TY - JOUR T1 - SOĞD HARFLİ ESKİ TÜRKÇE METİNLERDE SES OLAYLARI TT - SOUND CHANGES IN OLD TURKIC TEXTS WITH SOGDIAN SCRIPT AU - Kırmızıgül Şimşek, Buket Nur PY - 2025 DA - June Y2 - 2025 DO - 10.33692/avrasyad.1653379 JF - Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi JO - Avrasyad PB - Kürşat ÖNCÜL WT - DergiPark SN - 2147-2610 SP - 309 EP - 321 VL - 13 IS - 43 LA - tr AB - Soğd Harfli Eski Türkçe metinler, klasik Budist Uygurca metinlerde kullanılan standart Uygur alfabesinin imlâsı ve yazı karakterlerinden pek çok açıdan farklı özelliklere sahiptir. Bu metinler yalnızca yazı tipi ve imlâ bakımından değil; fonolojik, morfolojik ve leksik açılardan da standart Eski Uygurca külliyattan ayrılan ilginç özellikler sergiler. Bu makalede Uygurca metinler içinde özel bir konuma sahip Soğd harfli Eski Türkçe metinlerde meydana gelen belli başlı ses olayları ele alınacaktır. Söz konusu metinlerde tesadüf edilen ses olaylarının genellikle eskicil dil özellikleri olduğu anlaşılmaktadır. Bunun yanında çalışmada Soğd harfli metinlerde karşılaşılan ses olaylarından bir kısmının Eski Türkçe metinler için ileri sayılabilecek dil özellikleri olduğu ve bunun diyalekt karışması ile ilgili olduğu görülecektir. Soğd harfli Eski Türkçe metinlerde klasik dönem Budist eserlerinde olduğu gibi standart bir yazım mevcut olmadığı için, bu metinlerin yazıcılarının sözcükleri bir imlâ geleneğine göre yazmadıkları, konuştukları veya duydukları biçimi olduğu gibi yansıtma gayreti içinde oldukları anlaşılmaktadır. Dolayısıyla bu metinler üzerinden birtakım ağız özelliklerini tespit etmek de mümkün olmaktadır. Ek olarak Soğd harfli Eski Türkçe metinler, diğer Eski Uygurca eserlerle mukayese edildiğinde, inceleme konusu metinlerde çok daha yoğun bir şekilde tesadüf edilen ses olaylarının varlığı da ayrıca dikkati çekmektedir. Tüm bu incelemeler neticesinde söz konusu metinlerin Eski Türkçe araştırmaları için özel bir konumda olduğu görülmektedir. KW - Uygur Alfabesi KW - Eski Türkçe KW - Soğd Yazısı KW - Fonoloji KW - Diyalektikal Özellikler N2 - Old Turkic texts in Sogdian script differ in many ways from the orthography and fonts of the standard Uyghur alphabet used in classical Buddhist Uyghur texts. These texts exhibit interesting features that distinguish them from the standard Old Uyghur Buddhist corpus not only in terms of script and orthography, but also in terms of phonological, morphological and lexical features. In this article, certain sound changes occurring in Old Turkic texts in Sogdian script, which have a special place among Uyghur texts, will be discussed. It is understood that the sound changes encountered in the texts in question are generally early linguistic features. In addition, the study will show that some of the sound changes observed in the texts in the Sogdian script represent relatively advanced linguistic features for Old Turkic, and that this is related to interference of dialectical features. Since there was no standard orthography in Old Turkic texts in the Sogdian script, unlike in the classical Buddhist works, it can be understood that the scribes of these texts did not write the words according to an established spelling tradition, but rather attempted to reflect the forms as they spoke or heard them. Therefore, it is possible to identify some dialect characteristics through these texts. In addition, when the Old Turkic texts with Sogdian letters are compared with other Old Uyghur texts, the presence of phonetic events that occur much more intensely in the texts under study is also noteworthy. As a result of all these analyses, it becomes clear that these texts occupy a special position for Old Turkic studies. CR - Ağca, Ferruh. 2012. Eski Türkçe Metinlerde /ŋ/ ⁓ /g/ Değişkenliği Üzerine. Türkbilig, 23, 69-82. CR - Ağca, Ferruh. 2015. Eski Uygur ve Eski Oğuz Türkçelerinde Yuvarlaklaşma Eğilimleri. Tufan Gündüz ve Mikail Cengiz (Ed.), Oğuzlar: Dilleri, Tarihleri ve Kültürleri 5. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (s. 245-254) içinde. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları. CR - Ağca, Ferruh. 2021. Dillik Ölçütlere Göre Eski Uygurca Metinlerin Tarihlendirilmesi. Ankara: TDK Yayınları. CR - Clauson, Sir Gerard (2017). Türkçe-Moğolca Çalışmaları. (Çev. Fatma Kömürcü), Ankara: TDK Yayınları. CR - Ercilasun, Ahmet Bican ve Ziyat Akkoyunlu (Haz.). 2015. Dîvânu Lugâti’t-Türk. Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin (2. Basım). Ankara: TDK Yayınları. CR - Eckmann, János. 2017. Çağatayca El Kitabı. (Çev. Günay Karaağaç). Ankara: TDK Yayınları. CR - Eraslan, Kemal. 2012. Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları. CR - Erdal, Marcel. 1991. Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon. I-II, Wiesbaden: Otto Harrassowitz. CR - Erdal, Marcel. 2004. A Grammar of Old Turkic. Leiden: Brill. CR - Fedakâr, Durdu. 1991. Das Alttürkische in sogdischer Schrift. Texẓaterial und Orthographie (Teil I). Ural-Altaische Jahrbücher Neue Folge, 10, 85-98, 12 plates. 248 CR - Fedakâr, Durdu. 1994a. Das Alttürkische in sogdischer Schrift. Textmaterial und Orthographie (Teil II). Ural-Altaische Jahrbücher Neue Folge, 13, 133-157, 27 plates. CR - Fedakâr, Durdu. 1994b. Alttürkische Vimalakīrtinirdeśa-Fragmente in sogdischer Schrift. Klaus Röhrborn ve Wolfgang Veenker (Ed.), Memoriae Munusculum. Gedenkband für Annemarie v. Gabain (43-53, plates III-IV) içinde. Wiesbaden: Harrossowitz Verlag. CR - Fedakâr, Durdu. 1996. Das Alttürkische in sogdischer Schrift. Textmaterial und Orthographie (Teil III). Ural-Altaische Jahrbücher Neue Folge, 14, 187–205, 14 plates. CR - Gökçe, Faruk. 2013. Gramerleşme Teorisi ve Türkçe Fiil Birleşmeleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. CR - Hamilton, James Russell. 2011. İyi ve Kötü Prens Öyküsü. (Çev. Vedat Köken), (2. Basım). Ankara: TDK Yayınları. CR - Kırmızıgül Şimşek, Buket Nur. 2025. Türkçe-Soğdca Dil İlişkileri ve Soğd Harfli Eski Türkçe Metinler. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi. CR - Laut, Jens-Peter. 1986. Der frühe türkische Buddhismus und seine literarischen Denkmäler. Wiesbaden: Otto Harrassowitz. UR - https://doi.org/10.33692/avrasyad.1653379 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4670684 ER -