@article{article_1684371, title={Sünnî Tefsir Geleneğinde Şîa’ya Atfedilen Rivayetlerin Kullanımı: Muhammed Hüseyin ez-Zehebî’nin Saʿlebî’ye Yönelik Eleştirileri Bağlamında Bir Değerlendirme}, journal={Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi}, volume={12}, pages={1045–1064}, year={2025}, DOI={10.51702/esoguifd.1684371}, author={Çol, Muhammet}, keywords={Tefsir, Muhammed Hüseyin ez-Zehebî, Ebû İshâk es-Saʿlebî, et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, el-Keşf ve’l-Beyân}, abstract={Ehl-i sünnet ile Şîa arasında ortaya çıktıkları günden bugüne imâmet/hilâfet, bedâ, rec‘at, takiyye, mut‘â ve abdestte ayakların mesh edilmesi gibi çeşitli konularda polemikler yaşanmıştır. Dini meselelerin yorum farklılığından ve siyasetin topluma yön verme görevinden kaynaklı olarak bu tür örnekler üzerinden iki taraf, tarih boyunca karşılıklı reddiye ve eleştiri kültürünü sürdürmüşlerdir. Meydana gelen tartışmalar, sadece kelam ve fıkıh alanıyla sınırlı kalmamış, tefsir literatüründe de etkisini göstermiştir. Bu doğrultuda araştırmanın konusu, Ehl-i Sünnet ile Şîa arasında ortaya çıkan tüm bu tartışmaların kapsamlı bir şekilde ele alınması olmayıp Muhammed Hüseyin ez-Zehebî’nin (1915–1977), Şîa’yı desteklediği öne sürülen bazı rivayetleri kullanması iddiasıyla Sünnî geleneğe mensup Ebû İshâk es-Saʿlebî’yi (ö. 427/1035) eleştirmesinin incelenmesidir. Şîa’yı destekleyen rivayetlerin kullanımı meselesinin normalde Sünnî ve Şiî iki âlim arasında tartışma konusu olması beklenirken iki Sünnî âlim arasında tartışılması, araştırmanın konusunu daha da önemli hale getirmiştir. Diğer yandan bu tartışma, Sünnî bir âlim olan Zehebî’nin, Saʿlebî’nin el-Keşf ve’l-beyân’da Şîa’yı destekleyen rivayetleri kullandığına dair iddialarına dayanmaktadır. Zehebî, tefsir tarihini ekol merkezli incelediği et-Tefsîr ve’l-müfessirûn isimli eserinde Şîa’yı destekleyen rivayetleri âyetlerin yorumu esnasında kullandığını öne sürerek Saʿlebî’yi eleştirmiştir. Ayrıca Zehebî’nin Saʿlebî eleştirisi sadece Şîa’yı destekleyen rivayetlerin kullanımı ile sınırlı kalmamış, aynı zamanda âyetlerin yorumunda rivayetlerin senetlerini hazfetmesi, Ehl-i kitap kültürünü yansıtan bilgileri kullanması, sahih olmayan rivayetlere yer vermesi gibi metodolojik meselelere de yansımıştır. Zehebî’nin Saʿlebî’ye yönelik tüm bu eleştirilerinin incelenmesi mümkün olmadığından araştırmada sınırlandırmaya gidilmiş ve örneklem olarak Şîa’yı destekleyen rivayetlerin kullanımı iddiası üzerinde durulmuştur. Bu konunun daha önceden müstakil bir şekilde incelenmemesi, araştırmanın arkasındaki temel motivasyondur. Mukayese ve betimlemeye dayalı bu araştırmanın temel problemi, hilâfet/imâmet anlayışı Sünnî doktrine göre olan Şâfiî/Eş‘arî âlimi Saʿlebî’nin Şîa’yı destekleyen rivayetlere el-Keşf ve’l-beyân’da yer verip vermediği, yer verdiyse hangi doğrultuda yaptığını ele almaktır. Başka bir ifadeyle Zehebî’nin Şîa’yı destekleyen rivayetlere yer verdiği iddiasını ve bu iddianın menşeini ele almak araştırmanın temel problemidir. Zehebî, tenkitlerinde yüzeysel bilgi verip derinlemesine açıklama yapmasa da eleştirilerinin Hanbelî/Selefî âlimi Takıyyüddîn İbn Teymiyye (ö. 728/1327) merkezli tarihsel dayanaklarının olması ve sonrasını etkilemesi onun iddialarının dikkate alınmasını zorunlu hale getirmiştir. Bu noktada Zehebî’nin Saʿlebî’ye yönelik Şîa’yı destekleyen rivayetleri kullandığı eleştirisinin Ehl-i sünnet ile Şîa arasında tartışmalı olan tüm konulardan hareketle analiz edilmesi araştırmanın sınırları bağlamında mümkün olmadığından temel tartışma konularından biri olan imâmet/hilâfet meselesi merkezinde hareket edilmesi uygun görülmüştür. Araştırmanın bulgularına göre Zehebî’nin Şiî eğilimli rivayetlere yer vermesiyle ilgili olarak Saʿlebî’ye yönelttiği eleştirinin İbn Teymiyye kaynaklı olduğu tespit edilmiştir. Eleştirel bir kimliğe sahip olan İbn Teymiyye’nin ise İbnü’l-Mutahhar Allame el-Hillî’nin (ö. 726/1325) Şîa’nın görüşlerine Sünnî âlimlerden meşruiyet arama düşüncesi kapsamında el-Keşf ve’l-beyân’dan çeşitli aktarımlar yapması dolayısıyla Saʿlebî’ye karşı ön kabulle yaklaştığı ortaya çıkmıştır. Ayrıca âyetlerin nüzulü bağlamında Saʿlebî’nin kullandığı Hz. Ali ve Ehl-i beyt’in fazileti ile ilgili rivayetlerin diğer Sünnî tefsirlerde yer aldığı, onun bu türden erken dönem tefsir nakil malzemesine fazilet noktasında yer verip Şîa’yı destekleme gibi bir amacının olmadığı anlaşılmıştır.}, number={2}, publisher={Eskişehir Osmangazi Üniversitesi}, organization={Bu araştırmayı desteklemek için dış fon kullanılmamıştır.}