TY  - JOUR
T1  - Alternatif Turizme Yeni Bir Destinasyon: Örenler Kanyonu (Sandıklı - Afyonkarahisar)
TT  - Alternative Tourism’s New Destination: Örenler Canyon (Sandıklı-Afyonkarahisar)
AU  - Kaymak, Hülya
AU  - Özdemir, Mehmet Ali
PY  - 2025
DA  - October
Y2  - 2025
DO  - 10.46453/jader.1639817
JF  - Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi
JO  - JADER
PB  - Jeomorfoloji Derneği
WT  - DergiPark
SN  - 2667-4238
SP  - 15
EP  - 42
IS  - 15
LA  - tr
AB  - Örenler kanyonu, İç Batı Anadolu’da Afyonkarahisar ili Sandıklı ilçesi sınırlarında yer almaktadır. Kanyon, bölgenin tektonik ve jeomorfolojik gelişimi hakkında önemli veriler sunarken, aynı zamanda doğa turizmi ve rekreasyonel faaliyetler için cazip bir destinasyon olarak öne çıkmaktadır. Bu çalışmada, termal turizmin önemli merkezlerinden Afyonkarahisar’da alternatif turizm destinasyonlarından olan Örenler Kanyonu’nun oluşumu, gelişimi, yakın çevresinin jeomorfolojik özellikleri ve jeomorfoturizm potansiyelini ortaya koymak amaçlanmıştır. Esas olarak arazi gözlemlerine dayanan çalışmada, kanyonun oluşumuna ve turizm değerlerine yönelik gözlemler yapılmıştır. Kanyonun jeomorfosit niteliği ve turizm potansiyelini ortaya koymak amacıyla, “Jeosit Ön Değerlendirme Modeli (GAM)” kullanılmıştır. Bu modele göre, ana değerlerden 9, ek değerlerden 6 puan alan kanyon, GAM matrisinde Z32 hücresinde yer almaktadır. Bu durum, kanyonun yüksek bilimsel/eğitim, doğal/estetik ve koruma değerlerine sahip olduğunu, ancak fonksiyonel ve turistik değerler açısından nispeten düşük gelişmişlik gösterdiğini ifade etmektedir. Bu sonuçlar, Örenler Kanyonu ve çevresinin jeomorfoturizm açısından elverişli doğal kaynaklara sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Kanyon, aktif morfo-tektoniğin güncel olarak devam ettiği ve aşınım-birikim yüzeyleri, fay sarplıkları, tektonik eğimlenme gibi etkilerinin çok açık olarak gözlenebildiği nadir yerlerden biridir. Yaklaşık 4 km uzunluğa, 300 m’yi bulan derinliğe sahiptir. Asimetrik dik yamaçları, menderes büklümleri, asılı vadileri, kaya düşmeleri, yamaç döküntüleri, kalıntı kireçtaşı sütunları, tafonileri ile özgün morfolojiye sahiptir. Aynı zamanda, neotektoniğin, aşınma ve birikme süreçlerinin dar alanda görülmesi nedeniyle bilimsel ve eğitsel değeri oldukça yüksek bir jeomorfosittir. Ayrıca, hemen her mevsim su bulunduran vadisi, farklı ortam özellikleri ve zengin biyoçeşitliliği ile kendine özgü bir ekosistemin geliştiği, önemli bir ekoturizm alanıdır. Benzersiz özellikleriyle ilgi çekici bir görünüme sahip olan kanyon; manzara seyri, doğa yürüyüşleri, fotoğrafçılık, kuş gözlemciliği, doğa gözlemi gibi etkinlikler için ideal bir ortam sunmakta olup aynı zamanda doğaseverler ve araştırmacılar için keşfedilmeye ve tanıtılmaya değer bir destinasyondur. Tüm bu özelliklerine rağmen, kanyon yeterince tanınmamakta ve turizm potansiyeli etkin şekilde değerlendirilememektedir. Bu doğrultuda, kanyonun jeomorfolojik özelliklerinin bilimsel verilerle analiz edilmesi ve turizm potansiyelinin ortaya konulması, turizm alanında bölgenin tanıtımına önemli katkılar sağlayacaktır. Öte yandan, bölgedeki turizm altyapısı ve yatırımların yetersizliği, bu potansiyelin değerlendirilmesini engellemektedir. Bu eksikliklerin giderilmesi için altyapının geliştirilmesi ve kapsamlı bir planlama sürecine ihtiyaç duyulmaktadır.
KW  - Kanyon
KW  - jeomorfoloji
KW  - ekoturizm
KW  - Afyonkarahisar
N2  - Örenler Canyon is located in the Sandıklı district of Afyonkarahisar province in the Inner Western Anatolia region. While the canyon offers important data on the region’s tectonic and geomorphological development, it also stands out as an attractive destination for nature tourism and recreational activities. This study, it is aimed to reveal the formation, development, geomorphological features of the surrounding area, and geomorphotourism potential of Örenler Canyon, which is one of the alternative tourism destinations in Afyonkarahisar, one of the important centers of thermal tourism. Based primarily on field observations, the study provides insights into the canyon's formation and its tourism value. To reveal the canyon's geomorphosite characteristics and tourism potential, the 'Geosite Preliminary Evaluation Model (GAM)' has been used. According to this model, the canyon, which scored 9 points for main values and 6 points for additional values, is located in cell Z32 of the GAM matrix. This indicates that the canyon has high scientific/educational, natural/aesthetic, and conservation values, but is relatively underdeveloped in terms of functional and tourism values.These results show that Örenler Canyon and its surroundings possess suitable natural resources for geomorphotourism. The canyon is one of the rare locations where active morpho-tectonics is currently ongoing, and where the effects of erosion-deposition surfaces, fault scarps, and tectonic tilting can be clearly observed. It has a length of approximately 4 km and a depth reaching 300 m. With its asymmetric steep slopes, meander bends, hanging valleys, rockfalls, slope debris, remnants of limestone columns, and tafoni, it displays a unique morphology. Additionally, due to the visibility of neotectonic, erosion, and deposition processes in a confined area, it holds significant scientific and educational value as a geomorphosite. Moreover, its valley, which contains water throughout most seasons, along with its diverse environmental features and rich biodiversity, has developed a unique ecosystem, making it an important area for ecotourism. With its unique features, the canyon presents an intriguing appearance, offering an ideal environment for activities such as landscape viewing, nature walks, photography, birdwatching, and nature observation. It is also a destination worth exploring and promoting for nature lovers and researchers. Despite all these features, the canyon is not sufficiently recognized, and its tourism potential is not being effectively utilized. In this regard, a detailed analysis of the canyon's formation, geomorphological features, and its tourism potential, supported by scientific data, would make a valuable contribution to promoting the region.  On the other hand, the inadequacy of tourism infrastructure and investments in the region prevents the utilization of this potential. In order to overcome these deficiencies, infrastructure development and a comprehensive planning process are needed.
CR  - Altun, M., Aylar, F. ve Zeybek, H. İ. (2023). Kabaceviz takım şelalelerinin (Samsun) jeoturizm potansiyeli. Kesit Akademi Dergisi, 9(35), 354-378. doi: 10.29228/kesit.70332
CR  - Anand, A. K. ve Pradhan, S. P. (2019). Assessment of active tectonics from geomorphic indices and morphometric parameters in part of Ganga basin. Journal of Mountain Science. 16 (8), 1943-1961. doi: 10.1007/s11629-018-5172-2
CR  - Atiker, M. (1987). İlbulakdağ, Büyük Sincanlı ve Afyon Ovaları arasının morfotektoniği ve jeomorfolojik gelişimi. Jeomorfoloji Dergisi, 15, 11-26.
CR  - Atasoy, A. ve Ercik, C. (2021). Gülnar (Mersin) Gezende Kanyonu’nun turizm potansiyeli. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi. 51, 151-177. doi:10.17498/kdeniz.958058
CR  - Ardos, M. (1978). Afyonkarahisar bölgesinin jeomorfolojisi. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
Atalay, İ. (2017). Türkiye jeomorfolojisi. İzmir: Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri.
CR  - Aylar, F., Gürgöze, S., Uzun, A. ve Zeybek, H. İ. (2022).  Yerköprü Doğal Tüneli’nin Jeomorfolojisi ve Turizm Potansiyeli, Vezirköprü/ Samsun. Coğrafya Dergisi. 44, 115-129. doi: 10.26650/JGEOG2022-981930
CR  - Began, M. ve Višnić, T. (2015).  Geotourism in the Nišava River midstream valley, Southeastern Serbia – current state and issues of future development. Revista Geográfica Acadêmica. 9(2), 94-106. Erişim adresi: https://revista.ufrr.br/rga/article/view/3060
CR  - Bilgin, T. (1964). Araplar Boğazı. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi. (7)14, 149-163.
CR  - Braholli, E. ve Menkshi, E. (2021). Geotourism potentials of geosites in Durrës Municipality, Albania. Quaestiones Geographicae. 40(1), 63-73. doi: 10.2478/quageo-2021-0005
CR  - Bull, W. B. ve McFadden, L. D. (1977). Tectonic geomorphology north and south of the Garlock Fault, California. In: Doehring D.O. (eds). Geomorphology in Arid Regions: A Proceedings Volume of the 8th Annual Geomorphology Symposium, State University of New York, Binghamton, 23‒24 September 1977, 115‒138.
CR  - Canpolat, E., Çılğın, Z. ve Bayrakdar, C. (2020). Jeomorfoturizm potansiyeli bakımından Emecik Kanyonu – Şelalesi (Çameli, Denizli). Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi. 5, 64-86. doi:10.46453/jader.784270
CR  - Ceylan, M. A. ve Eskikurt, A. (2001). Kufi Çayı Boğazı’nın doğal ve tarihi coğrafyası (Çivril/Denizli). Marmara Coğrafya Dergisi. 3(1), 123-152. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/716250
CR  - Cihan, M., Saraç, G. ve Gökçe, O. (2003). Insights into biaxial extensional tectonics: an example from the Sandıklı Graben, West Anatolia, Turkey. Geological Journal. 38, 47-66. doi: 10.1002/gj.928
CR  - Dowling, R. K., (2008). The emergence of geotourism and geoparks. Journal of Tourism. 9(2), 227-236.
CR  - El Hamdouni, Irigaray, C., Fernández, T., Chacón, J. Ve Keller E. A. (2008). Assessment of relative active tectonics, southwest border of the Sierra Nevada (southern Spain). Geomorphology. 96, 150-173. doi: 10.1016/j.geomorph.2007.08.004
CR  - Elkaichi, A., Errami, E. ve Patel, N. (2024). Canyons as potential geotourism attractions of Central High Atlas, Morocco: Comparative analysis of Aït Bouguemaz Valley and Zaouiat Ahansal-Taghia Valley by using GAM model. International Journal of Geoheritage and Parks. 12, 20-36. doi: 10.1016/j.ijgeop.2024.01.001
CR  - Erinç, S. (1957). Karacabey Boğazı. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 4(8), 95-97.
CR  - Erol, O., Akkan, E., Elibüyük, M. ve Doğu, A. F. (1987). Aşağı Fırat Bölgesi’nde Bugünkü ve Kuvaterner'deki Doğal Çevre Koşulları. ODTÜ. Aşağı Fırat Proj., 1978-1979 Çalışmaları. Aşağı Fırat Proj. Yay., Seri I, No.3, Ankara.
CR  - Girgin, M. (1997). Güzeldere Yarmavadisi (Ağrı-Eleşkirt). Doğu Coğrafya Dergisi. (3)2, 115-129. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunidcd/issue/2430/31027
CR  - Gürgöze, S. ve Uzun, A. (2020). Ozan Kanyonu’nun jeomorfolojisi, Malatya/Türkiye. Kesit Akademi Dergisi. 6(25), 116-128. doi:10.29228/kesit.46784
CR  - Hatipoğlu, Ş. C. ve Bahadır, M. (2020). Altınordu (Ordu) ilçesindeki jeosit ve jeomorfositlerin turizm potansiyellerinin “Preliminary Geosite Assessment Model (GAM)” ile ölçümü. Mavi Atlas. 8(2), 548-564. doi: 10.18795/gumusmaviatlas.790874
CR  - İlhan, A., Çelik, M. A., Gülersoy, A. E. ve Gümüş, N. (2017). Cehennem Deresi Kanyonu’nun (Ardanuç, Artvin) ekoturizm potansiyeli açısından değerlendirilmesi ve planlama önerileri. Turkish Studies, 12(3), 309-340. doi:10.7827/TurkishStudies.11451
CR  - Keller, J. ve Villari, L. (1972). Rhyolitic ignimbrites in the region of Afyon (Central Anatolia). Bulletin of Volcanology, 36, 342-358. doi:10.1007/BF02596876
CR  - Keller, E.A. ve Pinter, N. (1996). Active tectonics: Earthquake, uplift, and landscape. New Jersey: Prentice Hall, Upper Saddle River, p. 338.
CR  - Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü. (2015). Afyonkarahisar İlinin Karasal Biyoçeşitlilik ve İç Su Ekosistemleri Biyolojik Çeşitlilik Envanter ve İzleme Projesi. 1-748.
CR  - Öcal, H., Göktaş, F. (2011). 1:100.000 ölçekli Afyon K 24 paftası jeoloji haritası ve raporu (Rapor No. 158). Ankara: Maden ve Tetkik Arama Genel Müdürlüğü (MTA).
CR  - Özpolat, E., Yıldırım, C. ve Görüm, T. (2020). The Quaternary landforms of the Büyük Menderes Graben System: the southern Menderes Massif, western Anatolia, Turkey. Journal of Maps. 16(2), 405-419. doi: 10.1080/17445647.2020.1764874
CR  - Över, S., Pınar, A., Özden, S., Yılmaz, H., Ünlügenç, U. C. ve Kamacı, Z. (2010). Late Cenozoic stress field in the Cameli Basin, SW Turkey. Tectonophysics. 492, 60-72. doi: 10.1016/j.tecto.2010.04.037
CR  - Özdemir, M. A. ve Tonbul, S. (1996). Kömürhan Boğazı (Malatya-Elazığ). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 8(1), 239-262.
CR  - Panizza, M. ve Piacente, S. (1993). Geomorphological Assets Evaluation. Zeitschrift für Geomorphologie N. F., Suppl.-Bd., 87, 13-18, Berlin.
CR  - Panizza, M. (2001). Geomorphosites: Concepts, methods and examples of geomorphological survey. Chinese Science Bulletin. 46, 4-5. doi: 10.1007/BF03187227
CR  - Polat, S., Ege, İ. ve Özkan, E. (2023). İçmeler Kanyonu (Marmaris/Muğla) akarsu yatak çukurlarının jeomorfosit potansiyeli ve turizmde değerlendirilmesi. Türk Coğrafya Dergisi. 84, 27-40. doi:10.17211/tcd.1289797
CR  - Pereira, P., Pereira, D. ve Caetano Alves, M. I. (2007). Geomorphosite assessment in Montesinho Natural Park (Portugal). Geographica Helvetica. 62, 159-168. doi: 10.5194/gh-62-159-2007
CR  - Pereira, P. ve Pereira, D. (2010). Methodological guidelines for geomorphosite assessment. Géomorphologie: Relief, Processus, Environnement. 6, 215-222. doi: 10.4000/geomorphologie.7942
CR  - Reynard, E. (2005). Geomorphosites et paysages. Geomorphologie: Relief, Processus, Environnement. 3, 181-188. doi: 10.4000/geomorphologie.338
CR  - Reynard, E., Fontana, G., Kozlik, L. ve Scapozza, C. (2007). A method for assessing «scientific» and «additional values» of geomorphosites. Geographica Helvetica. 62(3), 148-158. doi: 10.5194/gh-62-148-2007
CR  - Safarabadi, A. ve Shahzeidi, S. S. (2018). Tourism silence in geomorphosites: A case study of Ali-Sadr Cave (Hamadan, Iran). GeoJournal of Tourism and Geosites. 21(1), 49-60. Erişim adresi: https://gtg.webhost.uoradea.ro/PDF/GTG-1-2018/270_Safarabadi.pdf
CR  - Semenderoğlu, A. ve Aytaç, A. S. (2013). A pseudokarstic cave in Kumalar Mountain: Çakmaktepe Cave (Kumalar Mountain-Sandıklı-Afyon-Turkey). The Journal of Academic Social Science Studies. 6(4), 975-1002. doi: 10.9761/JASSS1024
CR  - Siler, M. ve Şengün, M. T. (2022). Karaleylek ve Saklıkapı Kanyonu’nun (Elazığ) jeopark potansiyeli. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 32(2), 409-426. doi:10.18069/firatsbed.1054801
CR  - Silva, P. G., Goy, J. L., Zazo, C ve Bardaji, T. (2003). Fault-generated mountain fronts in southeast Spain: geomorphologic assessment of tectonic and seismic activity. Geomorphology. 50, 203-225. doi: 10.1016/S0169-555X(02)00215-5
CR  - Sunkar, M., Özdemir, M. A. ve Tonbul, S. (2008).  Tohma Çayı Yukarı Havzası’nın (Kangal batısı) jeomorfolojisi. Coğrafya Dergisi. 17, 16-36. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/231223
CR  - Şaroğlu, F., Güler, B. (2020). Batı Anadolu Tektonik Kaması’nın güncel deformasyonu: Batıya doğru kaçıştan kaynaklanan blok hareketleri. Türkiye Jeoloji Bülteni. 63, 161-194. doi: 10.25288/tjb.593423
CR  - Tamang, L., Mandal, U. K., Karmakar, M., Banerjee, M. ve Ghosh, D. (2023). Geomorphosite evaluation for geotourism development using geosite assessment model (GAM): A study from a Proterozoic terrain in eastern India. International Journal of Geoheritage and Parks. 11, 82-99. doi: 10.1016/j.ijgeop.2022.12.001
CR  - Tomić, N. Ve Božić, S. (2014). A Modified Geosite Assessment Model (M-GAM) and its application on the Lazar Canyon area (Serbia). International Journal of Environmental Research. 8(4), 1041-1052. doi: 10.22059/IJER.2014.798
CR  - Tufănoiu, I., Simion, A., Maruntelu, A., Teriș, B. ve Grecu, A. (2023). The geomorphosites assessment for determinating the geotourism potential. Case study on the Natural Park Putna-Vrancea Romania, International Scientific Conference GEOBALCANICA içinde (ss. 499-512), Ohrid, Kuzey Makedonya. doi: 10.18509/GBP.2020.56
CR  - Turanlı, F. T. (2022). A study of Sandikli Graben, west central Turkiye, using the vertical electrical sounding geophysical method. (Yüksek lisans tezi). Memorial University of Newfoundland. Erişim adresi: https://research.library.mun.ca/15519/1/thesis.pdf
CR  - Vujičić, M. D., Vasiljević, D. A., Marković, S. B., Hose, T. A., Lukić, T., Hadžić, O. ve Sava, J. (2011). Preliminary geosite assessment model (GAM) and its application on Fruška Gora Mountain, potential geotourism destination of Serbia. Acta Geographica Slovenica, 51(2), 361–376. doi: 10.3986/AGS51303
CR  - Zeybek, H. İ., Aylar, F. Ve Bahadır, M. (2020) Çatak Kanyonu cam seyir terası, Azdavay/Kastamonu. Kesit Akademi Dergisi. 6(25), 381-404. doi: 10.29228/kesit.47718
CR  - Zorer, H., Öztürk ve Y. (2021). Masiro Kanyonu’nun (Pervari) flüvyo-karstik gelişimi ve yakın çevresinin jeomorfik özellikleri. Coğrafya Dergisi, 42, 49-65. doi:10.26650/JGEOG2021-825470
CR  - İnternet Kaynakçası 
Url 1: https://afyon.ktb.gov.tr/TR-63441/barajlar-ve-goletler.html (Erişim Tarihi: 20.11.2024).
UR  - https://doi.org/10.46453/jader.1639817
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4609381
ER  -