TY  - JOUR
T1  - 17. YÜZYIL OSMANLI SİYASETİNDE BİR TAŞRA BEYİNİN YÜKSELİŞİ: İPŞİR MUSTAFA PAŞA ÖRNEĞİ
TT  - لعبات القوة في القصر العثماني: صعود ومصير إبراهيم مصطفى باشا
AU  - Yörük, Gamze
PY  - 2025
DA  - April
Y2  - 2025
DO  - 10.56448/ataddergi.1663641
JF  - Akademik Tarih ve Araştırmalar Dergisi
JO  - ATAD
PB  - Mehmet ÇELİK
WT  - DergiPark
SN  - 2687-5624
SP  - 117
EP  - 143
VL  - 8
IS  - 12
LA  - tr
AB  - İpşir Mustafa Paşa, Osmanlı taşra yönetiminde Budin, Şam ve Halep beylerbeyliklerinde görev almış; Varvar Ali Paşa İsyanı’nın bastırılması ve Abaza Hasan Ağa ile kurduğu ittifak sayesinde Osmanlı iç siyasetinde öne çıkmıştır. IV. Murad döneminde Revan ve Bağdat Seferleri'nde mirahurluk yapmış, 1654'te sadrazamlığa yükselmiştir. Ancak mali vaatlerin yerine getirilememesi, yeniçerilerle kurduğu ittifakın zayıflamasına ve saray hiziplerinin desteğini kaybetmesine yol açmıştır. 1655’te Kara Murad Paşa’nın yönlendirdiği ve Kürd Mehmed’in başlattığı isyan sonucunda idam edilmiştir. Bu olay, 17. yüzyılda Osmanlı yönetiminde askerî ve bürokratik hizipler ile mali krizlerin doğurduğu zafiyetleri yansıtmaktadır.Bu çalışma, İpşir Mustafa Paşa’nın taşradan saraya uzanan idari ve askerî kariyerini, sadrazamlık sürecindeki siyasi, ekonomik ve toplumsal dinamikler çerçevesinde analiz etmektedir. Literatürde taşra yöneticileri ve merkez-taşra ilişkileri üzerine araştırmalar bulunmakla birlikte, İpşir Mustafa Paşa’nın yönetim anlayışı ve güç dengeleri içindeki konumu yeterince incelenmemiştir. Bu bağlamda çalışma, arşiv belgeleri, Münir Aktepe’nin çalışmaları ve Evliya Çelebi'nin Seyahatname'si gibi kaynaklar ışığında İpşir Mustafa Paşa’nın yükseliş ve düşüşünü  değerlendirmektedir.
KW  - İpşir Mustafa Paşa
KW  - Sadrazam
KW  - Kara Murad Paşa
KW  - 1655 İsyanı.
N2  - إيبشير مصطفى باشا، الذي شغل منصب والي بودين ودمشق وحلب في الإدارة الإقليمية العثمانية، أصبح شخصية مؤثرة في السياسة الداخلية العثمانية من خلال قمعه لثورة فارفار علي باشا وتحالفه مع أبازا حسن آغا. بدأت مسيرته المهنية من خلال مهام مرهوريته خلال حملات ريفان وبغداد في عهد السلطان مراد الرابع، وبلغت ذروتها عندما أصبح الصدر الأعظم في عام ١٦٥٤. ومع ذلك، كانت فترة حكمه قصيرة بسبب المشكلات المالية والتوترات مع الانكشارية.لقد أدى عدم قدرة إيبشير مصطفى باشا على الوفاء بالوعود المالية التي قطعها على السّباهيّة والسكبان إلى إضعاف دعمه العسكري وأدى إلى تحالفه مع الانكشارية. استفاد كار Murad باشا من الصراع الداخلي في القصر، وساندته فتاوى العلماء في الثورة التي ازدهرت بقيادة كرد محمد، مما أدى إلى إعدام إيبشير مصطفى باشا في عام ١٦٥٥. تكشف هذه العملية عن دقة التوازن العسكري والسياسي في الدولة العثمانية.تستعرض هذه الدراسة المسيرة الإدارية والعسكرية لإيبشير مصطفى باشا، حيث تحلل الديناميكيات السياسية والاجتماعية التي واجهها خلال فترة توليه منصب الصدر الأعظم، وتدرس العملية التي أدت إلى إعدامه. على الرغم من وجود العديد من الدراسات حول الإدارة الإقليمية العثمانية، وحركات الجلالي، والعلاقات بين المركز والأقاليم، إلا أن التقييمات الشاملة لأسلوب إدارة إيبشير مصطفى باشا وموقعه في توازن القوى ما زالت محدودة. في هذا السياق، تهدف الدراسة إلى تقديم مساهمة في الأدبيات من خلال تناول صعوده وهبوطه من منظور متعدد الأبعاد. استنادًا إلى الوثائق الأرشيفية، والكرونولوجيات، وأعمال مؤلفي تلك الحقبة، تقدم هذه الدراسة بيانات هامة لفهم ديناميكيات الإدارة الإقليمية العثمانية والتوترات في العلاقات بين المركز والأقاليم.
CR  - 1. Arşivler
CR  - BOA, A.RSK.d, nr.1527.
BOA, A.RSK.d, nr.1526.
BOA, TS.MA.e, 220/37.
BOA, TS.MA.e, 301/21.
BOA, TS.MA.e, 696/41.
BOA, TS.MA.e, 696/44.
BOA, TS.MA.e, 704/31.
BOA, TS.MA.e, 705/45.
BOA, TS.MA.e, 779/15.
BOA, TS.MA.e, 1040/32.
CR  - 2. Kitap, Makale ve Diğer Kaynaklar
CR  - AHMED CEVDET PAŞA, Tarih-i Cevdet, Üçdal Neşriyat, İstanbul: 1972.
CR  - AKTEPE, Münir, “İpşir Mustafa Paşa ve Kendisiyle İlgili Bazı Belgeler”, Tarih Dergisi, S.24, Haziran 2011, s. 46, 49
CR  - AKTEPE, Münir, “İpşir Mustafa Paşa”, TDV.İA, C.22, İstanbul: 2000, s. 375.
CR  - AYCİBİN, Zeynep, Kâtib Çelebi Fezleke (Osmanlı Tarihi (1000-1065/1591-1655), C.2, Çamlıca Yayınları, İstanbul: 2016.
CR  - BAYRAM, Fatih, “Sarı Abdullah’ın Düstûru’l-İnşâ’sındaki Serdarlık Beratları”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Dergisi, S.15, 2020, s. 14.
CR  - BERKOK, İsmail, Tarihte Kafkasya, İstanbul Matbaası, İstanbul: 1958.
CR  - BOLAT, Kasım, “Naima’ya Göre Devlet Adamları Arasında Muhalefet”, Tarih Okulu, S.13, Sonbahar-Kış 2012, s. 101,103.
CR  - BOZTAŞ, Ahmet, Islahat Döneminde Bolu Tarihi (1868-1869) (937 No’lu Şer’iye Sicili Defterine Göre), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu: 2006.
CR  - DARLING, Linda, “Osmanlı Tarihinde Dönemlendirmeye Farklı Bir Bakış.” Osmanlı Tarihini Yeniden Yazmak: Gerileme Paradigmasının Sonu, Ed. Mustafa Armağan, Timaş Yayınları, İstanbul: 2011.
CR  - EMECEN, Feridun, Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluş ve Yükseliş Tarihi (1300-1600), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul: 2019.
CR  - EVLİYA ÇELEBİ, Seyahatname, Haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, C.2,3,5, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul: 2008.
CR  - GENÇ, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Neşriyat, İstanbul: 2014.
CR  - GÖKÇEK, Mehmet Fatih, “IV. Murad’ın Bağdat Seferi’ne Dair Anonim Bir Eser: Feth-i Bağdâd Kıssası”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Ocak 2018. s. 273.
CR  - HAMMER, J. Von, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C.2, ,İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul: 2011.
CR  - İLGÜREL, Mücteba, “Abaza Hasan”, TDV.İA, C.1, İstanbul: 1988, s. 10,11.
CR  - İLGÜREL, Mücteba, “Yeniçeriler”, TDV.İA, C.8, Eskişehir: 1997, s. 385-389.
CR  - İNALCIK, Halil, Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar, C.2, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul: 2019.
CR  - KUCAK, Ömer, Zafernâme (Tarihçe-i Feth-i Revan ve Bağdad), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ağustos 2007.
CR  - KUŞÇU, Hasan, “Abaza Hasan Paşa”, Kahramanmaraş Ansiklopedisi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Yayınları, Kahramanmaraş: 2007, s. 5.
CR  - MUMCU, Ahmet, Osmanlı Devleti’nde Rüşvet (Özellikle Adlî Rüşvet), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara: 1969.
CR  - NAÎMÂ MUSTAFA EFENDİ, Naîmâ Tarihi, Çev. Zuhuri Danışman, C.3,5,6, Zuhuri Danışman Yayınevi, İstanbul: 1969.
CR  - ÖNAL, Ahmet, “Varvar Ali Paşa ve İsyanı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S.39, İstanbul: 2018, s. 1-36.
CR  - ÖZCAN, Abdülkadir, “Kara Murad Paşa”, Belleten, C.63, S.237, Ağustos: 1999, s. 489-508.
CR  - ÖZTÜRK, Yücel, “Osmanlı’da İktidar İnşa Aracı Olarak Ulema ve Seyfiye Eksenli Darbeler (XVI-XVIII. Yüzyıl), Uluslararası Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S.1, Yaz 2019, s. 179,180.
CR  - PARLAZ, Selim, “Osmanlı Hanedan Evlilikleri Üzerine Bazı Notlar”, Tarih Okulu Dergisi, S.15, s. 83.
CR  - SAKAL, Mustafa, Ali Gökhan Gökçek, “Osmanlı Devleti’nde Mali Bunalım ve Reform”, Sosyoekonomi, C.25, S.34, Ekim 2017, s. 11-32.
CR  - SÜREYYA, Mehmed, Sicill-i Osmani, Haz. Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul: 1996.
ŞENZEYBEK, Aytekin, “Başlangıçtan Günümüze Dürzîlik”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.31, 2011, s. 202-206.
CR  - ULUÇAY, Çağatay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Ötüken Neşriyat, İstanbul: 2011.
CR  - UZUNÇARŞILI, İsmail, Osmanlı Tarihi, C.3, TTK Basımevi, Ankara: 1988.
CR  - UZUNÇARŞILI, İsmail, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, TTK Basımevi, Ankara: 1988.
UR  - https://doi.org/10.56448/ataddergi.1663641
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4716437
ER  -