Communication Research, 47(1), 1-24. https://doi.org/10.1093/hcr/hqaa010
CR  - Connolly, D. C. (2006). Reporting on religion: A primer on journalism’s best beat (D. L. Mason, Ed.). Robin Enterprises, Inc.
CR  - Çakmak, F. (2019). Medyada dezenformasyon sorunsalı ve manipülasyonun gücü: İ̇deoloji ve söylem açısından seçim haberlerinin siyasal i̇letişimdeki rolü. Selçuk İletişim, 12(2), 1127-1154. https://doi.org/10.18094/josc.596861
CR  - Çekmen, C. (2019, Eylül 20). Medya ve dini otorite. İslam ve Medya. https://www.islamvemedya.com/medya-ve-dini-otorite/755/
CR  - Çetindemir, Ç. (2023, Ekim 25). Teyit platformları güvenilir mi? https://www.aa.com.tr/tr/teyithatti/blog/teyit-platformlari-guvenilir-mi/1816810
CR  - Çömlekçi, M. F. (2019). Sosyal medyada dezenformasyon ve haber doğrulama platformlarının pratikleri. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 7(3), 1549-1563. https://doi.org/10.19145/e-gifder.583825
CR  - Çuhadar, M. (2015). Dijitalleşen din ve Diyanet. İçinde M. Çamdereli, B. O. Doğan, & N. K. Şener (Ed.), Dijitalleşen Din Medya ve Din 2 (ss. 175-222). Köprü.
CR  - Doğan, D. L. (1979). Din ve toplum. Istanbul Journal of Sociological Studies, 17, 75-81. https://dergipark.org.tr/en/pub/iusoskon/issue/9544/119196
CR  - Douglas, C. (2018). Religion and fake news: Faith-based alternative information ecosystems in the US and europe. The Review of Faith & International Affairs, 16(1), 61-73. https://doi.org/10.1080/15570274.2018.1433522
CR  - Duman, S. (2019). Sosyal medya kullanımına ilişkin fıkhî hükümler. TDV-İstanbul Müftülüğü Dergisi, 39, 28-31.
CR  - Erdiç, Ş. (2023). Çağdaş Türkiye’de bir iktidar dili olarak din, Adalet ve Kalkınma Partisi örneği. Tabula Rasa: Felsefe ve Teoloji, 41, 116-133. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tabula/issue/82247/1326370
CR  - Erkan, G., & Ayhan, A. (2018). Siyasal iletişimde dezenformasyon ve sosyal medya: Bir doğrulama platformu olarak teyit.org. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 29. Özel Sayısı, 202-223. https://doi.org/10.31123/akil.458933
CR  - Geray, H. (2006). Toplumsal araştırmalarda nicel ve nitel yöntemlere giriş: İletişim alanından örneklerle (2. bs). Siyasal.
CR  - Graves, L. (2016). Deciding what’s true: The rise of political fact-checking in American journalism. Columbia University Press.
CR  - Grizzle, A., & Ortiz, F. C. (2019). Representation of religion in the print media of Great Britain and Jamaica and cultural barriers to communication: A comparative study. Revista Extraprensa, 13(1), 96-113. https://doi.org/10.11606/extraprensa2019.152527
CR  - Güneş, A. (2018). Medyanın olumsuz din algısı. Firat University Journal of Social Sciences, 28(1), 203-216. https://doi.org/10.18069/firatsbed.387896
CR  - Habermas, J. (1989). Towards a communication‐concept of rational collective will‐formation. A thought‐experiment. 2(2), 144-154. https://doi.org/10.1111/j.1467-9337.1989.tb00033.x
CR  - Hao, K. (2021, Mart 11). He got Facebook hooked on AI. Now he can’t fix its misinformation addiction | MIT technology review. MIT Techonology Review. https://www.technologyreview.com/2021/03/11/1020600/facebook-responsible-ai-misinformation/
CR  - Haque, M. M., Yousuf, M., Alam, A. S., Saha, P., Ahmed, S. I., & Hassan, N. (2020). Combating misinformation in Bangladesh: Roles and responsibilities as perceived by journalists, fact-checkers, and users. Proc. ACM Hum.-Comput. Interact., 4(CSCW2), 1-32. https://doi.org/10.1145/3415201
CR  - Hayta, N. (2019). Medya ve din ilişkisi bağlamında Türkiye’de dini yayıncılık: Prof. Dr. Nihat Hatipoğlu ile dosta doğru programı örneği [Yüksek Lisans Tezi]. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
CR  - Herman, E. S., & Chomsky, N. (1999). Medya halka nasıl evet dedirtir kitle iletişim araçlarının ekonomi politiği (B. Akyoldaş, T. Han, & M. Çetin, Çev.). Minevra.
CR  - Hynds, E. C. (1999). Large dailies have improved coverage of religion in 1990s. 20(1), 43-54. https://doi.org/10.1177/073953299902000104
CR  - Ifeduba, E., & Okonji, C. (2022). Reporting religion for peace and development: A guide to principles and best practices. Redeemer’s University Journal of Management and Social Sciences, 5(1). https://runjmss.com/index.php/runojs/article/view/40
CR  - Infante, D. A., & Rancer, A. S. (1996). Argumentativeness and verbal aggressiveness: A review of recent theory and research. Communication Yearbook, 19(1), 319-352. https://doi.org/10.1080/23808985.1996.11678934
CR  - Kaplan, İ. (2023). Sosyal medyada dini iletişimin medyatikleşmesi [Yayınlanmamış doktora tezi]. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
CR  - Karadağ, G. H., & Ayten, A. (2020). Türkiye’de doğrulama/teyit platformlarının karşılaştırmalı incelemesi: Dogrulukpayi.com ve Teyit.org. Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi, 13(19), 483-501. https://doi.org/10.12981/mahder.673262
CR  - Krippendorff, K. (2004). Content analysis: An introduction to its methodology. SAGE.
CR  - Küçük, H. (1976). İslam’da kitle eğitimi. Sırdaş.
CR  - Laferrara, V., Fernández, M. C., & Israel Turim, V. (2024). Confession and confusion: Misinformation about religion in the journalistic sphere. Societies, 14(6), 84. https://doi.org/10.3390/soc14060084
CR  - Levin, J. (2020). The faith community and the SARS-CoV-2 outbreak: Part of the problem or part of the solution? Journal of Religion and Health, 59(5), 2215-2228. https://doi.org/10.1007/s10943-020-01048-x
CR  - Mahan, J. H. (2012). Religion and media. Religion Compass, 6(1), 14-25. https://doi.org/10.1111/j.1749-8171.2011.00330.x
CR  - Maldita.es. (2020, Ekim 28). El islam: Foco de desinformación sobre las minorías religiosas en España·Maldita.es-Periodismo para que no te la cuelen [Doğrulama Platformu]. https://maldita.es/malditateexplica/20201028/el-islam-foco-de-desinformacion-sobre-las-minorias-religiosas-en-espana/
CR  - Nisbet, M. C., & Scheufele, D. A. (2009). What’s next for science communication? Promising directions and lingering distractions. American Journal of Botany, 96(10), 1767-1778. https://doi.org/10.3732/ajb.0900041
CR  - Oktavianus, J., & Dewi, H. L. C. (2023). When religion prevails: Examining religious and mainstream news coverage of measles-rubella vaccination in Indonesia. Public Health, 219, 39-43. https://doi.org/10.1016/j.puhe.2023.03.021
CR  - Okumuş, E. (2024). Din bağlamında medya–toplum ilişkileri. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 8(1), 56-76. https://doi.org/10.32711/tiad.1416194
CR  - Perreault, G. (2022). Religion journalism. İçinde G. A. Borchard, The SAGE Encyclopedia of Journalism. SAGE Publications, Inc. https://doi.org/10.4135/9781544391199.n351
CR  - Poindexter, P. M., & McCombs, M. E. (2000). Research in mass communication: A practical guide (1. bs). Bedford.
CR  - Porter, E., & Wood, T. J. (2021). The global effectiveness of fact-checking: Evidence from simultaneous experiments in Argentina, Nigeria, South Africa, and the United Kingdom. Proceedings of the National Academy of Sciences, 118(37), e2104235118. https://doi.org/10.1073/pnas.2104235118
CR  - Posetti, J., Ireton, C., Wardle, C., Derakhshan, H., Matthews, A., Abu-Fadil, M., Tom, T., Bell, F., & Mantzarlis, A. (2022). Gazetecilik, ‘sahte haber’ ve dezenformasyon: Gazetecilik eğitimi ve alıştırmaları için el kitabı (C. Ireton & J. Posetti, Ed.). UNESCO. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000380323
CR  - Rahman, A. A., Hashim, N. H., & Mustafa, H. (2015). Muslims in cyberspace: Exploring factors influencing online religious engagements in Malaysia. Media Asia, 42(1-2), 61-73. https://doi.org/10.1080/01296612.2015.1072343
CR  - Sarphan Uzunoğlu, & Uyar, V. (2021). Türkiye’de doğru bilgiyi aramak: Çöldeki vahanın peşinde. https://doi.org/10.13140/RG.2.2.32594.07367
CR  - Sencer, M. (1989). Toplum bilimlerinde yöntem (3. bs). Beta Basım.
CR  - Silk, M. (2024). Journalism, religious. Encyclopedia. https://www.encyclopedia.com/religion/legal-and-political-magazines/journalism-religious
CR  - Singh, S., Masud, S., & Chakraborty, T. (2024). Independent fact-checking organizations exhibit a departure from political neutrality (Versiyon 1). arXiv. https://doi.org/10.48550/ARXIV.2407.19498
CR  - Soprano, M., Roitero, K., La Barbera, D., Ceolin, D., Spina, D., Demartini, G., & Mizzaro, S. (2024). Cognitive biases in fact-checking and their countermeasures: A review. Information Processing & Management, 61(3), 103672. https://doi.org/10.1016/j.ipm.2024.103672
CR  - Soukup, P. (2002). Media and religion. Communication, 2(21), 3-37. https://scholarcommons.scu.edu/comm/87
CR  - Stencel, M., Ryan, E., & Joel, L. (2024, Mayıs 30). With half the planet going to the polls in 2024, fact-checking sputters. Duke Reporters’ Lab. https://reporterslab.org/category/fact-checking/
CR  - Ström, A. V., Ringgren, H., & Jouan, R.-M. (1960). Religions du monde. Payot.
CR  - Sunstein, C. R. (2018). #Republic: Divided democracy in the age of social media (Paperback edition). Princeton University Press.
CR  - Şahin, A. (2011). Medyada Ramazan ve dini bayramlar: Cumhuriyet Gazetesi örneği (1924-1941) [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
CR  - Şahin, M., & Avşar, Z. (2022). Din haberciliği ve din haberleri üzerine bir inceleme. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 2022(58), 57-72. https://doi.org/10.47998/ikad.1088273
CR  - Türk Dil Kurumu. (2024). Güncel Türkçe sözlük. İçinde Türk Dil Kurumu Sözlükleri. https://sozluk.gov.tr/?ara=dezenformasyon
CR  - Utma, S. (2022). Medyada gerçeklik algısının dönüşümü: Medya ve dezenformasyon. İksad.
CR  - Ünver, A. H. (2020). Türkiye’de doğruluk kontrolü ve doğrulama kuruluşları [Araştırma]. Ekonomi ve Dış Politika Araştırma Merkezi. https://edam.org.tr/wp-content/uploads/2020/06/T%C3%BCrkiyede-Do%C4%9Fruluk-Kontrol%C3%BC-ve-Do%C4%9Frulama-Kurulu%C5%9Flar%C4%B1-Ak%C4%B1n-%C3%9Cnver.pdf
CR  - Varol, F. B. A. (2019). Batı’nın bir ötekisi olarak İslam ve Müslümanlar: Batı Avrupa medyasında İslamofobinin temsili. Journal of Media and Religion Studies, 2(2), 215-235. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mediad/issue/51460/641997
CR  - Yetkin, Ç. (2003). İktidara karşı Türk devrim ve direnişleri: Başlangıçtan Atatürk’e. Otopsi Yayınları.
CR  - Yıldırım, A., & Balkanoğlu, D. (2023). Türkiye’de dijital okuryazarlık: Ekonomik, güvenlik ve dezenformatif hususlara ilişkin perspektifler [Araştırma]. Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar Merkezi. https://edam.org.tr/wp-content/uploads/2023/03/Dijital-Okur-Yazarlik.-TR.pdf
CR  - Young, D. G., Jamieson, K. H., Poulsen, S., & Goldring, A. (2018). Fact-checking effectiveness as a function of format and tone: Evaluating FactCheck.org and FlackCheck.org. Journalism & Mass Communication Quarterly, 95(1), 49-75. https://doi.org/10.1177/1077699017710453
CR  - Yüksel, E. (2012). Din fenomeni. Journal of Istanbul University Faculty of Theology, 1. https://dergipark.org.tr/en/pub/iuilah/issue/965/10886
UR  - https://doi.org/10.47951/mediad.1628133
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4557353
ER  -