TY  - JOUR
T1  - Viral Reklamlar ve Dijital Emek Sömürüsü: Kapitalist Dijital Ekonomiye Eleştirel Bir Bakış
TT  - Viral Advertising and Digital Labor Exploitation: A Critical Perspective on the Capitalist Digital Economy
AU  - Kol, Yıldız
AU  - Eskicumalı, Ahmet
PY  - 2025
DA  - April
Y2  - 2025
DO  - 10.17828/yalovasosbil.1656054
JF  - Yalova Sosyal Bilimler Dergisi
JO  - YSBD
PB  - Yalova Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 2146-1333
SP  - 121
EP  - 140
VL  - 15
IS  - 1
LA  - tr
AB  - Bu çalışma, dijital emek sömürüsünü viral reklamlar bağlamında ekonomi politik bir perspektifle ele almakta ve dijital kapitalizmin temel sömürü mekanizmalarını baskı, el koyma ve yabancılaşma ekseninde eleştirel bir tartışma yaklaşımıyla incelemektedir. Christian Fuchs’un dijital emek kuramına dayanan araştırma, viral reklamların kullanıcıları farkında olmadan dijital kapitalist sisteme nasıl entegre ettiğini ve onların ücretsiz emeklerini metalaştırarak ekonomik değer üretimine nasıl dahil ettiğini tartışmaktadır. Literatüre dayalı bu araştırmada, kapitalist dijital ekonomi içerisinde kullanıcı emeğinin metalaştırılma ve sömürülme süreçleri irdelenmektedir. Zira dijital platformlar, “ücretsiz” hizmet sunma vaadiyle kullanıcıları üretken birer emek kaynağına dönüştürmekte ve viral reklam stratejileri aracılığıyla bu sömürüyü derinleştirmektedir. Kullanıcılar, “duygusal manipülasyon, hipergerçeklik ve gönüllü katılım illüzyonu” gibi stratejilerle “üretüketici” (prosumer) konumuna indirgenmekte; dikkat, zaman ve duyguları metalaştırılarak ekonomik değere dönüştürülmektedir. Ancak, kullanıcılar içerikleri paylaşarak reklamların dolaşımına katkıda bulunurken kendi emekleri üzerindeki kontrolü kaybetmekte ve dijital kapitalizmin yeniden üretimine aracılık etmektedir. Bu çalışma, viral reklamların yalnızca bir pazarlama stratejisi olmadığını, aksine kullanıcı emeğinin sistematik biçimde sömürüldüğü bir ekonomik modelin temel unsurlarından biri olduğunu ortaya koymaktadır. Dijital emek sömürüsüne dair eleştirel bir farkındalık yaratmayı amaçlayan araştırma, medya etiği, kullanıcı özerkliği ve ekonomik eşitsizlikler açısından viral reklamların yol açtığı yapısal sorunları analiz ederek literatüre özgün bir katkı sunmaktadır.
KW  - Emek
KW  - Dijital Emek
KW  - Dijital Emek Sömürüsü
KW  - Dijital Ekonomi
KW  - Viral Reklam
N2  - This study approaches digital labor exploitation within the context of viral advertising from a political economy perspective and critically examines the fundamental mechanisms of exploitation in digital capitalism—namely, coercion, expropriation, and alienation. Drawing on Christian Fuchs’s theory of digital labor, the research discusses how viral advertisements integrate users into the digital capitalist system unconsciously, incorporating their unpaid labor into the production of economic value through commodification. This literature-based study examines the processes of commodification and exploitation of user labor within the capitalist digital economy. Digital platforms transform users into productive labor sources under the guise of offering “free” services, thereby deepening exploitation through viral advertising strategies. Users are reduced to a “prosumer” status via tactics such as emotional manipulation, hyperreality, and the illusion of voluntary participation; their attention, time, and emotions are commodified into economic value. However, while users contribute to the circulation of advertisements by sharing content, they simultaneously lose control over their own labor, facilitating the reproduction of digital capitalism. This study demonstrates that viral advertising is not merely a marketing strategy but constitutes a key element of an economic model in which user labor is systematically exploited. Aiming to foster critical awareness of digital labor exploitation, the research makes an original contribution to the literature by analyzing the structural issues arising from viral advertising in terms of media ethics, user autonomy, and economic inequality.
CR  - Andrejevic, M. (2007). iSpy: Surveillance and power in the interactive era. Lawrence: University Press of Kansas.
CR  - Andrejevic, M. (2013). Infoglut: How too much information is changing the way we think and know. New York: Routledge.
CR  - Beer, D. (2009). Power through the algorithm? Participatory web cultures and the technological unconscious. New Media & Society, 11(6), 985–1002. https://doi.org/10.1177/1461444809336551
CR  - Berger, J. ve Milkman, K. L. (2012). What makes online content viral? Journal of Marketing Research, 49(2), 192–205. https://doi.org/10.1509/jmr.10.0353
CR  - Dobele, A., Toleman, D. ve Beverland, M. (2007). Controlled infection! Spreading the brand message through viral marketing. Business Horizons, 50(2), 143–152. https://doi.org/10.1016/j.bushor.2006.11.002
CR  - Dyer-Witheford, N. (2015). Cyber-proletariat: Global labour in the digital vortex. Toronto: Pluto Press.
CR  - Fisher, E. (2012). How less alienation creates more exploitation? Audience labour on social network sites. Triplec, 10(2), 171–183.
CR  - Fuchs, C. (2010). Labour in informational capitalism. The Information Society, 26(3), 176-196. https://doi.org/10.1080/01972241003712215
CR  - Fuchs, C. (2012). The political economy of privacy on Facebook. Television & New Media, 13(2), 139-159. https://doi.org/10.1177/1527476411415699
CR  - Fuchs, C. (2014). Bilişsel kapitalizm ya da enformasyonel kapitalizm? Enformasyonel ekonomide sınıfın rolü. M. A. Peters & E. Bulut (Ed.), Bilişsel kapitalizm, eğitim ve dijital emek içinde (137-188 ss.). İstanbul: NotaBene Yayınları.
CR  - Fuchs, C. (2015). Dijital emek ve Karl Marx. (Çev. T. E. Kalaycı ve S. Oğuz). İstanbul: NotaBene Yayınları.
CR  - Fuchs, C. (2016). Critical theory of communication: New readings of Lukács, Adorno, Marcuse, Honneth, and Habermas in the age of the internet. London: University of Westminster Press.
CR  - Fuchs, C. (2019). Social media: A critical introduction. New York: SAGE Publications.
CR  - Fuchs, C. (2020). Sosyal medya: Eleştirel bir giriş (Çev. D. Saraçoğlu ve İ. Kalaycı). İstanbul: NotaBene Yayınları.
CR  - Golan, G. ve Zaidner, L. (2008). Creative strategies in viral advertising: An application of Taylor’s six-segment message strategy wheel. Journal of Computer-Mediated Communication, 13(4), 959-972.
CR  - Jenkins, H. (2006). Convergence culture: Where old and new media collide. New York: NYU Press.
CR  - Jenkins, H., Ford, S. ve Green, J. (2013). Spreadable media: Creating value and meaning in a networked culture. New York: NYU Press.
CR  - Kıyan, Z. (2015). Dijital kapitalizmin iletişim alanındaki izleri: Üretim, dolaşım, emek ve tüketim süreçleri. Toplum ve Bilim, 135, 27-56.
CR  - Kietzmann, J. H., Hermkens, K., McCarthy, I. P. ve Silvestre, B. S. (2011). Social media? Get serious! Understanding the functional building blocks of social media. Business Horizons, 54(3), 241–251. https://doi.org/10.1016/j.bushor.2011.01.005
CR  - Kotler, P. (2010). Marketing 3.0: From products to customers to the human spirit. New York: Wiley.
CR  - Marx, K. (1990). Capital: Volume I. London: Penguin Classics.
CR  - Marx, K. (2011). Kapital: Ekonomi politiğin eleştirisi (Çev. M. Selik ve N. Satlıgan). İstanbul: Yordam Kitap.
CR  - Özmakas, U. (2015). İnsan sermayesinin kaynağı: Maddi olmayan emek. Toplum ve Bilim, 135, 8-26.
CR  - Petrescu, M. (2014). Viral marketing and social networks. New York: Business Expert Press.
CR  - Phelps, J. E., Lewis, R., Mobilio, L., Perry, D. ve Raman, N. (2004). Viral marketing or electronic word-of-mouth advertising: Examining consumer responses and motivations to pass along email. Journal of Advertising Research, 44(4), 333–348. https://doi.org/10.1017/S002184990404024X
CR  - Polat, D. K. (2010). Viral reklamlar ve offansif kullanımları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Radyo Televizyon ve Sinema Ana Bilim Dalı, İstanbul.
CR  - Porter, L. ve Golan, G. J. (2006). From subservient chickens to brawny men: A comparison of viral advertising to television advertising. Journal of Interactive Advertising, 6(2), 26-33. https://doi.org/10.1080/15252019.2006.10722157
CR  - Schiller, D. (2016). Labor and digital capitalism. London: Routledge.
CR  - Shirky, C. (2008). Here comes everybody: The power of organizing without organizations. London: Penguin Press.
CR  - Smythe, D. (1977). Communications: Blindspot of western marxism. Canadian Journal of Political and Social Theory, 1(3), 1-27.
CR  - Smythe, D. W. (1981). Dependency road: Communications, capitalism, consciousness, and Canada. New York: Ablex Publishing.
CR  - Terranova, T. (2000). Free labor: Producing culture for the digital economy. New Media & Society, 2(3), 33-58. https://doi.org/10.1177/14614440022225792
CR  - Terranova, T. (2004). Network culture: Politics for the information age. London: Pluto Press.
CR  - Toffler, A. (1980). The third wave. New York: Bantam Books.
CR  - Tokel, A. (2017). Viral reklamların görsel iletişim tasarımıyla ilişkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Işık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Görsel İletişim Tasarımı Ana Bilim Dalı, İstanbul.
CR  - Zuboff, S. (2019). The age of surveillance capitalism: The fight for a human future at the new frontier of power. New York: PublicAffairs.
UR  - https://doi.org/10.17828/yalovasosbil.1656054
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4682923
ER  -