TY  - JOUR
T1  - Mançu Hâkimiyeti Döneminde Halha Moğolistanı’nda Çuulgan’ın Kuruluşu ve Uygulanışı
TT  - THE ESTABLISHMENT AND IMPLEMENTATION OF CHUULGAN IN KHALKHA MONGOLIA DURING THE MANCHU RULE
AU  - Kalyoncu, Samet
PY  - 2025
DA  - September
Y2  - 2025
DO  - 10.33404/anasay.1655451
JF  - Anasay
PB  - İshak KÜÇÜKYILDIZ
WT  - DergiPark
SN  - 2587-2001
SP  - 18
EP  - 30
VL  - 0
IS  - 32
LA  - tr
AB  - 1634 yılında Moğolların son kağanı olarak bilinen Ligden’in ölümü, Halha Moğollarındaki iç çekişmelerin daha da artmasına neden olmuş ve bu durum yeniden birleşme umutlarını tamamen ortadan kaldırmıştı. 1691 yılına gelindiğinde Halha Moğollarının önde gelen beyleri Mançuların hâkimiyeti altına girmişti. 1700 yılından itibaren ise Mançular, kendi idari sistemlerini kademeli olarak Halha Moğolları üzerinde uygulamaya koymuşlardı. Mançu döneminde Moğol topraklarında askeri ve idari birimlerin temelini oluşturan sekiz sancak adlı sistemin kuruluşu ile başlayan bu uygulamalar geleneksel Moğol kurultay yapısıyla benzer olan çuulgan sistemi ile devam ettirilmişti. Bu makalede, Mançu Hanedanlığının yaklaşık 220 yıl hüküm sürdüğü Halha Moğolistan’ında kurduğu idari teşkilatlanma çuulgan ya da diğer bir ifade ile meclisin kuruluşu, yapısı ve faaliyetleri araştırılacaktır. Büyük bölümünde Moğolca kaynaklardan yararlanılan çalışma Mançu Hanedanı’nın Moğollar üzerinde uygulamaya koyduğu yönetim mekanizmasının işleyişini aktarmaktadır.
KW  - Moğolistan
KW  - Mançu
KW  - Halha
KW  - Çuulgan
KW  - Kurultay
KW  - Meclis
N2  - The death of Ligdan, regarded as the last khan of the Mongols, in 1634 precipitated a wave of internal discord among the Khalkha Mongols, effectively extinguishing any lingering aspirations for political unity. By 1691, the prominent nobles of the Khalkha Mongols had come under Manchu rule. From the year 1700 onward, the Manchus gradually implemented their administrative system over the Khalkha Mongols. During the Manchu period, these practices began with the establishment of the eight banner system, which formed the foundation of military and administrative units in Mongolian territories. This system was later extended through the chuulgan, which bore structural similarities to the traditional Mongolian kurultai. This article examines the establishment, structure, and functions of the chuulgan, or assembly, among the Khalkha Mongols during the Manchu Dynasty, which ruled Khalkha for approximately 220 years. This study, which primarily utilizes Mongolian sources, examines the functioning of the administrative mechanism implemented by the Manchu Dynasty over the Mongols.
CR  - Andrews, R. Ch. (1921). Across Mongolian Plains. New York: Blue Ribbon Books.
CR  - Atwood, Ch. P. (2004). Encyclopedia of Mongolia and Mongol Empire. New York: Facts on Library of World History.
CR  - Ayuday, O. (2011). Mongolın tüühiyn sudalgaa. Ulaanbaatar: Soyombo printing.
CR  - Batsüren, B., Delgercargal, P., & Erdenebat, U. (2019). İh Mongol Uls, Mongolın ezent Gürniy tüüh. Ulaanbaatar: Steppe Publishing.
CR  - Boldbaatar, C., Batbayar, Ts., Punsaldulam, B., Myagmarsambuu, G., & Batdorc, D. E. (2022). BNMAU-ın niygem, ediyn zasgiyn ololt: Turşlaga, surgamc (1954 onoos 1980-aad onı cüülç). Ulaanbaatar: Udam Soyol.
CR  - Crossley, P. K. (1999). A Translucent Mirror, History and Identity in Qing Imperial Ideology. London: University of California Press.
CR  - “Çuulgan”. Mongol helniy ih taylbar toli.
CR  - Damdinsüren, Ts. (1994). Myangan ciliyn haritsuulsan hüsnegt (Mongolın tüüh soyold holbogdoltoy zarim yavdal). Ulaanbaatar: ŞUTMK-iyn Hevlel.
CR  - Di Cosmo, N. (2009). The Qing and Inner Asia: 1636–1800. In N. Di Cosmo, A. J. Frank, & P. B. Golden (Eds.), The Cambridge history of Inner Asia: The Chinggisid age (pp. 333–362). Cambridge: Cambridge University Press.
CR  - Di Cosmo, N. (2012). From alliance to tutelage: A historical analysis of Manchu-Mongol relations before the Qing conquest. Frontiers of History in China, 7(2), 175–197.
CR  - Dù, Jiā jì. (2015). Qīng dài bāqí guānzhì yǔ xíngzhèng. Běijīng: Zhōngguó shèhuì kēxué chūbǎn shè.
CR  - Elliott, M. C. (1990). Bannerman and Townsman: Ethnic Tension in Nineteenth-Century Jiangnan. Late Imperial China, 11(1), 36–74.
CR  - Elliott, M. C. (2001). The Manchu Way: The Eight Banners and Ethnic Identity in Late Imperial China. Stanford, CA: Stanford University Press.
CR  - Enhtüvşin, B., & Çültemsüren, P. (2009). XVII zuunı töv halhın zarim yazguurtnı nüüdel, tedniy ür hoyçis. Ulaanbaatar: Nüüdliyn Soyol Irgenşliyg Sudlah Odon Ulsyn Hüreelen.
CR  - Ercilasun, K. (2021). Yakınçağda Doğu Bozkırları: Mançu döneminde Moğol konargöçerliği ve sancak sistemi. In İ. Şahin, E. Avirmed, & G. K. Ercilasun (Eds.), Orhon yazıtları ve Türk-Moğol ilişkileri (pp. 197–205). Bursa: Bursa Osmangazi Belediyesi Yayınları.
CR  - Fitzhugh, W. W. (2009). Genghis Khan, empire and legacy. In W. W. Fitzhugh, M. Rossabi, & W. Honeychurch (Eds.), Genghis Khan and the Mongol Empire (pp. 23–39). Washington, DC: University of Washington Press.
CR  - Fletcher, J. (2008). Ch’ing Inner Asia c. 1800. In D. Twitchett & J. K. Fairbank (Eds.), The Cambridge history of China (pp. 35–107). Cambridge: Cambridge University Press.
CR  - Galdan. (1960). Erdeniy erih hemeeh tüüh boloy. Ulaanbaatar: Soyombo Printing.
CR  - Gantulga, Ts. (2020). BNMAU-ın hudaldaa, beltgeliyn togtoltsoo bürelden högsön ni. In B. Punsaldulam & Ts. 
Enhcargal (Eds.), BNMAU-ın büteen bayguulalt: Ololt, amcilt, surgamc (1954–1980-aad onı süülç) (pp. 76–93). Ulaanbaatar: Udam Soyol.
CR  - Gerelbadrah, C. (1999). ХV–XVII zuunı mongolın noyod yazguurtnı zereg deviyn asuudald. Ulaanbaatar: Şincleh Uhaanı Akademi Tüühiyn Hüreelen.
CR  - Gongor, D. (1978). Halh Tovçoon. Ulaanbaatar: ŞUA Hevlel.
CR  - Hatanbaatar, N. (2002). Manc, Halhın noyodın urag törliyn holboo. Studia Historica, 33(11), 106–115.
CR  - Haw, S. G. (2007). Beijing: A concise history. London: Routledge.
CR  - Hiroki, O. (2018). Tsengüncav ba Sanzaydorc. In S. Çuluun (Ed.), Sayn noyon han aymgiyn Setsen çin Vangiyn hoşuunı tüüh, soyolın sudalgaa (pp. 223–240). Ulaanbaatar: Soyombo Printing.
CR  - Howorth, H. H. (1876). History of Mongols. London: Longmans, Green and Co.
CR  - Jackson, P. (1999). From ulus to khanate: The making of the Mongol states c. 1220–c. 1290. In R. Amitai-Preiss & D. O. Morgan (Eds.), The Mongol empire and its legacy (pp. 12–38). Boston: Brill.
CR  - Jagchid, S., & Paul, H. (2018). Mongolia’s culture and society. New York: Routledge.
CR  - Kaşgarlı Mahmud. (2005). Divanü lugati’t-Türk (S. Erdi & S. T. Yurteser, Haz.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
CR  - Kozlova, A. M. (Ed.). (1973). History of the Mongolian People’s Republic. Moscow: Nauka Publishing House.
CR  - Lkhamsuren, M. (2010). The 1640 Great Code: An Inner Asian parallel to the Treaty of Westphalia. Central Asian Survey, 29(3), 269–288.
CR  - Lkhamsuren, M. (2019). 1640 onı ih tsaaz: Vestfaliyn gereeniy övör Aziyn huvilbar. In C. Bayasah & C. Urangua (Eds.), Mongol sudlalın ögüüllüüd: Tüühç Hereed L. Camsrangiyn dursgald zoriulsan dotood, gadaadın erdemtdiyn sudalgaanı ögüüllüüdiyn tsomog (pp. 205–226). Ulaanbaatar: Mongoys Hevlel.
CR  - Lkhamsuren, M. (2022). The Taiji government and the rise of the warrior state: The formation of the Qing imperial constitution. Boston: Brill.
CR  - Magsarcav, S. (1998). Mongol töriyn tüühees, XIII–XIX zuun. Ulaanbaatar: Tsomogligtöv Hevlel.
CR  - May, T. (2017). Chinggis Khan (1164–1227). In T. May (Ed.), The Mongol empire: A historical encyclopedia (pp. 140–143). California: ABC-CLIO.
CR  - Mongolın nuuts tovçoo. (2006). (Ş. Çoymaa, Haz.). Ulaanbaatar: MUİS Mongol Sudlalın Töv.
CR  - Mongoltoli.mn. (t.y.). Beyl. Erişim adresi: https://www.mongoltoli.mn
CR  - Mongoltoli.mn. (t.y.). Tayc. Erişim adresi: https://www.mongoltoli.mn
CR  - Morgan, D. (1990). The Mongols. Oxford: Blackwell.
CR  - Nakami, T. (2005). Mongolia from the eighteenth century to 1919. In C. Adle (Ed.), History of civilizations of Central Asia (pp. 337–353). Paris: UNESCO Publishing.
CR  - Norman, J. (2013). A comprehensive Manchu-English dictionary. Cambridge, MA: Harvard University Press.
CR  - Noyod, tayc, lam narın zahidlın tsugluulga: Barimt biçgiyn emhetgel. (2019). (B. Rinçinnorov, G. Ser-Od, & P. Çültemsüren, Haz.). Ulaanbaatar: Mönhiyn Üseg Hevlel.
CR  - Oçir, O. (2008). Enh-Amgalan haanı bayldan daguulan ba oyraduud tsahar nayman hoşuund orson tuhay. Tüüh Sudlal, Nüüdelçdiyn öv sudlal, 8(1–12), 146–163.
CR  - Oçir, O. (2012). Süm, hamclagıg yalgah şaardlaga: Sayşaalt Yerööltiyn üyeiyn Tüşeet han aymgiyn cişeen deer. In Çin uls ba mongolçuud (pp. 103–127).
CR  - Otgonbaatar, S. (2023). Cengizlilerde kurultay (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Ankara.
CR  - Perdue, P. C. (2010). Military mobilization in seventeenth- and eighteenth-century China, Russia, and Mongolia. In D. Sneath & C. Kaplonski (Eds.), The history of Mongolia: The Qing period, twentieth-century Mongolia (pp. 647–673). Folkestone: Global Oriental.
CR  - Perlee, H. (1969). Gurvan mörniy mongolçuudın aman tüühiyn möriyg möşgösön ni. Studia Historica, 138–148. Ulaanbaatar: Şincleh Uhaanı Akademiyn Hevlel.
CR  - Rawski, E. S. (2004). The Qing empire during the Qianlong reign. In J. A. Millward, R. W. Dunnell, M. C. Elliott, & P. Forêt (Eds.), New Qing imperial history: The making of Inner Asian empire at Qing Chengde (pp. 15–21). London: Routledge.
CR  - Rossabi, M. (2009). Genghis Khan. In W. W. Fitzhugh, M. Rossabi, & W. Honeychurch (Eds.), Genghis Khan and the Mongol Empire (pp. 99–109). Washington, DC: University of Washington Press.
CR  - Shirokogoroff, S. M. (1924). Social organization of the Manchus. Shanghai.
CR  - Sonomdagva, Ts. (1961). Manciyn zahirgaand baysan üyeiyn Ar Mongolın zasag zahirgaanı zohion bayguulalt (1691–1911). Ulaanbaatar: ŞU Akademiyn Hevlel.
CR  - Şagdar, S. (2018). Mongolın uls töriyn gadaad hariltsaa (1850–1919). Ulaanbaatar: Soyombo Printing.
CR  - Şagdarcav, N. (1960). Mongol Ulsın avtonomi … tovç ögüülel gedeg tüüh biçig. Studia Historica. Ulaanbaatar: Şincleh Uhaan, Deed Bolovsrolın Hüreelengiyn Erdem Şincilgeeniy Hevleliyn gazar.
CR  - Togan, İ. (2009). Genghis Khan emerges: Power and polity on the steppe. In W. W. Fitzhugh, M. Rossabi, & W. Honeychurch (Eds.), Genghis Khan and the Mongol Empire (pp. 91–95). Washington, DC: University of Washington Press.
CR  - Tserendorc, Ts. (2014). Manciyn erhşeelees ömnöh üyeiyn Halhın setsen hanguudın uls töriyn üyl acillagaa. Historia Mongolarum, 14(3), 54–67.
CR  - Türk Dil Kurumu. (2019). Türkçe sözlük (Ş. H. Akalın vd., Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CR  - Vreeland, H. H. (1953). Mongol community and kinship structure. New Haven: Human Relations Area Files.
CR  - Xuéliú, Y. (1996). Ménggǔ méng qí zhìdù xīzàng zhèngjiào zhìdù lüè shù gǎo. Méngcáng zhuāntí yánjiū cóngshū (Vol. 74).
CR  - Yonglin, J. (2009). Qing dynasty, Qing Chao, 1644–1912. Berkshire Encyclopedia of China, 1832–1837.
CR  - Zarligaar togtooson gadaad Mongol, hoton aymgiyn van güngüüdiyn iltgel şastir. (2009). (Ts. Tserendorc, L. Erdenebold, D. Barcav, & N. Ganbat, Haz.; Ö. Ayuday & S. Çuluun, Eds.). Ulaanbaatar: Bit Press.
CR  - Zarrow, P. (2012). After empire: The conceptual transformation of the Chinese state, 1885–1924. Stanford, CA: Stanford University Press.
UR  - https://doi.org/10.33404/anasay.1655451
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4680102
ER  -