@article{article_1646590, title={Tiryakın Tarihsel Gelişimi: İlhanlılar Örneği}, journal={Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi}, volume={15}, pages={791–793}, year={2025}, DOI={10.31020/mutftd.1646590}, author={Özel, Esra}, keywords={Hastalık, Zehir, Panzehir, Tiryak, İlhanlı Devleti.}, abstract={Tiryak kullanımı, antik çağlardan itibaren zehirlenmelere karşı etkili bir panzehir olarak gelişmiş ve özellikle İlhanlılar döneminde sağlık ile güvenlik alanlarında stratejik bir önem kazanmıştır. Bu gelenek, Mithridates VI Eupator tarafından geliştirilen tiryak karışımlarıyla başlamış; Roma ve İslam tıp literatüründe Andromachus ve Galen gibi hekimlerin katkılarıyla çeşitlendirilmiştir. Orta Çağ İslam tıbbında ise İbn Sînâ ve el-Bîrûnî gibi önemli isimler, tiryakın tıbbi değerini vurgulamış ve deneysel uygulamalarla etkinliği üzerinde durmuştur. İlhanlılar, bu köklü bilgileri benimseyerek zehirlenmeye karşı kapsamlı tedbirler almış; saraylarında özel aşçılar görevlendirerek tiryak üretimini sistematik hale getirmişlerdir. Gâzân Han tarafından geliştirilen “tiryâk-i gâzânî” formülü hem zehirlenmelere karşı koruma sağlamada hem de çeşitli hastalıkların tedavisinde etkin şekilde kullanılmıştır. Ayrıca, İlhanlılar Çin, Hindistan ve Orta Doğu’dan bitkisel maddeler ithal ederek zengin bir tıbbi sentez oluşturmuş; özellikle Çin raventi, panzehir bileşiminde merkezi bir bileşen olarak öne çıkmıştır. Bu çok kültürlü etkileşim, İlhanlı tıbbının gelişimini desteklemiş ve farmakolojik bilgi birikimini artırarak, dönemin sağlık ve siyasi güvenlik pratiklerinde tiryakın önemini pekiştirmiştir. Çalışmada İlhanlılar dönemine ilişkin Arapça ve Farsça kaynakların yanı sıra erken dönem Türkçe tıp eserlerinden de yararlanılmış; ayrıca daha sonraki dönemlerde hazırlanmış İngilizce araştırmalar ve İlhanlı coğrafyasına ait çeşitli kaynaklar değerlendirilmiştir. Mevcut kaynaklar doğrultusunda gerçekleştirilen bu kapsamlı inceleme neticesinde, makale İlhanlılar döneminde tiryak kullanımının tarihsel gelişimini irdelemekte ve zehirlenmeye karşı geliştirilen tıbbi uygulamaların siyasi otoriteyi koruma bağlamındaki işlevini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Böylece çalışma, tiryakın hem sağlık alanındaki koruyucu işlevini hem de siyasi otoritenin güvenliğini sağlama bağlamındaki stratejik önemini kapsamlı bir şekilde ortaya koymayı hedeflemektedir.}, number={3}, publisher={Mersin Üniversitesi}, organization={destekleyen kurum ve kuruluş bulunmamaktadır}