TY  - JOUR
T1  - İbn Haldun ve Beden: Mukaddime’de Beden Sosyolojisi
TT  - Ibn Khaldun and The Body: The Sociology of The Body in Muqaddimah
AU  - Çakmak, Muhammet N.
PY  - 2025
DA  - September
Y2  - 2025
DO  - 10.18037/ausbd.1652475
JF  - Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
JO  - AÜSBD
PB  - Anadolu Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 2667-8683
SP  - 427
EP  - 445
VL  - 25
IS  - 3
LA  - tr
AB  - 14. yüzyılda İbn Haldun tarafından kaleme alınan Mukaddime, yalnızca kendi döneminde değil, sonraki yüzyıllarda da entelektüel çevrelerde büyük yankı uyandırmış; 19. yüzyılda Batı dillerine çevrilmesiyle birlikte sosyolojinin öncül metinlerinden biri olarak kabul edilmiştir. Bu çalışma, Mukaddime’yi beden sosyolojisi bağlamında ele almakta ve eserde bedene yönelik doğrudan ya da dolaylı şekilde yer verilen ifadeleri nitel doküman analizi yöntemiyle incelemektedir. Yapılan analizler sonucunda, dört ana tema belirlenmiştir: temel kavramlar, beden–çevre ilişkisi, bedenin toplumsal bir inşa olarak konumu ve beden–varlık ilişkisi. Elde edilen bulgular, İbn Haldun’un bedene yalnızca fiziksel bir yapı olarak değil; aynı zamanda toplumsal ve metafizik bir gerçeklik olarak yaklaştığını ortaya koymaktadır. Bedensel özelliklerin çevresel ve toplumsal etkenlerle şekillendiği; buna karşılık bedenin aynı zamanda ulvî âlemle ilişki kuran bir vasıta olarak düşünüldüğü tespit edilmiştir. Bu çok katmanlı yaklaşım, Mukaddime’deki beden anlayışının günümüz beden sosyolojisi tartışmalarıyla ilişkilendirilebileceğini göstermektedir. Obezite, tüketim kültürü, makineleşme ve bedenin araçsallaşması gibi güncel meseleler bağlamında İbn Haldun’un fikirlerinin çağdaş literatüre anlamlı katkılar sunabileceği değerlendirilmektedir.
KW  - beden sosyolojisi
KW  - İbn Haldun
KW  - Mukaddime
KW  - umran
KW  - asabiyet
N2  - Muqaddimah, authored by Ibn Khaldun in the 14th century, resonated widely not only in its own time but also in later intellectual circles. Following its translation into Western languages in the 19th century, it came to be recognized as one of the foundational texts of sociology by early social scientists. This study examines Muqaddimah through the lens of the sociology of the body, employing a qualitative document analysis of both explicit and implicit references to the body within the text. The analysis identifies four main thematic categories: foundational concepts, the body–environment relationship, the body as a socially constructed entity, and the relationship between body and being. Findings reveal that Ibn Khaldun conceptualizes the body not merely as a physical entity, but as one that also possesses social and metaphysical dimensions. While bodily characteristics are shaped by environmental and social factors, the body is simultaneously portrayed as a vehicle for engaging with the transcendental realm. This multi-layered approach suggests that Ibn Khaldun’s perspective on the body can be meaningfully connected to contemporary debates in the sociology of the body. Issues such as obesity, consumer culture, mechanization, and the instrumentalization of the body reflect themes that Muqaddimah addresses in a remarkably prescient manner, offering potential contributions to current theoretical frameworks.
CR  - Akhter, S. & Ashif, H. R. (2024). Ibn Khaldun and Auguste Comte: A Comparative Analysis of the Founding Figures of Sociology. International Journal of Social Science and Education Research Studies 4(8):911-18.
CR  - Al- Aẓmah, A. (1981). Ibn Khaldūn in modern scholarship: a study in orientalism. 1st ed. London: Third World Centre for Research and Pub.
CR  - Alatas, S. F. (2006). Ibn Khaldūn and Contemporary Sociology. International Sociology 21(6):782-95. doi: 10.1177/0268580906067790.
CR  - Bayar, M. (2019). “İbn Haldun düşüncesinde bireyin kişilik gelişimini etkileyen faktörler. AKRA Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 7(19):53-77. doi: 10.31126/akrajournal.586810.
CR  - Bilgiseven, A. M. (1988). Ziyaeddin Fahri nin, Ziya Gökalp’e ve Durkheim’e kıyasla, fert ve cemiyet dengesi açısından din e atfettiği rol. Istanbul Journal of Sociological Studies (22):45-54.
CR  - Çiçek, F. (2023).İbn Haldun’un umran ilmi ile Auguste Comte’un sosyolojisinin karşılaştırmalı analizi. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 12(2):327-51. doi: 10.54282/inijoss.1301270.
CR  - Deleuze, G. ve Guattari, F. (2017). Anti Ödipus Kapitalizm ve Şizofreni 1. Ankara: Bilim ve Sosyalizm Yayınları.
CR  - Demircioğlu, A. (2014). A Comparison of the Views of Ibn Khaldun and Montesquieu in Terms of the Effect of Climatic Conditions on Human Life”. The Anthropologist 17(3):725-33.
CR  - Akademik Hassasiyetler 11(26):75-97. doi: 10.58884/akademik-hassasiyetler.1481647.
CR  - Gellner, E. (1961). From Ibn Khaldun to Karl Marx. The Political Quarterly 32(4):385-92. doi: 10.1111/j.1467-923X.1961.tb00176.x.
CR  - Jordan-Bychkov, T. G., ve M. Domosh. (2003). The human mosaic: a thematic introduction to cultural geography. 9th ed. New York: W.H. Freeman.
CR  - Kahraman, H. B. (2010). Cinsellik, görsellik, pornografi. 2. İstanbul: Agora.
CR  - Karadeniz, Y. (2021). İbn Haldun’a Göre Beslenme Alışkanlığının İnsan Kişiliğine ve Dini Yaşantısına Etkisi. Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi 7(1):61-72. doi: 10.25272/j.2149-8539.2021.7.1.05.
CR  - Kayapınar, A. (2021). Modern-premodern’ tartışmasının ötesinde İbn Haldun’un düşüncesi. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 26(50):89-160.
CR  - Kayapınar, M. A. (2013). İbn Haldun. Diyanet Dergisi, 62-64.
CR  - Lana, R. E. (1987). Ibn Khaldun and Vico: The Universality of Social History. The Journal of Mind and Behavior 8(1):153-65.
CR  - Mehdi, M. (2014). İbn Haldun. Ss. 109-24 içinde İslam Düşüncesi Tarih, editör M. M. Şerif. İstanbul: İnsan Yayınları.
CR  - Merleau-Ponty, M. 2014. Algılanan dünya. İstanbul: Metis Yayınları.
CR  - Nasr, S. H. 2014. Fahreddin Razi. Ss. 801-15 içinde İslam Düşüncesi Tarihi, editör M. M. Şerif. İstanbul: İnsan Yayınları.
CR  - Naz, H. 2013. “Political thoughts of Ibn Khaldun and Machıavellı: a comparatıve study ın a hıstorıcal perspectıve”. Journal of Social Sciences and Humanities 52(2):25-37. doi: 10.46568/jssh.v52i2.175.
CR  - Okşar, Y. (2018). Din ve coğrafya ilişkisi: Şemsü’d-Din es-Semerkandî ve İbn Haldûn’un yedi iklim anlayışlarının karşılaştırmalı analizi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 18(2):1035-69. doi: 10.30627/cuilah.467710.
CR  - Patton, M. Q. (2014). Qualitative Research & Evaluation Methods: Integrating Theory and Practice. SAGE Publications.
CR  - Ritzer, G. (2011). Küresel Dünya. İstanbul: Ayrıntı yayınları.
CR  - Rosenthal, F. (2015). Introduction. içinde The Muqaddimah: an introduction to history, Bollingen series. Princeton, NJ: Princeton University Press.
CR  - Sartre, J. P. (2022). Varlık ve Hiçlik Fenomenolojik Ontoloji Denemesi. İstanbul: İthaki Yayınları.
CR  - Soyer, Mehmet, ve Paul Gilbert. (2012). Debatıng the orıgıns of socıology: Ibn Khaldun as a foundıng father of socıology. International Journal of Sociological Research 5(1-2):13-30.
CR  - Şahin, C. ve Belge, R. (2016). İbn Haldun’da coğrafi determinizm. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi (57):439-67.
CR  - Şeyh, M. S. (2014). Gazzali. Ss. 729-94 içinde İslam Düşüncesi Tarihi, editör M. M. Şerif. İstanbul: İnsan Yayınları.
CR  - Tanrikulu, M. (2022). İbn Haldun’da iklim, ırk ve insan karakterine dair. Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi  / Electronic Journal of Social Sciences 6(11):384-419. doi: 10.29228/sbe.66196.
CR  - Turgut, A. K. (2013). İbn Haldûn felsefesinde tabiat-insan ilişkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (31):173-90.
CR  - Tümertekin, E., ve N. Özgüç. (2014). Coğrafya: geçmiş, kavramlar, coğrafyacılar. İstanbul: Çantay Kitabevi.
CR  - Uludağ, S. 2021. “Giriş”. Ss. 15-154 Mukaddime içinde. İstanbul: Dergah yayınları.
CR  - Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Genişletilmiş 9.baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
CR  - Yıldırım, Y. (2012). Türkçede İbn Haldun üzerine yapılan çalışmalar. Journal of Istanbul University Faculty of Theology (4).
CR  - Zorlu, A. (2020). İbn Haldûn’da beden inşası açısından bedevî ümran ve hadarî ümran. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (43):177-92.
CR  - WHO, (2025). Obesity. Erişim adresi: https://www.who.int/health-topics/obesity#tab=tab_1
UR  - https://doi.org/10.18037/ausbd.1652475
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4666380
ER  -