TY  - JOUR
T1  - نَحوَ تَصنيفٍ جديدٍ لأبنيةِ جموع التّكسير بالاستناد إلى نتائج دراسةٍ تحليليّةٍ تطبيقيّةٍ
TT  - Analitik ve Uygulamalı Bir Çalışmanın Sonuçlarına Dayalı Olarak Kırık Çoğulların Yapıları İçin Yeni Bir Tasnif Denemesi
AU  - Awwad, M.rami
PY  - 2025
DA  - June
Y2  - 2025
DO  - 10.51802/istanbuljas.1637228
JF  - Istanbul Journal of Arabic Studies
JO  - ISTANBULJAS
PB  - İbrahim ŞABAN
WT  - DergiPark
SN  - 2651-5385
SP  - 137
EP  - 167
VL  - 8
IS  - 1
LA  - ar
AB  - يُعدُّ موضوع جموع التكسير من الموضوعات الإشكاليّة في مضمار الدّراسات اللغوية؛ وذلك لما لهذا النّوع من الجموع من خصوصيّة في اللغة العربيّة تجعله مختلفاً عن أنماط الجموع الموجودة في اللغات الساميّة الأخرى شقيقة العربيّة، بالإضافة إلى ما اعترى دراساته من تنوّع في الآراء وغزارةٍ في القضايا يَصعب على الباحث أن يحيط بها من كُلّ أطرافها، هذا عدا عن التّداخل في مسائل القِياس والسّماع عند التّعامل مع صِيَغِه المختلفة. وقد بذل علماء العربيّة المُتقدّمونَ جهوداً كبيرة تُحمد لهم في دراسة ظاهرة جمع التّكسير وكلّ ما يتعلّق بها من مسائل صرفيّة ودلاليّة، واعتمدوا في تصنيف أبنيتها مبدأ يراعي الدلالة العدديّة لهذه الجموع فقسموها إلى قسمين: جموع قلّة وجموع كثرة بالإضافة إلى ما يسمّى بصيغ منتهى الجموع، إلاّ أنّ أحداً في الماضي أو الحاضر لم يهتمّ بتصنيفها بالنَّظَرِ إلى نِسَبِ وُرُودِها أو استخدامها في نصوص اللغة الحيّة، أو بعبارة أخرى تصنيفها بتحليل نتائج الدراسة التّطبيقيّة على نُصوصِ اللُّغة من شعر أو نثر، وهو ما ستقوم به هذه الدراسة للقناعة التامّة بأن مثل هذه الدراسات الحديثة تعطي نتائج أكثر واقعيّة وموضوعيّة من الدّراسات الوصفيّة التي لا تستند في كثير من الأحيان إلى الواقع أو إلى المعطيات الحقيقيّة للاستخدام اللغوي الحيّ؛ وفي سبيل ذلك سوف يتمّ التّطبيق على النّصوص اللغويّة المتمثّلة بكُلّ من آيات القرآن الكريم ذي اللغة الأتمّ والأكمل، ولغة الشعر العربيّ من جانب آخر متمثلة بديوان الشاعر الأندلسي ابن خفاجة، وذلك للثقة بقوة لغته وجودتها. وعليه فإنّ هذه الدراسة ستسعى في الآتي إلى التماسِ طريقة جديدة لتصنيفِ جموعِ التكسيرِ في العربيّة تستند إلى نتائج الدراسات التّحليليّة التّطبيقيّة.
KW  - جموع التكسير
KW  - الأبنية الصرفية
KW  - تصنيف
KW  - دراسة تحليليّة
KW  - دراسة تطبيقية
N2  - Kırık çoğullar konusu, dilbilim çalışmalarında problemli alanlardan biri olarak kabul edilmektedir. Bunun nedeni, bu çoğul türünün Arapçada özel bir yere sahip olması ve kardeş Sami dillerindeki çoğul türlerinden farklılık göstermesidir. Ayrıca, bu konunun çalışmaları, görüşlerin çeşitliliği ve ele alınan meselelerin zenginliği nedeniyle araştırmacının bunu tüm yönleriyle ele almasını zorlaştırmaktadır. Buna ek olarak, farklı kırık çoğul kalıpları ile ilgili kıyas ve rivayet meselelerinde bir iç içelik bulunmaktadır. Eski Arap dilbilimcileri, kırık çoğullar olgusunda ve bununla ilgili sarfî/morfolojik ve anlamsal konular üzerinde önemli çabalar sarf etmişlerdir. Onlar, bu çoğulların yapısını sınıflandırırken, sayısal delaletleri göz önünde bulundurmuşlar ve bunları siğatu müntehe'l-cumû‘ (Cemiliğin mükesser olarak kendisinde sonra ermiş olduğu siga) diye adlandırmışlardır. Ayrıca bu çoğulları cem‘u kılle (azlık çoğulları) ve cem‘u kesra (çokluk çoğulları) olmak üzere iki ana kısma ayırmışlardır. Ancak, bu yapıların mütedavil/yaşayan dilde bulunan metinlerdeki kullanım oranlarına veya görülme sıklıklarına göre sınıflandırılmayla ilgilenen olmamıştır. Başka bir ifadeyle, şiir veya nesir gibi dil metinleri üzerinde uygulamalı bir çalışmanın sonuçlarını analiz ederek bir sınıflandırma yapılmamıştır. Bu çalışma, gerçekliğe veya yaşayan dil kullanımının gerçek verilerine dayanmayan betimsel çalışmalardan ziyade, bu tür modern çalışmaların daha gerçekçi ve nesnel sonuçlar verdiğine dair tam bir inançtan hareketle bunu yapacaktır. Bu amaçla bir yandan en mükemmel ve en yetkin dille yazılmış Kur’an-ı Kerim ayetleriyle, diğer yandan da dilinin gücüne ve kalitesine duyulan güvenden dolayı Endülüslü şair İbn Haface’nin şiirleriyle temsil edilen Arap şiir diliyle temsil edilen dil metinlerine başvurulacaktır. Bu çalışma, uygulamalı ve analitik çalışmaların sonuçlarına dayanarak kırık çoğulların Arapçada yeni bir sınıflandırma yöntemini aramayı/denemeyi amaçlamaktadır.
CR  - ‘Awwâd, Muhammed Râmî. “Ebniyetü’l-Cem‘ fi’l-‘Arabiyye ve’l-‘Ibriyye Dirâse Tatbîkiyye Mukârane alâ Dîvâneyi’ş-Şâ‘irayn İbn Hafâce ve Yahûda el-Lâvî”. Doktora tezi, Halep Üniversitesi, 2015.
CR  - Esterebâzî, Muhammed b. el-Hasan. Şerhu Şâfiyeti İbn Hâcib. Tahkik Muhammed Nûrü’l-Hasan vd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, 1975.
CR  - Feyyûmî, Ebu'l-ʿAbbâs Aḥmed b. ʿAli. el-Miṣbâḥu'l-Münîr fî Ġarîbi'ş-Şerḥi'l-Kebîr. Beyrut: el-Mektebetü’l-ʿIlmiyye, ts.
CR  - Fûzân, ‘Abdullah. Delîlü’Sâlik ilâ Elfiyyeti İbn Mâlik. Suudî Arabistan: Dâru’l-Müslim li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1998.
CR  - Güngör, İbrahim. “Arapçada Çoğulun Sayısal Değeri Üzerine bir İnceleme”. Nüsha 17, no. 45 (2017): 75-106.
CR  - Ğalâyînî, Mustafa. Câmi‘u’d-Dürûsü’l-‘Arabiyye. 31. bs. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1996.
CR  - İbn Hafâce, İbrahim b. Ebu’l-Feth. ed-Dîvân. Tahkik Seyyid Mustafa Gâzi, İskenderiye: Dâru’l-Me‘ârif, 1960.
CR  - İbn Hişâm, ʿAbdullah b. Yusuf b. Aḥmed b. ʿAbdullah. Evḍaḥu’l-Mesâlik ilâ Elfiyyeti İbn Mâlik. Tahkik Yusuf Muḥammed el-Biḳâʿî. Beyrut: Dâru’l-Fikr li’ṭ-Ṭıbâʿa ve’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ, ts.
CR  - İbn Manẓur, Muḥammed b. Mükerrem b. ʿAli. Lisanu’l-ʿArab. 15. bs. Beyrut: Dâru Ṣâdir, 1414/1993.
CR  - İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Feth Ziyaüddîn. El-Meselü’s-Sâir fî Edebi’l-Kâtib ve’ş-Şâ‘ir. Tahkik Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, 1420.
CR  - Kabâve, Fahruddîn. Tasrîfü’l-Esmâ ve’l-Ef‘âl. Mektebetü’l-Me‘ârif. 2. bs. Beyrut: 1988.
CR  - Kefevî, Ebu’l-Bekâ Eyyûb b. Mûsâ. el-Külliyyât Mu’cem fî mustalaha ve’l-furuk. Tahkik Adnan Derviş-Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
CR  - Kehîl, Ahmed Hasan. et-Tibyân fî Tasrîfi’l-Esmâ. 7. bs. Mısır: Matba‘atü’s-Sa‘âde, 1982.
CR  - Mansur, Vesmiyye ‘Abdülmuhsin Muhammed. Sıyeğu’l-Cümû‘ fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2004.
CR  - Mutarrizî, Ebu’l-Feth Nâsıruddîn. el-Muğrib fî Tertîbi’l-Mu‘rib. Tahkik Mahmûd Fâhûrî ve Abdülhamîd Muhtâr, Halep: Mektebetü Üsâme b. Zeyd, 1979.
CR  - Sâmerrâî, İbrahim. Fıkhü’l-Luğa el-Mukâran. 2. bs. Beyrut: Dâru’l-‘Ilm li’l-Melâyîn, 1978.
CR  - Sîbeveyh, Amr b. Osmân b. Kanber. el-Kitâb. 3. bs. Tahkik Abdüsselâm Hârûn. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1988.
CR  - Zemaḫşerî, Ebu’l-Ḳâsım Maḥmûd b. ‘Omer. el-Mufassal fî San‘ati’l-İ‘râb. Tahkik Ali Bou Mulahham, Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1993.
UR  - https://doi.org/10.51802/istanbuljas.1637228
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4597930
ER  -