@article{article_1631249, title={Dımaşk Eğitim Kurumlarının Hâmileri (11.-16. Yüzyıl): Vâkıf Tipolojisi ve Mekânsal Analiz}, journal={Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi}, volume={27}, pages={54–75}, year={2025}, DOI={10.17335/sakaifd.1631249}, author={Midilli, Muhammet Enes}, keywords={İslam Tarihi, Dımaşk, Nu‘aymî, Medrese, Vakıf, Mekânsal Analiz}, abstract={Bu makalede müstakil olarak medreselerin ve diğer eğitim kurumlarının tarihini konu edinmesi bakımından İslâm telif tarihinde benzersiz bir konuma sahip olan Dımaşklı tarihçi Abdülkâdir en-Nuaymî’nin (ö. 927/1521) ed-Dâris fî târîhi’l-medâris adlı kitabı üzerinden 5. (11.) yüzyıldan 10. (16.) yüzyıla uzanan süreçte Dımaşk eğitim kurumlarının hâmileri incelenmektedir. Sosyal statüleri dikkate alınarak Dımaşk’ta eğitimin kurumsallaşmasına katkı sağlayan bu vâkıflar için (1) sultanlar ve hanedan mensupları, (2) ümerâ, (3) ulemâ ve (4) eşraf olmak üzere dörtlü bir tipoloji geliştirilmiş ve vâkıfların eğitim kurumlarıyla ilişkisi mekansâl analize tabi tutulmuştur. Araştırma sonucunda bu dönemde Dımaşk’ta inşa edilen eğitim kurumlarının 83’ünün ümerâ, 65’inin ulemâ, 46’sının hanedan mensupları ve 13’ünün eşraf tarafından vakfedildiği tespit edilmiştir. Bu vâkıfların hangi devletler döneminde vakıflarını kurdukları da kayıt altına alınmıştır. Buna göre ilk eğitim kurumları Fâtımîler (372-468/982-1075) döneminde vakfedilmiş, Selçuklu (468-497/1075-1104) ve Tuğteginli (497-549/1104-1154) hakimiyetinde yavaş seyreden kurumsallaşma ilk ciddi evresini Dımaşk’ı merkez edinen Zengîler (549-570/1154-1174) döneminde yaşamış ancak belirgin bir şekilde en fazla vakıfta bulunulan zaman dilimi sırasıyla Eyyûbîler (570-658/1174-1260) ve Memlükler (658-922/1260-1516) dönemleri olmuştur. Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS) kullanılarak yapılan mekânsal analiz neticesinde dört vâkıf tipinin de eğitim kurumlarını şehrin siyasi ve kültürel merkezi olan Emeviyye Camii bölgesinde yoğunlaştırdığı, bunu şehrin mekânsal gelişimine paralel olarak kuzeydeki Sâlihiyye ve batıdaki Şerefeyn bölgelerinin takip ettiği tespit edilmiştir. Hanedan mensupları, emîrler, bürokratlar, âlimler, kadınlar, tacirler ve zanaatkarlar gibi toplumun farklı kesimlerinden hayırsever vâkıflar tarafından kurulan muhtelif büyüklükteki eğitim müesseseleri Dımaşk’ta geniş bir kurumlar ağının oluşmasına katkı sağlamıştır.}, number={1}, publisher={Sakarya Üniversitesi}, organization={Bu çalışma “Selçuklular’dan Osmanlılar’a Dımaşk’ta Eğitim Kurumları Tipolojileri: Nuaymî’nin Medrese Tarihi (1079-1516)” başlıklı 122K355 numaralı TÜBİTAK projesi kapsamında hazırlanmıştır.}