@article{article_1632792, title={İslâm Şehir Tarihinde Sûse (Fâtımîlerin Mısır’a İntikaline Kadar)}, journal={Harran İlahiyat Dergisi}, pages={183–203}, year={2025}, DOI={10.30623/hij.1632792}, author={Erbaş, Furkan}, keywords={İslâm Tarihi, Şehir, Sûse, Ağlebîler, Fâtımîler}, abstract={Kuzey Afrika (Mağrib) bölgesi coğrafî konumu, verimli toprakları ve iklim özellikleri dolayısıyla insanlık tarihinde pek çok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Bölgenin doğusunda bulunan ve Müslüman coğrafyacıların İfrîkıye olarak isimlendirdiği topraklarda Fenikeliler’den itibaren pek çok yerleşim yeri tesis edilmiştir. Bunlardan biri olan günümüzde Tunus topraklarının orta kesiminde Akdeniz kıyısında bulunan Sûse şehri, sahip olduğu elverişli konumu gereği antik dönemden itibaren ilgi gören bir yer olmuştur. Fenikeliler, Romalılar, Vandallar ve Bizans İmparatorluğu gibi çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapan şehir, Müslümanların eline geçtikten sonra önemini daha da artırmıştır. Ağlebîler döneminde büyük gelişme kaydeden şehir, liman ve tersaneleriyle yenilenmiş ve güçlendirilmiş büyük bir donanma oluşturulmasına imkân tanımış, böylece İfrîkıye’nin karşısında bulunan Sicilya adasının ele geçirilmesine büyük katkı sunmuştur. Şehir imar faaliyetleri açısından da oldukça hareketli bir dönem yaşamıştır. Sûse Ulucamii, Ribâtı, surları, sarayları, han ve hamamları, çarşı-pazarları, çeşme ve sarnıçları, liman ve tersaneleriyle Sûse, bölgenin en gözde şehri haline gelmiştir. Ağlebîler döneminde bölgenin merkezi olan Kayrevan şehrinin konumu ve gelişimi, Sûse’nin önemini kaybetmesine izin vermemiş, bilâkis şehir gelişmiş yapısı, askerî ve ticarî anlamda arz ettiği ehemmiyet sebebiyle İfrîkıye’nin en önemli şehirlerinin başında gelmiştir. Fâtımîler döneminde de Sûse her anlamda yükselişini devam ettirmiştir. Ağlebîlerden tevarüs edilen Sûse liman ve tersaneleri yenilenerek geliştirilmiştir. Fâtımîler, Sûse liman ve tersanelerinden üretilen gemilerden müteşekkil filolar ile dönemin iki süper gücü Endülüs Emevî Devleti ve Bizans İmparatorluğu karşısında Batı Akdeniz’de önemli başarılar kazanmıştır. Bu donanmalar sayesinde Avrupa’nın güneyinde yer alan Cenova şehri, Sardinya ve Korsika adaları ele geçirilerek bölgede devletin gücü pekiştirilmiştir. Ayrıca Sicilya ve Güney İtalya’da ele geçirilen önemli yerler sayesinde İfrîkıye ile Sicilya arasındaki bağlantı sağlamlaştırılmış, bu süreçte Sûse, askerî ve ticarî açıdan köprü vazifesi görmüştür. Fâtımîler döneminde kurulan başşehirler Mehdiye ve Mansûriye’nin varlıkları Sûse’nin gelişimine ve bölgede yarattığı etkiye mani olmamıştır. Aksine Sûse’nin muhkem ve dayanıklı yapısı sayesinde denizden gelebilecek saldırılara karşı Mehdiye ve Mansûriye gibi şehirlerin güvenliği sağlanmıştır. Ayrıca bölgede patlak veren ve etkileri kısa sürede bütün Mağrib’e yayılan Ebû Yezîd en-Nükkârî isyanında Fâtımîlerin elinde kalan birkaç şehirden birisi olan Sûse, Hâricîler’e karşı ortaya koymuş olduğu direniş mücadelesi ile adından söz ettirerek muhkem yapısını bir kez daha ispatlamıştır. Gelişmiş düzeydeki dokumacılığı, hayvancılığı ve çömlekçiliğinin yanı sıra sınâî ve zirâî alanlarda kaydedilen gelişmelerle şehir ekonomiye büyük katkı sunmuştur. Sûse bulunduğu konum gereği bölgede denizcilik anlamında en gelişmiş şehirlerden birisi olarak Fâtımîlerin civar devletlerle büyük ticarî ilişkilerde bulunmasına da zemin hazırlamıştır. Şehir, yetiştirdiği ilim adamlarıyla da bölgenin kültürel tarihine etki etmiştir. Pek çok muhaddis, fakih, edib ve şairi bağrından çıkaran Sûse, bu anlamda İfrîkıye’nin en önde gelen şehirlerinden birisi olmuştur. Bugünkü Tunus topraklarında yer alan Sûse’nin coğrafî, demografik ve tarihî yönü hakkında ülkemizde herhangi bir akademik çalışmaya tesadüf etmemiş olmamız bizi bu araştırmayı ele almaya iten önemli bir âmil olmuştur. Dolayısıyla araştırma konusu alanında önemli bir boşluğu dolduracak özgünlüğe sahiptir. Çalışmamız, Kuzey Afrika hakkında bilgi veren coğrafya, tarih, tabakât ve seyahatnâme vb. eser türlerinden yararlanılarak hazırlanmıştır. Ayrıca modern dönemde az da olsa yapılan araştırmalardan istifade edilerek çalışma zenginleştirilmiştir. Araştırmanın amacı, yeterli olmasa da son dönemde artış gösteren Kuzey Afrika çalışmalarına bir yenisini ekleyerek Sûse şehrinin Fâtımî yönetiminin sonuna kadar bölgedeki siyasî, askerî, ticarî ve kültürel alanlarda etkisini saptamaktır. Böylece şehrin bölgede varsayıldığından çok daha büyük bir potansiyele sahip olduğu ortaya konulacaktır. Çalışmayı kuruluşundan Fâtımîlerin yönetiminin sonuna kadar sınırlandırmamızın amacı, şehrin asıl gelişimini bu döneme kadarki süreçte sağlamış olmasıdır.}, number={53}, publisher={Harran Üniversitesi}