TY - JOUR T1 - TÜRKİYE’DE GELENEKSEL KIRSAL KONUT PLANLARINDA GÖÇEBE TÜRK KÜLTÜRÜ İZLERİ AU - Köse, Abdullah PY - 2005 DA - December JF - Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi JO - AKÜSBD PB - Afyon Kocatepe Üniversitesi WT - DergiPark SN - 1302-1265 SP - 158 EP - 191 VL - 7 IS - 2 LA - tr AB - Konutlar yapı malzemesi, şekil ve plan bakımından bir yerden diğerine değiştiği için coğrafyanın ilgi alanını içindedir. Konut, kültürün peyzaj üzerinde görünen en somut yansımasıdır. Konut tasarımı kültürel tutumu yansıtır. İnsanı etkileyen her şey evini de etkiler; geçmişteki etkilerden bir kısmı günümüze kadar ulaşır ve yaşar. Türkiye’nin farklı ekolojik ortamlarında birbirinden farklı konut planları gelişmesine rağmen temelde ortak bir plan tasarımı ortaya çıkar. “Türk evi” plan tipi olarak tanımlanan bu plan tasarımının iki temel unsuru vardır: oda(lar ve sofa. Bu durum, Türk evi plan tipinin geleneksel Türk kültürü kökünden beslendiği sonucuna götürür. Bu çalışmada, Türkiye geleneksel kırsal konutlarının biçimlenmesinde kültürel mirasın etkisi belirlenmeye, günümüzdeki çok farklı kırsal mimari örneklerinden yakalanan ipuçlarından hareketle geleneksel göçebe Türk kültürünün etkisi ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. “Türk evi” plan tipinin ilk aşaması sofasız tek odalı (ilkel Türk evi) evdir. Bu aşamada çadır düzeni, olduğu gibi sabit eve kopya edilmiştir. Sofasız tek odalı plan tipinin bir sonraki aşaması dış sofalı (Yörük evi) ev planıdır. Bu plan tipinde, bir önceki modelden farklı olarak “sofa” birimi gelişmiştir. “Türk evi” planının iki temel unsuru olan “oda” ve “sofa,” Türk kozmogonisi, dünya görüşü, geleneksel göçebe hayat tarzı, aile yapısı ve sosyal düzenden izler taşır. “Türk evi” Anadolu’da yüzyıllar boyunca süregelen kültürel yayılma, kültürel adaptasyon ve kültürel etkileşimin birlikte ortaya çıkardığı bir sonuçtur. Anahtar Kelimeler: kültürel yayılma, kültürel ekoloji, göçebe Türk kültürü, geleneksel Türk evi. Geography is interested in dwellings the construction material, form, and plan of dwellings show a spatial variation. Houses are the most concrete reflection of the culture in the landscape. Designing the dwelling reflect the culture of the designer. Factors affecting humans, affect at the same time the constructions they build. These effects inherited through human culture and observed in everyday life. Although there have been different dwelling types in various ecological regions of Turkey, there are common features that can be observed in these different types. This is called ‘Turkish house’ and possesses two distinct characteristics: the room and the sofa. Presence of these two features indicate that the house type called ‘Turkish’ have been affected by traditional Turkish culture. In this study the effects of cultural heritage on shaping the traditional rural dwellings were investigated. The effects of tarns-humans Turkish culture were determined through traces in various architectural structures. The first step of the creation of ‘Turkish house’ is the house with one room and without the sofa (primitive Turkish house). In this case the structure of a tent was transformed to the house. The second phase is a house with an outer sofa, which is called Yörük house. The difference between the first and the second type is the extension of sofa. The two basic elements of ‘Turkish house’ carry the connotations of Turkish cosmologies, traditional trans-humans society, family structure and social order. The resulting ‘Turkish house’ is a result of cultural diffusion, adaptation, and integration that have continued in Anatolia for centuries. Key Words: cultural diffusion, cultural ecology, nomadic Turkish culture, traditional Turkish House. KW - geleneksel KW - kırsal konut KW - göçebe türk kültürü CR - Aça, M., 2005, Sözlü Görüşme. BAÜ, Fen-Edebiyat Fakültesi Halk Edebiyatı A.B.D., Balıkesir. CR - Arı, Y., 2003, “Coğrafyanın Dört Geleneği.” Ege Coğrafya Dergisi, Aralık 2003, Cilt: 12, Sayı: 2, İzmir, s. 119-125. CR - Asatekin, G., 1994, “Anadolu’daki Geleneksel Konut Mimarisinin Biçimlenmesinde Aile-Konut Karşılıklı İlişkilerinin Rolü.” Kent Planlama, Politik, Sanat Tarık Okyay Anısına Yazılar, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını, Ankara.s.65-87. CR - Aurance, O., 1996, “Houses and Households in Modern Cafer Höyük (Euphrates valley, Malatya).” Çağlar Boyunca Anadolu’da Yerleşim ve Konut Uluslararası Sempozyumu, 5-7 Haziran 1996, Ege Yayınları, İstanbul, s.49-58. CR - Bates, D. G., 1971, “Güneydoğu Anadolu’da göçebe Yörük Yerleşmeleri Üzerine Bir Çalışma.” Türkiye, Coğrafî ve Sosyal Araştırmalar. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü, İstanbul, s.245-292. CR - Baykara, T., 2003, Türk Kültürü. IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul. CR - Bilgi, Ö., 1996, “Karadeniz Bölgesi Kesimi İlk Tunç Çağı Mimarisi.” Çağlar Boyunca Anadolu’da Yerleşim ve Konut Uluslararası Sempozyumu, 5-7 Haziran 1996, Bildiriler, Ege Yayınları, İstanbul, s.63-74. Candan, E., 2002, Türkler’in Kültür Kökenleri. Sınır Ötesi Yayınları, İstanbul. CR - Çetin, A., 2004, “Kazak Türklerinde Sosyal Hayat.” G. Ü. Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, www.hbektas.gazi.edu.tr/13Cetin.htm, 15.12.2004. CR - Dağgülü, M ve Dağgülü, İ.B., 1996a, “Trakya’daki Yöresel Köy Konutlarında Belirleyici ve Değiştirici Rol Oynayan Faktörler.” Çağlar Boyunca Anadolu’da Yerleşim ve Konut Uluslararası Sempozyumu, 5-7 Haziran 1996, Bildiriler, Ege Yayınları, İstanbul, s.103-110. CR - Dağgülü, M ve Dağgülü, İ.B., 1996b, “Tarih Öncesi Kültürlerin Devamı Olarak Trakya Yöresinde Günümüze Kadar Süregelmiş Dal Örgüsü Yapı Geleneği.” Çağlar Boyunca Anadolu’da Yerleşim ve Konut Uluslararası Sempozyumu, 5-7 Haziran 1996, Bildiriler, Ege Yayınları, İstanbul, s.91-101. CR - De Blocqueville, H. C., 1986, Türkmenler Arasında. Çev. Rıza Akdemir, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 660, Tercüme Eserler serisi: 53, Ankara. CR - Demir, M., 1999, “Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Döneminde Yerleşim Yapısı ve Şehirleşme.” Osmanlı 4 (Editör Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 98-102. CR - Deniz, B., 1980, “Malatya Türk Ev Mimarisinin Ana Hatları.” MTRE Bülteni, Sayı: 11-12, Nisan 1980, İstanbul, s. 19-23. CR - Deniz, B. 1992a, “Manisa Yöresi Köy Mimarisi.” Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, C.V, İzmir, s.17-46. CR - Deniz. B., 1992b, “Balaban Evleri.” Fırat Üniversitesi Fırat Havzası Tarihi Sempozyumu-1987, Elazığ, s.105-130 CR - Denker, B., 1960, “Güneydoğu Toroslarda Göçebelik.” (Wolf-Dieter Hütteroth, 1959, Bergnomaden und Yaylabauern im mittleren Kurdischen Taurus, Marburg’dan çeviri). Türk Coğrafya Dergisi, Yıl:XVI, Sayı: 20, Ankara, s. 136-142. CR - Doğanay, H., 1997, Türkiye Beşeri Coğrafyası. Milli Eğitim Bakanlığı Yay. No: 2982, Bilim ve Kültür Eserleri Diz. No. 877, Eğitim Serisi No: 10, İstanbul. CR - Dönmez, Y., 1960, “Hanege Köyü (Beşeri ve İktisadi Tetkik).” İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 11, İstanbul, s. 56-75. CR - Dönmez, Y., 1962, “Karasu Batısında Bir Yörük Yerleşmesi.” Coğrafya Enstitüsü Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 13, İstanbul, s. 181-199. Eldem, S. H., 1955, Türk Evi Plan Tipleri. İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yay., İstanbul. CR - Eliade, M., 1991, Kutsal ve Dindışı. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Gece Yayınları, Ankara. CR - Eliade, M. 1999, Şamanizm. Çev. İsmet Birkan, İmge Kitabevi, Ankara. CR - Emiroğlu, M., 1981, Korunması Gereken Örnek Bir Kentimiz: Safranbolu. A.Ü., D.T.C.F. Yay.: 297, Ankara. UR - https://dergipark.org.tr/tr/pub/akusosbil/issue//1685941 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4815178 ER -