@article{article_1641150, title={Çankırı Su Kültürünün İzinde: Ilgaz Çeşmeleri}, journal={İSTEM}, pages={51–78}, year={2025}, DOI={10.31591/istem.1641150}, author={Karademir, Murat and Demirtaş, Melike}, keywords={Çankırı, Ilgaz, Su Mimarisi, Kırsal Mimari, Çeşme}, abstract={Türk-İslam mimarisinin önemli yapı unsurlarından biri olan çeşmeler, tarih boyunca hem işlevsel hem de estetik bir unsur olarak varlık göstermiştir. Su, yaşamın kaynağı olarak kabul edildiğinden, çeşme mimarisi bu anlayış çerçevesinde şekillenmiş ve toplumun temel ihtiyaçlarını karşılayan bir yapı türü olmuştur. Özellikle Osmanlı döneminde hayırseverlik anlayışıyla inşa edilen çeşmeler, su temini işlevinin yanı sıra işçilikleriyle de dikkat çekmiştir. Bu yapılar, Osmanlı mimarisinin hem kent hem de kırsal alanlardaki önemli örnekleri arasında yer almakta, sosyal yaşamın ayrılmaz bir parçası olarak değerlendirilmektedir.
Bu çalışma, Ilgaz ve çevresinde bulunan tarihi çeşmelerin mimari, işlevsel ve kültürel niteliklerini incelemektedir. Ilgaz’daki çeşmelerin hepsi Osmanlı dönemine tarihlendirilmekte olup, genellikle hayır amaçlı olarak inşa edilmiştir. Çeşmelerin inşasında yerel taş malzemeler kullanılmış, bu da bölgenin coğrafi ve kültürel yapısıyla uyumlu bir mimari karakter ortaya koymuştur. Çeşmelerin tasarımında işlevsellik ön planda tutulmuş, aynı zamanda kemerler, ayna taşları, su yalakları ve kitabeler gibi mimari unsurlar ile sanatsal bir estetik kazandırılmıştır. Bu yapılarda, Osmanlı taş işçiliğinin inceliklerini görmek mümkündür. Araştırma kapsamında, Ilgaz ve çevresindeki çeşmelerin mimari yapıları incelenmiş, saha çalışmaları gerçekleştirilmiş, arşiv belgeleri ve literatür taramaları yapılmıştır. Çeşmeler, tipolojik özellikleri, kullanılan malzemeleri, yapı elemanları ve süsleme detayları açısından değerlendirilmiştir. Ilgaz çeşmelerinin en dikkat çekici özelliklerinden biri, sade ancak işlevsel bir tasarım anlayışına sahip olmalarıdır. Osmanlı kırsal mimarisinin birer örneği olan bu çeşmeler, gösterişten uzak, toplumun temel ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik bir anlayışla inşa edilmiştir. Bununla birlikte, mimari detaylarında dönemin sanatsal üslubunu yansıtan öğeler yer almaktadır.
Ilgaz ve çevresindeki çeşmeler, Osmanlı mimari ve kültürel mirasının önemli bir parçası olarak değerlendirilmektedir. Bu yapılar, tarihi kimlikleriyle geçmişin izlerini günümüze taşımakta ve yerel su kültürünün anlaşılmasına katkı sağlamaktadır. Çeşmelerin korunması ve belgelenmesi, kültürel mirasın gelecek nesillere aktarılması açısından büyük önem taşımaktadır.}, number={45}, publisher={Necmettin Erbakan Üniversitesi}