TY - JOUR T1 - FACTORS DETERMINING THE CONTENT OF THE CODEX CUMANICUS TT - ФАКТОРЫ, ОПРЕДЕЛЯЮЩИЕ СОДЕРЖАНИЕ “КОДЕКС КУМАНИКУСА” AU - Quliyev, İmanyar PY - 2025 DA - June Y2 - 2025 DO - 10.59358/ayt.1631716 JF - Türkoloji PB - Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi WT - DergiPark SN - 1727-060X SP - 23 EP - 38 IS - 122 LA - en AB - In this article, the factors that determined the content of “Codex Cumanicus” – “Book of Cumans (Kipchaks)” are touched. Undoubtedly, as the source, the main resource is the information reflected in the “Codex Cumanicus” itself (on ethnography, worldview, linguistics, beliefs, etc.). The second is the ethnographic, economic, sociological and other notes of Eastern and European travelers (Ibn Battuta, A.Contarini, P. Tafur, I. Schiltberger, etc.) who traveled to Dasht-i Kipchak and the northern shores of the Black Sea during that period. The third source is the research of turkologists and the scientists in Codex Studies.In summary, the main factors conditioned the content of the “Codex Cumanicus” are as follows: 1. Historical Context (Socio-economic Situation of the Region); 2. Trade and Religious Missionary Activities; 3. Multicultural and Multilingual Environment; 4. Practical Needs. These factors have played, of course, not in equal level, but in this or other level in the formation of the “Codex Cumanicus” content. As a result, compiling of a dictionary is not an ordinary event; in the case of this dictionary, it is a product of the clash, interaction, and eventual merging of several cultures. Therefore, studying of the “Codex Cumanicus” requires a comprehensive approach to the era, to the authors, to the mutual relations of that time, and to the region. KW - Codex Cumanicus KW - the Kipchak language KW - missionary work KW - Crimea KW - trade N2 - В данной статье рассматриваются ключевые факторы, повлиявшие на формирование “Кодекса Куманикуса” — уникального памятника средневековой тюркской письменности, известного также как “Книга куманов (кипчаков”). Основным источником исследования служит сам текст Кодекса Куманикуса, содержащий ценные сведения этнографического, мировоззренческого, лингвистического и религиозного характера, а также отражающий иные аспекты жизни кипчакского общества. Важное значение при анализе имеют также описания этнографических, экономических и культурных реалий, зафиксированные в путевых заметках восточных и западноевропейских путешественников, посетивших в XIII–XV веках территорию Дешт-и-Кипчак и северного Причерноморья (в том числе Ибн Баттуты, А. Контарини, П. Тафура, И. Шильтбергера и др.). Третью эмпирическую основу исследования составляют труды современных тюркологов, занимающихся системным изучением данного памятника.На основании комплексного анализа можно выделить следующие основные факторы, оказавшие влияние на содержание Кодекса Куманикуса: 1) исторический контекст, включающий социально-экономическую ситуацию в регионе; 2) торговая и миссионерская деятельность, сопровождавшая межцивилизационные контакты; 3) многоязычная и мультикультурная среда, характерная для указанной географической зоны; 4) практические потребности в межъязыковом общении, вызванные интенсивными миграционными, торговыми и религиозными процессами. CR - Argunşah, M. & Güner, G. (2022). Codex Cumanicus. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları. CR - Bronewskiy, M. (1970). Kırım. K. Ortaylı (Çev.). Ankara. CR - Demirci, J. (2002). Cumhuriyetin 80. Yılında Türkiye’de Memlûk-Kıpçak Türkçesi Çalışmaları. Cumhuriyetin 80. Yılını Kutlama Etkinlikleri Çerçevesinde Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri Kitabı içinde(18), (ss. 53-63). A.Ü. DTC. CR - Garkavets, A. (2019). Codex Cumanicus. Almatı: Almatı-Bolaşak. Guliyev, İ. (2019). Kodeks Kumanikus’ta Dinî Söz Varlığı. Uluslararasi İdil - Ural ve Türkistan Araştırmaları Dergisi (IJVUTS), (2), 269 - 276. CR - Güner, G. (2017a). Codex Cumanicus’ta Latince ve Grekçe Alıntılar. Dil Araştırmaları Dergisi, (20). 49-56. CR - Güner, G. (2017b). Codex Cumanicus`ta Soğdca, Çince, Rusça, Aramice ve İbranice Alıntılar. Uluslararası Türkçe Edebiyat, Kültür, Eğitim Dergisi, 2017. (63), 1285-1292. CR - Johannes, S. (1997). Türkler ve Tatarlar Arasında. T. Akpınar (Çev.) 3. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları. CR - Kitabi-Dədə Qorqud. Əsil və Sadələşdirilmiş Mətnlər. (2004). (Tərt. ed. Əlizadə, S.Q.), Bakı: “Öndər” Nəşriyyatı. CR - Quliyev, İ. (2023). Codex Cumanicus və Kuman Dilinin Leksikası. Bakı: Elm və Təhsil. CR - Mustafa, N. (2022). Ortaq Keçmişdən Ortaq Gələcəyə Çarizmin İşğalçılıq Siyasəti Ümumtürk Tarixi Kontekstində - Qızıl Orda və Ondan Törəmə Tatar Xanlıqları (Tarixi-Etnoqrafik Oçerklər).“İki sahil” Qəzeti, 6. CR - Pero Tafur Seyahatnamesi (2016). H. Kılıç, (Çev.). İstanbul: Kitap Yayınevi. CR - Tanci, Ebu Abdullah Muhammed İbn Battuta. (2000). İbn Battuta Seyahatnamesi. (2 ciltte), A.S, Aykut (Çeviri, İnceleme ve Notlar:), C.1 İstanbul: Yapı Kredi Yayınları,. CR - Uzun Hasan ve Fatih Mücadelesi Döneminde Doğuda Venedik Elçileri Caterino Zeno ve Ambrogio Contarini’nin Seyahatnameleri. (2016), T. Gündüz (Çev.), T. 4. Baskı. İstanbul: Yeditepe Yayınevi. CR - Internet Resources: CR - URL-1: https://www.britannica.com/biography/Francesco-Balducci-Pegolotti (Access Date: 01.19.2025) CR - URL-2:https://tr.wikipedia.org/wiki/Giovanni_da_Pian_del_Carpine (Access Date: 01.15.2025) UR - https://doi.org/10.59358/ayt.1631716 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4572998 ER -