TY  - JOUR
T1  - Mestlik, Divanelik ve Melamet Ufkunda Bir Nazire: Muğlalı Şâhidî'nin “Disünler” Redifli Gazeli
TT  - A Nazire (Parallel Poem) on the Horizon of Ecstasy, Madness and Melamet: Muğlalı Şâhidî's Ghazal with the Redif "Disünler"
AU  - Kaplan, Fahri
PY  - 2025
DA  - April
Y2  - 2025
DO  - 10.69787/bitigefd.1644146
JF  - Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi
JO  - bitig
PB  - Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 2791-7908
SP  - 299
EP  - 321
IS  - Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî (1470-1550) Özel Sayısı
LA  - tr
AB  - Muğlalı Şâhidî İbrahim Dede (875/1470 - 957/1550), disünler redifli gazelini Necâtî Beg’in aynı vezin ve kafiyedeki şiirine nazire olarak kaleme almıştır. Necâtî’nin şiiri rindane edası ile öne çıkarken Şâhidî buna tasavvufi ve melamet dolu bir eda eklemiştir. Şâhidî’nin gazelinde aşkla kendinden geçme (mestlik), aşkın çılgınlığı (divanelik), dini sadece kabukta anlayıp kibirlenen kendinşi beğenmiş zahide çatma ve ham kimselerin kınamasından çekinmeme, hatta gerektiğinde kınanamayı göze alma ve istemeye dayanan bir melamet anlayışı belli başlı temalar olarak göze çarpar. Gazelini son derece lirik bir eda ile kaleme almış olan Şâhidî, rindane (serbest) tavrıyla Necâtî’nin öğüdüne uyar ve üslubuna yaklaşırken, tasavvufi ve melamiş edasıyla Necâtî’nin şiirinden farklılaşan özgün bir tema ortaya koymuştur. Bu redifteki gazellerin en meşhuru olan Şeyhülislam Yahyâ’nın “disünler” gazelinde Şâhidî ile olan duyuş ve içerik yakınlığı Şâhidî’nin kendisinden sonraya da etkisi olduğunu ve bu redifteki gazellere Melami bir neşve ve duyuş, coşkun tasavvufi bir aşk dili getirdiğini gösterir. Bütün bu hususiyetler, Şâhidî’nin gazelini gerek tasavvuf edebiyatı açısından çılgın aşk duyuşuyla kanatlanan bir metin gerekse bir nazireyi kendi özgün edasıyla sonraki kuşaktan meşhur bir şaire ulaştıran sağlam bir zincir halkası hâline getirir. Bu yazıda Şâhidî İbrahim Dede’nin “disünler” redifli gazelinin nazire geleneğindeki yerine değinildikten sonra gazel tasavvufi aşk anlayışı merkezinde değerlendirilmiştir. Şâhidî’nin bu gazelinde tasavvufi aşk anlayışının mestlik, divanelik (çılgın âşıklık) ve melamet kavramları merkezinde toplandığı görülmüştür. Gazellerdeki coşkulu ve cesur ifadelerden Şâhidî’nin samimiyete son derece önem verdiği, ikiyüzlü ve riyakâr tavırlara geçit vermediği görülür. Şâhidî’nin aşk anlayışı ve Allah ile kurduğu manevi bağ her şeyden önce samimiyete ve gönül temizliğine dayanır.
KW  - Şâhidî
KW  - aşk
KW  - gazel
KW  - nazire
KW  - tasavvuf
N2  - Muğlalı Şâhidî İbrahim Dede (1470 - 1550) wrote his ghazal with the rhyme "desinler" as a parallel to Necâtî Beg's poem in the same meter and rhyme. While Necâtî's poem stands out with its free style, Şâhidî added a mystical style to it. In Şâhidî's ghazal, the main themes are being carried away by love (love intoxication), the madness of love (madness), scolding the arrogant and immature devout who understands religion only in its shell and becomes arrogant, and not fearing the criticism of immature people, and even wanting to be criticized when necessary. Having written his ghazal in an extremely lyrical style, Shahidi, with his free attitude, follows Necatî’s advice and approaches his style, while presenting an original theme that differs from Necatî’s poetry with his mystical and melami style. The closeness of feeling and content with Shahidi in the most famous of the ghazals in this rhymed verse, Sheikh al-Islam Yahya’s “disünler” ghazal, shows that Shahidi had an influence on those after him and that he brought a melami joy and feeling, an enthusiastic mystical love language to the ghazals in this rhymed verse. All these characteristics make Shahidi’s ghazal both a text that is winged by a crazy love feeling in terms of Sufi literature and a solid link in the chain that delivers a nazire to a famous poet from the next generation with its own unique style. In this article, after mentioning the place of the ghazal with the rhyme “disünler” in the nazire tradition, the ghazal is evaluated in terms of the mystical understanding of love. In this ghazal of Şahidi, it is seen that the mystical understanding of love is centered on the concepts of intoxication, madness (crazy love) and malamet. From the enthusiastic and bold expressions in the ghazals, it is seen that Şahidi attaches great importance to sincerity and does not allow for hypocritical and hypocritical attitudes. Şahidi’s understanding of love and the spiritual bond he establishes with Allah are based, first and foremost, on sincerity and purity of heart.
CR  - Ayvazoğlu, B. (2017). Kuğunun son şarkısı. Kapı Yayınları.
CR  - Ayverdi, İ. (2011). Misalli büyük Türkçe sözlük (3 cilt) -kubbealtı lugatı-. Kubbealtı İktisadi İşletmesi.
CR  - Azamat, N. (2004). Melamet. TDV İslam ansiklopedisi (C. 29, ss. 24-25). TDV Yayınları.
CR  - Bahadır, S. C. (2014). Şeyhülislam Bir Şairde ‘Şarap’ Kavramı: Şeyhülislam Yahyâ Bey’in “Disünler” Redifli Gazeli”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(30), 44-54. 
https://www.sosyalarastirmalar.com/articles/wine-concept-on-a-sheikhulislam-poet-sheikhulislam-yahya-beys-ghazel-of-disunler-rhyme.pdf
CR  - Can, Ş. (2009). Mevlânâ - Dîvân-ı Kebîr -seçmeler-. Ötüken Neşriyat.
CR  - Canım, R. (2000). Latîfî - Tezkiretü’ş-şu‘arâ ve tabsıratu’n-nuzamâ (inceleme-metin). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
CR  - Cebecioğlu, E. (2014). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü. Otto Yayınları.
CR  - Çıpan, M. (1985). Muğlalı İbrahim Şâhidî: Hayatı, edebî şahsiyeti, eserleri, dîvan ve gülşen-i vahdet (tenkidli metin)- [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
CR  - Esrâr Dede (2018). Tezkire-i şu‘arâ-yı Mevleviyye. Hazırlayan: İlhan Genç. Kültür Bakanlığı Yayınları E-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57762,tezkire-i-suara-yi-mevleviyyepdf.pdf?0
CR  - Gazzâlî [İmam Gazâlî] (2011). Kimyâ-yı saâdet. Tercüme: A. Faruk Meyan. Bedir Yayınları.
CR  - Gölpınarlı, A. (1954). Divan şiiri XV.-XVI. yüzyıllar. Varlık Yayınları.
CR  - Gıynaş, K. A. (2014). Pervane b. Abdullah - Pervane Bey mecmuası. Akademik Kitaplar.
CR  - İmamoğlu, A. H. (2005). Muğlalı Şâhidî İbrahim Dede - Tuhfe-i Şâhidî Farsça-Türkçe manzum sözlük. Muğla Üniversitesi Yayınları.
CR  - İz, M. (2014). Tasavvuf. Kitabevi Yayınları.
CR  - Kalkışım, M. (1994). Şeyh Gâlib dîvânı. Akçağ Yayınları.
CR  - Kaplan, F. (2024, Şubat 22-24). Muğlalı Şâhidî’nin bir gazelinde melamet tavrı [Sözlü ve basılı bildiri]. Cumhuriyetimizin 100. Yılında Dünden Bugüne Muğla Sempozyumu, Muğla, Türkiye. Cumhuriyetin 100. yılında dünden bugüne Muğla (C. II, ss. 187-200). Muğla Büyük Şehir Belediyesi Kültür Yayınları.
CR  - Kavruk, H. (2001). Şeyhülislâm Yahyâ divânı. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
CR  - Kurnaz, C. (2007). Osmanlı şair okulu. Birleşik Yayınevi.
CR  - Küçük, S. (1994). Bâkî dîvânı -tenkitli basım-. TDK Yayınları.
CR  - Küçük, S. (2002). Bâkî ve dîvânından seçmeler. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
CR  - Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî (2015). Mesnevî-i ma‘nevî. Çevirenler: Derya Örs - Hicabi Kırlangıç. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
CR  - Pala, İ. (2004). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. Kapı Yayınları.
CR  - Şentürk, A. A. (1996). Klasik Osmanlı edebiyatı tiplerinden sûfî yahut zâhid hakkında. Enderun Kitabevi.
CR  - Şentürk, A. A. (2022). Osmanlı şiiri kılavuzu 6, DBY Yayınları.
CR  - Şemseddin Sâmî (2007). Kâmûs-ı Türkî. Çağrı Yayınları.
CR  - Şeyh Gâlib (2006). Hüsn ü aşk, Hazırlayanlar: Orhan Okay - Hüseyin Ayan. Dergâh Yayınları.
CR  - Tâhirü’l-Mevlevî (2018). Mesnevî’nin dibacesi ile ilk on sekiz beytinin şerhi. Hazırlayanlar: Ali Güzelyüz - Mehmet Atalay - Kadir Turgut. Demavend Yayınları.
CR  - Tarlan, A. N. (1963). Necâtî Beg divanı. Milli Eğitim Basımevi.
CR  - Tan, B. (2013, Eylül 28). Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede. TEİS (Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü). 
https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sahidi-muglali-ibrahim-dede
CR  - Uludağ, S. (2005). Tasavvuf terimleri sözlüğü. Kabalcı Yayınları.
CR  - Yahya Kemal (1962). Eski şiirin rüzgârıyle. İstanbul Fetih Cemiyeti Neşriyatı.
CR  - Yazır, Elmalılı Mumammed Hamdi (2014). Hak dini Kur’an dili meali. Sadeleştirenler: Lütfullah Cebeci - Sadık Kılıç. Akçağ Yayınları.
UR  - https://doi.org/10.69787/bitigefd.1644146
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4628712
ER  -