@article{article_1656277, title={VARTO ALEVİ KADINLARININ DİNÎ RİTÜELLERE KATILIMI: VARTO’DAN İZMİR’E HIZIR İNANCI}, journal={Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi}, pages={167–188}, year={2025}, DOI={10.60163/tkhcbva.1656277}, author={Yalçınkaya, Fatoş}, keywords={Varto, İzmir, Alevi, Hızır, Ritüel, Kadın}, abstract={Varto, Muş ilinde Alevilerin yoğun olarak yaşadığı tek ilçedir. Varto Alevilerinin yaşadığı köyler, Erzurum’un Hınıs ilçesi ile Bingöl’ün Karlıova ilçesine sınır köylerdir. Varto Alevileri hakkında çok fazla çalışma yapılmamıştır. Varto Alevileri, Anadolu’da Alevilerle ilgili yapılan çalışmalarda, sadece Alevilerin yaşadığı bir ilçe olarak yer almıştır. Bu çalışma kısmen bu eksikliği gidermek için yapılmıştır. Aleviler içinde en yaygın inanç Hızır inancıdır. Hızır inancı etrafında şekillenen ritüeller Aleviler arasındaki ortak ritüellerdendir. Varto Alevilerinin Hızır inancı etrafında oluşan ritüelleri zamanın şartlarına göre kısmen değişip dönüşmüş olsa da günümüzde halen tüm canlılığını korumaktadır. Ritüelleri yaşatan ve gelecek nesillere aktaranların kadınlar olduğu tespit edilmiştir. Varto Alevilerinde kadın, sosyal hayatta en aktif rol alan kişidir. Ölü gömme ve cem ritüelini yönetme dışındaki hemen hemen her ritüelin yapılmasında en baskın rolü üstlenmiştir. Çalışmanın örneklemi Varto’nun Alevi köyleri ile Vartolu Alevilerin yoğun olarak yaşadığı İzmir’in, Menemen (Hıdırtepe Mahallesi Barış Koop., Asarlık) ve Karşıyaka [Çiğli, Güzeltepe, Harmandalı (Atatürk, İnönü ve Uğur Mumcu Mahalleleri)] ilçesidir. Takvim ritüeli içinde yer alan Hızır Orucu üç haftalık bir süreçtir. Ocağın son perşembe günü ile şubatın ikinci perşembe gününe kadar olan süreyi kapsar. Hızır Orucu ya da Hızır Ayı adı verilen bu üç haftalık süreçte birçok ritüel gerçekleştirilir. Hızır Cemi, Hızır Orucu, Musahip ziyareti, miyaz, çıra yakma vb. ritüeller Hızır inancı etrafında teşekkül eden ritüellerdir. Varto’da inancın devamını sağlayan kadınların İzmir’de de aynı misyonu üstlendikleri tespit edilmiştir. Hızır inancı etrafında şekillenen ritüeller İzmir’de kısmen azalmıştır. Bunun birçok sebebi vardır. Buna rağmen Vartolu kadın İzmir’de de inancı devam ettirmiştir. Zamana ve mekâna bağlı olmayan Hızır, Vartolu Alevi kadınların kendileriyle İzmir’e taşıdığı kutsalların başında gelir. Çalışmada Varto Alevilerindeki Hızır inancı, bu inanç etrafında teşekkül eden ritüellerin tespiti ve Vartolu Alevi kadınların ritüellerin yaşatılmasındaki rolü üzerinde durulmuştur.}, number={115}, publisher={Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi}