@article{article_1644753, title={Ġarîbü’l-Kur’ân Bağlamında el-Herevî’nin Kitâbü’l-ġarîbeyn fi’l-Ḳurʾân ve’l-ḥadîs İsimli Eserine Genel Bir Bakış}, journal={Tokat İlmiyat Dergisi}, volume={13}, pages={235–262}, year={2025}, DOI={10.51450/ilmiyat.1644753}, author={Aktaş, Bayram}, keywords={Tefsir, Ahmed b. Muhammed el-Herevî, Ġarîbü’l-Kur’ân, Ġarîbü’l-hadis, Ġarîbeyn.}, abstract={İlk müfessir Hz. Peygamberle başlayan tefsir faaliyetlerine bakıldığında kelime merkezli izahların önem arz ettiği görülmektedir. Ashâb-ı kirâmın tefsir örneklerinde de benzeri bir durum görülmekte ve özellikle anlamı izaha muhtaç ġarîb kelimeler ön plana çıkmaktadır. Kur’ân’da, manası kolaylıkla bilinmeyen, anlaşılması güç lafızlar vardır. Tefsir ilminde Kur’ân’daki bu tür kelimelerin açıklanması ġarîbü’l-Kur’ân’ın konusunu teşkil etmektedir. Benzer şekilde hadislerde yer alıp manası izaha muhtaç lafızlar vardır. Söz konusu lafızlar da ġarîbü’l-hadis’in konusunu teşkil etmektedir. Müslümanların temel kaynağı olması itibariyle yaşamlarının her alanı için önem arz eden âyet ve hadislerde yer alan ġarîb lafızları bir araya getiren eserler ġarîbeyn yazım geleneğini ortaya çıkarmıştır. Bu yazın türünün öncülüğünü Kitâbü’l-ġarîbeyn fi’l-Ḳurʾân ve’l-ḥadîs̱ isimli eseriyle Ahmed b. Muhammed el-Herevî (öl. 401/1011) yapmıştır. Sonraki dönem ġarîbeyn çalışmalarının tamamı, ya onun eserinin özeti mahiyetinde bir muhtasar ya da eksiklerini ikmal edici türden bir tekmile olarak inşa edilmiştir. el-Herevî’nin Kitâbü’l-ġarîbeyn’inin ġarîbü’l-Kur’ân yönünden incelenmesi çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır. Temel amacı ise ġarîbü’l-Kur’ân eserlerinin olgunluk çağına ulaştığı hicri beşinci asırda telif edilen ve söz konusu eserler arasında gösterilen Kitâbü’l-ġarîbeyn fi’l-Ḳurʾân ve’l-ḥadîs̱ adlı eserin muhteva ve metoda dair hususiyetlerini, ġarîbü’l-Kur’ân ilmiyle örtüşen ve farklılaşan yönlerini tespit etmektir. Ġarîbeyn türünün ilk örneği olan Kitâbü’l-ġarîbeyn’i münferiden ele alan ilk çalışma olması yönüyle makalemiz önem arz etmekte olup elde edilen verilerin ġarîbu’l-Kur’ân ilminin ġarîbeyn türü çalışmalarla ortak ve farklı yönlerini ortaya koyması hasebiyle literatüre katkısı sağlayacağı düşünülmektedir. Kitâbü’l-ġarîbeyn’in muhtevası ġarîbü’l-Kur’ân eserleriyle uyumluluk arz etmektedir. Bununla beraber uygulanan gelişmiş alfabetik tertiple eserin ġarîb kelimeye ulaşımı kolaylaştıran sistematik bir yapıya büründüğü görülmüştür. Ayrıca muâsırı olduğu ġarîbü’l-Kur’ân’larda ġarip lafzın izahında kelime merkezli hareket edilirken Kitâbü’l-ġarîbeyn’de ayet ve hadis esaslı hareket edilip erken dönem ġarîbü’l-Kur’ân eserleriyle uyumlu bir biçimde ağırlıklı olarak âyet ve hadis bağlamında açıklamalar yapıldığı tespit edilmiştir. Makale nitel bir araştırma olup konunun yapısı gereği ağırlıklı olarak deskriptif/ tasviri yöntem, kısmen de mukayeseli tahlil yöntemi kullanılmıştır. Makalenin sınırları içerisinde Kitâbü’l-ġarîbeyn’in ġarîbü’l-Kur’ân eserlerinin tamamı üzerinden bir mukayesesi mümkün olamayacağı için erken dönem eserlerinden ibn Abbas’a isnad edilen meşhur iki eser Kitâbü’l-lugât ve Tefsiru İbn Abbas el-müsemmâ bi-sahifeti Ali b Ebi Talha ile türün olgunluk döneminde telif edilen İsfahânî’nin el-Müfredât’ıyla mukayesesi ile yetinilecektir.}, number={1}, publisher={Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi}