TY  - JOUR
T1  - Development and Progress of Translation Activities in Türkiye from Late Ottoman to Early Republican Era
TT  - Osmanlı Devleti’nin Son Döneminden Erken Cumhuriyet Dönemine kadar Türkiye'de Çeviri Etkinliklerinin Gelişimi ve İlerlemesi
AU  - Aydın, Barış Can
PY  - 2025
DA  - June
Y2  - 2025
DO  - 10.63673/Lotus.1649494
JF  - Uluslararası Dil ve Çeviri Çalışmaları Dergisi
JO  - LOTUS
PB  - Selçuk Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 2791-7290
SP  - 140
EP  - 165
VL  - 5
IS  - 1
LA  - en
AB  - This study examines the development and progression of translation activities in Türkiye from the late Ottoman Empire to the early Republican era. It also explores how the Empire’s rich cultural and linguistic diversity laid the groundwork for significant translation practices that shaped Turkish literature and intellectual thought. Furthermore, it analyses how the translation efforts that accelerated during the Republican period contributed to the construction of a new national identity in the nascent Turkish Republic. The study addresses how the translation activities carried out by the Translation Bureau contributed to Türkiye’s cultural modernization and nation-building processes; how the objectives and modalities of translation evolved from the Tanzimat (Reformation) period to the Republican era; and how the Bureau functioned within the Turkish literary system. The research employs a historical-descriptive method and is based on archival documents, translated texts from the period, writings of translators, and secondary literature. The theoretical framework is informed by Even-Zohar’s Polysystem Theory and Toury’s Descriptive Translation Studies. Within this framework, the analysis investigates how translated texts were positioned within the literary system and shaped according to target-oriented translation norms. The findings reveal that the Translation Bureau was not merely an institution dedicated to introducing Western classics into Turkish, but also served as an ideological agent in the reconstruction of national identity. Its translation activities not only contributed to the formation of the literary canon but also facilitated the cultural consolidation of Republican ideals.
KW  - Translation Activities
KW  - Translation in Tanzimat Era
KW  - Turkish Republic
KW  - Cultural Exchange
KW  - Translation Office
N2  - Bu çalışmada Türkiye'de çeviri etkinliklerinin Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinden erken Cumhuriyet dönemine kadar olan gelişiminin ve ilerlemesinin yanı sıra Osmanlı İmparatorluğu'nun zengin kültürel ve dilsel çeşitliliğinin, Türk edebiyatını ve entelektüel düşünceyi şekillendiren önemli çeviri uygulamalarına nasıl zemin hazırladığı ve bu cumhuriyet döneminde hız kazanan çeviri etkinliklerinin Genç Türkiye Cumhuriyeti’nin yeni kimliğine nasıl etki ettiği incelenmektedir. Çalışmada, Tercüme Bürosu’nun yürüttüğü çeviri etkinlikleri Türkiye’nin kültürel modernleşme ve kimlik inşa sürecine nasıl bir katkı sağladığı, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e uzanan süreçte çeviri etkinliklerinin amaçları ve uygulama biçimleri nasıl dönüştürdüğü ve Çeviri Bürosu’nun etkinliklerinin Türk edebiyat sistemi içinde nasıl bir işlev üstlendiği konuları ele alınmıştır. Araştırma, tarihsel-betimleyici bir yöntemle gerçekleştirilmiş; arşiv belgeleri, döneme ait çeviri metinleri, çevirmen yazıları ve ikincil kaynaklar temel alınmıştır. Kuramsal arka planda Even-Zohar’ın Çoğuldizge Kuramı ile Toury’nin Betimleyici Çeviri Kuramı yer almakta olup, analiz sürecinde çevirilerin edebî sistem içerisindeki konumları ve hedef odaklı normlara göre nasıl şekillendiği incelenmiştir. Elde edilen bulgular, Tercüme Bürosu’nun yalnızca Batı klasiklerini Türkçeye kazandıran bir kurum değil, aynı zamanda ulusal kimliğin yeniden inşasında ideolojik işlev gören bir aktör olduğunu ortaya koymaktadır. Büro’nun çeviri etkinlikleri, hem edebiyat kanonunun oluşumuna katkı sağlamış, hem de Cumhuriyet ideallerinin kültürel düzlemde yerleşmesine aracılık etmiştir.
CR  - Aksoy, B. (2005). Translation Activities in the Ottoman Empire. Meta, 50(3), 949–956. https://doi.org/10.7202/011606ar
CR  - Aytaç, G. (1997). Karşılaştırmalı edebiyat bilimi. Gündoğan Yayınları.
CR  - Baker, M., & Saldanha, G. (Eds.). (2009). Routledge encyclopedia of translation studies (2nd ed.). Routledge.
CR  - Başaran, M. (2018) Öğretmenim Hasan Ali Yücel. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
CR  - Bayraktar-Özer, Ö. (2022). Translation movements in the modernization processes of Turkey and China. Linguistica Antverpiensia. 21, 132–152. https://doi.org/10.52034/lanstts.v21i.708
CR  - Berk, Ö. (2004). Translation and Westernization in Turkey: From the 1840s to the 1980s.
CR  - Ertürkoğlu, E. (2023). Osmanlı Dönemi Tercüme Geleneğinde Satıraltı Tercüme Tekniği. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 30(30) 131-181. https://dergipark.org.tr/tr/pub/devdergisi/issue/78448/1272787#article_cite
CR  - Eruz, S. (2003). Çeviriden çeviribilime: Yüzyılımızın penceresinden çeviribilimsel gelişmelere bir bakış. Multilingual Yayınları.
CR  - Eruz, S. (2010). Çokkültürlülük ve çeviri: Osmanlı Devleti’nde çeviri etkinliği ve çevirmenler. Multilingual Yayınları.
CR  - Findley, C. V. (1980). Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire: The Sublime Porte, 1789-1922. Princeton University Press.
CR  - Göçek, F. M. (1987). East encounters west: France and the Ottoman Empire in the eighteenth century. Oxford University Press.
CR  - Göktürk, A. (1994). Çeviri: Dillerin dili. Yapı Kredi Yayınları
İçöz, N. (2013). 1940 yılı: Türk kültür ve edebiyatında çeviri ile açılan çığır. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 5(2), 335-344. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sobiadsbd/issue/22122/237614
CR  - Kafadar, C. (1995). Between two worlds: The construction of the Ottoman State. University of California Press
CR  - Kandemir. M. (2018). Cumhuriyet dönemi öncesinin roman algısına gerçekçilik odaklı bir bakış. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 22(1) 99-115. https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000294
CR  - Kara, S. V. (2010). Tarihsel değerlendirmeler ışığında Türkiye’de çeviri etkinliği. Mersin University Journal of the Faculty of Education, 6(1), 94-101. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mersinefd/issue/17373/181421
CR  - Karadağ, A. B. (2015). Tanzimat’tan harf devrimine kadar Osmanlı Türkçesine çevrilen romanların kültürel mirasımıza katkısı: Millî ahlâk ve âdet vurgusuyla mukaddimelere genel bir bakış. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (2), 113-128. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/115437
CR  - Kılıçoğlu, G., Yılmaz, D., & Turan, S. (2015). Hasan Ali Yücel: A Leader Transforming Turkish Education and Culture between Years 1938 and 1946. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(3), 21-42. https://doi.org/10.17679/iuefd.15352657
CR  - Lewis, B. (2002). The emergence of modern Turkey. Oxford University Press.
CR  - Lewis, G. (1999). The Turkish Language Reform: A Catastrophic Success. Oxford University Press.
CR  - Mardin, Ş. (2000). The genesis of young Ottoman thought: A study in the modernization of Turkish political ideas. Syracuse University Press.
CR  - Munday, J. (2016). Introducing translation studies: Theories and applications. Routledge (First Published 2001)
CR  - Venuti, L. (2012). The Translation Studies Reader (3rd ed.). Routledge.
CR  - Paker, S. (2002). Translation as Terceme and Nazire: Culture-bound concepts and their implications for a conceptual framework for research on Ottoman translation history. In Crosscultural Transgressions: Research Models in Translation Studies II: Historical and Ideological Issues (pp. 120-143). St. Jerome Publishing.
CR  - Sarıgül, S. (2020). Institutional translators’ field and habitus in the late Ottoman period. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, 28, 177-191. https://doi.org/10.37599/ceviri.659356
CR  - Seyhan, A. (2008). Tales of crossed destinies: The modern Turkish novel in a comparative context. Modern Language Association of America.
CR  - Şimşek, F., & Tosun, M. (2017). The effect of translations on cultural change from the Ottomans to the Turkish Republic. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 5(4), 395-408. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijlet/issue/82539/1425818
CR  - Strauss, J. (2016). A constitution for a multilingual empire: Translations of the Kanun-ı Esasi and other official texts into minority languages. In Imperial Lineages and Legacies in the Eastern Mediterranean: Recording the Imprint of Roman, Byzantine and Ottoman Rule (pp. 33-60). Routledge.
CR  - Tahir Gürçağlar, Ş. (2005). Kapılar: Çeviri tarihine yaklaşmılar. Scala Yayıncılık.
CR  - Tahir-Gürçağlar, Ş. (2018). Türkiye’de Çevirinin Politikası ve Poetikası 1923-1960. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
CR  - Timur-Ağıldere, S. (2010). XVIII. yüzyıl Avrupa’sında yabancı dil olarak Türkçe öğretiminin önemi: Osmanlı imparatorluğu’nda İstanbul Fransız dil oğlanları okulu (1669-1873). Turkish Studies, 5(3), 693-704. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.1416
CR  - Ülken, H. Z. (2011). Uyanış devrilerinde tercümenin rolü: İslam medeniyetinde tercümeler ve tersirleri. Türkiye İş Bankası Yayınları (First Published 1935)
CR  - Venuti, L. (2012). The Translation Studies Reader. Routledge. (First Published 2000).
CR  - Wilson, L. (2014). Translating the Qurʾan: Liberalism and the Ottoman Empire. Oxford University Press
CR  - Yazıcı M. (2010) Çeviribilimin temel kavram ve kuramları. Multilingual Yayınları.
CR  - Yücel, H. A. (1941). Önsöz. In Austen J. (2006). Gurur ve önyargı (Handi Koç, Trans.) Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
Zürcher, E. J. (2004). Turkey: A modern history. I.B. Tauris
UR  - https://doi.org/10.63673/Lotus.1649494
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4652658
ER  -