@article{article_1634653, title={Abdurrahman b. el-Kâsım’ın Muvatta’ Nüshasının Rivayet Coğrafyası}, journal={Harran İlahiyat Dergisi}, pages={392–414}, year={2025}, DOI={10.30623/hij.1634653}, author={Durmaz, Abdulbaki}, keywords={Hadis, Muvatta’, İbnü’l-Kâsım, Nüsha, Coğrafya, Rivayet}, abstract={Mâlik b. Enes’in (ö. 179/795) Muvatta’ı ilk dönemden itibaren çok sayıda râvi tarafından rivayet edilmiş ve farklı coğrafyalarda nakledilmiştir. Muvatta’ın râvilerinin sayısı hakkında 62 ile 993 arasında değişen sayılar telaffuz edilmiştir. Muvatta’ın nüsha sayısı hakında da farklı sayılar zikredilmiştir. Cevherî (ö. 381/991) Müsnedü’l-Muvatta’ isimli eserinde 12 nüsha kullanmış, Süyûtî (ö. 911/1505) 14 nüshanın varlığından bahsetmiş, İbn Tolun (ö. 953/1546) 24 nüshanın rivayet isnadını zikretmiş, Zâhid el-Kevserî (ö. 1952) de Muvatta’ rivayetlerinin İbn Tolun’un zikrettiği isnadlara dayandığını belirtmiştir. Kadı İyâz, kendisinin 20 nüshaya vâkıf olduğunu, Abdülazîz ed-Dihlevî (ö. 1239/1824) ise nüsha sayısının 30’dan fazla olduğunu belirtmiştir. Bu nüshalardan biri İbnü’l-Kâsım nüshasıdır. Filistin’in Remle şehrinden olup Mısır’da yaşayan İbnü’l-Kâsım hicrî 128 veya 132 yılında doğmuştur. İbnü’l-Kâsım Mâlik’e ilim öğrenmek için 12 kez rihle yapmıştır. Mâlik ile ilk kez hicrî 154 yıllarında görüşmüş ve onun 20 yıl talebesi olmuştur. İbnü’l-Kâsım Mâlik’ten bir harf bile değiştirmeden nakletmiş ve Muvatta’ nüshası en sağlam nüshalardan kabul edilmiştir. Bu çalışma İbnü’l-Kâsım nüshasını rivayet eden râvileri ortaya koymayı, nüshanın rivayet edildiği coğrafyayı tespit etmeyi ve nüsha rivayetini nakledildiği coğrafya içerisinde değerlendirmeyi hedeflemiştir. Bu amaca yönelik öncelikle İbnü’l-Kâsım’ın nüshasının varlığı tespit edilmiş sonrasında ise İbnü’l-Kâsım’dan nüshayı rivayet eden râviler belirlenmiştir. Râvilerin hocalık dönemlerini geçirdikleri yer nüshanın da rivayet edildiği coğrafyadır. Râvilerin hocalık dönemlerini geçirdikleri şehrin belirlenmesiyle nüshanın rivayet edildiği coğrafya da ortaya konulmuş olacaktır. Çalışmada dokümantasyon/belge tarama yöntemi kullanılmıştır. Taramalar el-Mektebetü’ş-Şâmile programında yapılmış gerektiğinde Câmiu Hâdimi’l-Harameyn ve Cevâmi‘u’l-Kelim programlarına da başvurulmuştur. Çalışmanın anlatımında nüsha sahibi râvi hakkında bilgi verilmesi, nüshanın rivayet coğrafyasının tespitinde takip edilen yöntemin ortaya konulması, nüshayı rivayet eden râvilerin açıklanması ve nüshanın rivayet edildiği coğrafya içerisinde değerlendirilmesi şeklinde bir seyir izlenmiştir. Çalışma 6./12. asra kadar olan râvilerle sınırlandırılmıştır. Çalışma neticesinde İbnü’l-Kâsım’ın Muvatta’ nüshasının Mısır, Kuzey Afrika, Endülüs ve Şam/Suriye olmak üzere dört bölgede yayıldığı görülmüştür. Bu bölgeler içerisinde Mısır nüsha rivayetinin merkezi konumundadır. Mısır’da her dönem nakledilen nüsha 3./9. ve 4./10. asırlarda etkin bir konumda yer alırken 5./11. asırda bu etkin konumunu kaybetmiştir. 3./9. ve 4./10. asırda Mısır’da Mâlikî mezhebinin güçlü varlığı ve mezhep içerisinde İbnü’l-Kâsım’ın önemli konumu nüshanın etkin olmasını sağlayan sebeplerin başında yer almıştır. Nüshanın 5./11. asırda etkin bir konum elde edemeyişinin en önemli sebebi ise dönem içerisinde yaşanan siyasi olaylardır. Nüshanın Kuzey Afrika bölgesinde nakledildiği Kayrevan’ın bir diğer önemli rivayet merkezi olduğu görülmüştür. Nüsha Kayrevan’da 2./8. asrın sonlarından 6./12. asra kadar rivayet edilmiştir. Nüshanın Kayrevan’da mezhep içerisinde önemli eserlerin nakledildiği ve her biri mezhebin lideri konumunda olan Sahnûn > Yahya b. Ömer > İbnü’l-Lebbâd > İbn Ebî Zeyd isnadıyla nakledilmesi Mâlikî mezhebinin önemli merkezlerinden olan Kayrevan’ın Muvatta’ nüshaları içerisinde İbnü’l-Kâsım nüshasını esas aldıklarını ortaya çıkarmıştır. Nüshanın Endülüs ve Şam bölgesindeki etkisinin ise zikredilen iki bölgeye oranla daha zayıf olduğu anlaşılmıştır. İbnü’l-Kâsım’ın Muvatta’ nüshasının Irak, Horasan ve Mâverâünnehir gibi doğu coğrafyasında nakledildiğine/varlık gösterdiğine dair bir ize rastlanmamıştır.}, number={53}, publisher={Harran Üniversitesi}