@article{article_1663379, title={Dımaşk Eğitim Kurumlarını Kayıt Altına Almak: Nuaymî ve ed-Dâris fî târihi’l-medâris’i}, journal={Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi}, volume={68}, pages={75–102}, year={2025}, DOI={10.15370/maruifd.1663379}, author={Yılmaz, Harun}, keywords={Dımaşk, Nuaymî, ed-Dâris fî târîhi’l-medâris, İslam Eğitim Kurumları, Medrese}, abstract={İslam dünyasında başlangıçtan beri cami, mescit, ulema evleri gibi mekânlar merkezli faaliyetlerin biçimlendirdiği ilmî hayat, mensuplarına düzenli bir maaş ve kalacak bir yer sunan vakıf temelli eğitimin gelişimiyle farklı kurum tiplerinin doğuşuna şahitlik etmiştir. Yalnızca ilmî faaliyetin yürütüldüğü mekânlar olmakla kalmayan; aynı zamanda dinî, sosyal, kültürel yapının şekillenmesinde de belirleyici roller üstlenen vakıf temelli eğitim mekânlarının kuruluşu, işleyişi ve yaygınlaşması, özellikle 5./11. yüzyıldan itibaren daha belirgin bir karakter kazanmış; Selçuklu, Zengî, Eyyûbî ve Memlük dönemlerinde zirveye ulaşarak şehirlerin ilmî-toplumsal kimliklerinin zamanla merkezine yerleşmiştir. Bu gelişimin en yoğun ve sistemli biçimde gözlemlenebileceği şehirlerden biri olan Dımaşk, sahip olduğu köklü ilim geleneği ve güçlü vakıf müesseseleriyle klasik dönem İslam dünyasının en canlı ilmî ve entelektüel merkezlerinden biri hâline gelmiştir. Bu ilmî birikimin sistemli biçimde kayıt altına alınması çabası, Dımaşk tarihçisi ve Şâfiî fakihi Nuaymî’nin (ö. 927/1521) kaleme aldığı ed-Dâris fî târîhi’l-medâris adlı eserle somut bir karşılık bulmuştur. Dımaşk’ta doğan ve burada eğitim gören Nuaymî, önemli birçok alimden ders almış, talebeler yetiştirmiş, şehrin önde gelen medreselerinde müderrislik yapmış, aynı zamanda Şâfiî kâdılkudât nâipliği gibi yüksek ilmî ve idarî görevlerde bulunmuştur. Bu konumu, hem şehrin ilmî ve idari yapısına dair derin bir bakış geliştirmesine hem de yaşadığı dönemin ilim çevrelerini doğrudan gözlemlemesine imkân tanımıştır. ed-Dâris, onun ilmî birikiminin ve Dımaşk’ın tarihî belleğini kayıt altına alma gayretinin ürünüdür. Eserde 4./10. yüzyıl sonlarından 10./16. yüzyıl başlarına kadar Dımaşk’ta kurulmuş dârülkur’ân, dârülhadîs, medrese, hankâh, ribat, zaviye ve mescit gibi vakıf temelli kurumlar detaylı biçimde ele alınmış; bu kurumların konumları, kurucuları, vakıf şartları, gelirleri, mimarî yapıları ve müderris kadroları sistematik bir plan dâhilinde tasnif edilmiştir. Nuaymî’nin, eserini kaleme alırken vakfiyeler, kitabeler, atama kayıtları gibi resmî belgelerin yanı sıra, klasik tarih, tabakat ve hıtat literatüründen titizlikle yararlandığı görülmektedir. Bu nedenle ed-Dâris, sadece kurumlara dair ansiklopedik bilgiler sunan bir eser değil; aynı zamanda Dımaşk’ın ilmî-toplumsal tarihini şekillendiren aktörlerin biyografik izlerini taşıyan kapsamlı bir bellek hüviyetindedir. Ayrıca ed-Dâris’in etkisi, yalnızca kendi döneminde sınırlı kalmamış; başta Nuaymî’nin talebesi İbn Tolun (ö. 953/1546) ve Abdülbâsıt el-Almevî (ö. 981/1573) olmak üzere, onu takip eden birçok müellifin kaleminde yankı bulmuştur. ed-Dâris klasik İslam şehir tarihçiliği içinde yerel tarih, biyografi ve topografyayı başarıyla harmanlayan özgün bir örnek olarak modern dönemde İslam eğitim tarihi çalışmalarına güçlü bir şekilde kaynaklık etmeyi sürdürmektedir.}, number={68}, publisher={Marmara Üniversitesi}, organization={TÜBİTAK}