TY  - JOUR
T1  - COVID-19 PANDEMİ DÖNEMİNDE ÖĞRETMENLERİN BİLİŞSEL ESNEKLİKLERİ İLE MESLEKİ CANLILIKLARI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN BELİRLENMESİ
TT  - DETERMINING THE RELATIONSHIP BETWEEN TEACHERS’ COGNITIVE FLEXIBILITY AND PROFESSIONAL VITALITY DURING THE COVID-19 PANDEMIC
AU  - Karaca, Arzu
AU  - Özçelik, Coşkun
PY  - 2025
DA  - October
Y2  - 2025
DO  - 10.61964/dade.1688170
JF  - Dicle Akademi Dergisi
JO  - DAD
PB  - İlim Sanat Marifet Derneği
WT  - DergiPark
SN  - 2757-9611
SP  - 236
EP  - 256
VL  - 5
IS  - 2
LA  - tr
AB  - Bu araştırmanın amacı, öğretmenlerin Covid-19 pandemisi döneminde bilişsel esneklik ve mesleki canlılık düzeyleri arasındaki ilişkiyi belirlemektir. Araştırmanın örneklemini 2021-2022 eğitim-öğretim yılında Tunceli il merkezinde görev yapan 244 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama araçları olarak “Bilişsel Esneklik Ölçeği” ve “Mesleki Canlılık Ölçeği” kullanılmıştır. Her bir ölçek için açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizleri yapılmış, ardından korelasyon ve regresyon analizleri uygulanmıştır.Araştırma sonucunda katılımcıların Bilişsel Esneklik Ölçeğine katılma düzeyleri ile Mesleki Canlılık Ölçeğine katılma düzeyleri arasında pozitif ve güçlü bir ilişki mevcuttur. Buna göre, öğretmenlerin bilişsel esneklik seviyeleri yükseldikçe mesleki canlılık seviyeleri de önemli ölçüde artmaktadır. Yapılan regresyon analiziyle, öğretmenlerin mesleki canlılıklarının %52,7 oranında bilişsel esneklikleriyle açıklanabildiği görülmüştür. Çalışma sonucunda, öğretmenlerde bilişsel esneklik ve mesleki canlılık kavramları arasında anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular doğrultusunda çeşitli önerilerde bulunulmuştur.
KW  - Bilişsel Esneklik
KW  - Mesleki Canlılık
KW  - Öğretmenler
KW  - Covid 19 Pandemisi
N2  - The aim of this study is to determine the relationship between teachers’ cognitive flexibility and professional vitality levels during the Covid-19 pandemic. The sample of the research consists of 244 teachers working in the city center of Tunceli during the 2021–2022 academic year. As data collection tools, the Cognitive Flexibility Scale and the Professional Vitality Scale were used. Exploratory and confirmatory factor analyses were conducted for each scale, followed by correlation and regression analyses.The findings revealed a positive and strong relationship between participants’ levels of cognitive flexibility and professional vitality. Accordingly, as teachers’ levels of cognitive flexibility increased, their levels of professional vitality also rose significantly. The results of the regression analysis indicated that teachers’ professional vitality was explained by cognitive flexibility at a rate of 52.7%. As a result of the study, it was determined that there is a significant relationship between the concepts of cognitive flexibility and professional vitality among teachers. Various recommendations were made in line with the findings obtained.
CR  - Ablak, G. (2021). Genç erişkinlerde internet bağımlılığının bilişsel esneklik ve özdüzenleyici öğrenmeye olan etkisinin incelenmesi (Yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
CR  - Akyüz, B. (2020). Öğretmen adaylarının bilişsel farkındalık, bilişsel esneklik ve öz yeterlik düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yüksek lisans tezi, İzmir Demokrasi Üniversitesi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
CR  - Ateş, M. (2020). Algılanan örgütsel desteğin mesleki canlılık ve mesleki bağlılık üzerindeki etkisi: Turist rehberlerine yönelik bir araştırma (Yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
CR  - Barbey, A. K., Colom, R., & Grafman, J. (2013). Architecture of cognitive flexibility revealed by lesion mapping. NeuroImage, 82, 547–554. https://doi.org/10.1016/j.neuroimage.2013.05.087
CR  - Büyüköztürk, Ş. (2004). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
CR  - Cañas, J., Quesada, J., Antolí, A., & Fajardo, I. (2003). Cognitive flexibility and adaptability to environmental changes in dynamic complex problem-solving tasks. Ergonomics, 46(5), 482–501. https://doi.org/10.1080/0014013031000061640
CR  - Chung, S. H., Su, Y. F., & Su, S. W. (2012). The impact of cognitive flexibility on resistance to organizational change. Social Behavior and Personality: An International Journal, 40(5), 735–745. https://doi.org/10.2224/sbp.2012.40.5.735
CR  - Clark, A. E., & Senik, C. (2011). Is happiness different from flourishing? Cross-country evidence from the ESS. Revue d’Économie Politique, 121, 17–34. https://doi.org/10.3917/redp.211.0017
CR  - Crisp, R. J., & Turner, R. N. (2011). Cognitive adaptation to the experience of social and cultural diversity. Psychological Bulletin, 137(2), 242–266. https://doi.org/10.1037/a0021840
CR  - Dağ, İ., & Gülüm, V. (2013). Yetişkin bağlanma örüntüleri ile psikopatoloji belirtileri arasındaki ilişkide bilişsel özelliklerin aracı rolü: Bilişsel esneklik. Türk Psikiyatri Dergisi, 24(4). https://www.turkpsikiyatri.com/PDF/C24S4/3_13009_.Yeti%C5%9Fkin%20baglanma.pdf
CR  - Dajani, D. R., & Uddin, L. Q. (2015). Demystifying cognitive flexibility: Implications for clinical and developmental neuroscience. Trends in Neurosciences, 38(9), 571–578. https://doi.org/10.1016/j.tins.2015.07.003
CR  - De Dreu, C. K. W., Nijstad, B. A., & Baas, M. (2011). Behavioral activation links to creativity because of increased cognitive flexibility. Social Psychological and Personality Science, 2(1), 72–80. https://doi.org/10.1177/1948550610381789
CR  - DeYoung, C. G., Peterson, J. B., & Higgins, D. M. (2005). Sources of openness/intellect: Cognitive and neuropsychological correlates of the fifth factor of personality. Journal of Personality, 73(4), 825–858. https://doi.org/10.1111/j.1467-6494.2005.00330.x
CR  - Dheer, R. J., & Lenartowicz, T. (2019). Cognitive flexibility: Impact on entrepreneurial intentions. Journal of Vocational Behavior, 115, 103339. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2019.103339
CR  - Güder, M. (2021). Öğretmen algılarına göre okul müdürlerinin vizyoner liderlik yeterlikleri ile mesleki bağlılıkları arasındaki ilişkide örgütsel canlılığın aracılık etkisinin incelenmesi (Yüksek lisans tezi, Munzur Üniversitesi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
CR  - Gürpınar, A. C. (2021). Öğretmen adaylarının bilinçli farkındalık, bilişsel esneklik ve ruhsal belirtilerinin incelenmesi (Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
CR  - Harvey, T. A. (2002). Professional vitality and the principalship: A construct validity study (Doktora tezi, University of Maine). ProQuest Dissertations and Theses Global. https://www.proquest.com/dissertations-theses/professional-vitality-principalship-construct/docview/276252810/se-2
CR  - Işık, M., & Kızıltuğ, S. (2022). Karanlık liderlik davranışlarının iş gören performansı ile iş tatminine etkisi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(43), 307–326. https://doi.org/10.46928/iticusbe.1062866
CR  - Kalaycı, Ş. (2006). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Asil Yayın Dağıtım.
CR  - Karasar, N. (2016). Bilimsel araştırma yöntemi (30. basım). Nobel Yayınları.
CR  - Karatepe, B. (2021). Psikolojik danışmanların mesleki doyumları ile belirsizliğe tahammülsüzlük, bilişsel esneklik düzeyleri ve stresle başa çıkma arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
CR  - Kark, R., & Carmeli, A. (2009). Alive and creating: The mediating role of vitality and aliveness in the relationship between psychological safety and creative work involvement. Journal of Organizational Behavior, 30(6), 785–804. https://doi.org/10.1002/job.571
CR  - Kim, S. L., & Yun, S. (2015). The effect of coworker knowledge sharing on performance and its boundary conditions: An interactional perspective. Journal of Applied Psychology, 100(2), 575–582. https://doi.org/10.1037/a0037834
CR  - Kurtuluş, K. (2006). Pazarlama araştırmaları (8. basım, genişletilmiş ve gözden geçirilmiş). Literatür Yayıncılık.
CR  - Martin, M. M., & Rubin, R. B. (1994). Development of a communication flexibility scale. Southern Communication Journal, 59, 171–178. https://doi.org/10.1080/10417949409372934
CR  - Martin, M. M., & Rubin, R. B. (1995). A new measure of cognitive flexibility. Psychological Reports, 76, 623–626. https://doi.org/10.2466/pr0.1995.76.2.623
CR  - Martin, M., Staggers, S., & Anderson, C. (2011). The relationships between cognitive flexibility with dogmatism, intellectual flexibility, preference for consistency, and self-compassion. Communication Research Reports, 28(3), 275–280. https://doi.org/10.1080/08824096.2011.587555
CR  - Nicolaou, N., Shane, S., Cherkas, L., & Spector, T. D. (2009). Opportunity recognition and the tendency to be an entrepreneur: A bivariate genetics perspective. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 110(2), 108–117. https://doi.org/10.1016/j.obhdp.2009.08.005
CR  - Okumuş, M. T., Bakan, İ., & Kutluk, M. R. (2022). İşe tutkunluk, odaklanma yeteneğinin kariyer tatmini ve iş tatmini üzerindeki etkisi: Bir alan çalışması. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 12(1), 119–138. https://doi.org/10.48146/odusobiad.1034056
CR  - Orakcı, Ş. (2021). Exploring the relationships between cognitive flexibility, learner autonomy, and reflective thinking. Thinking Skills and Creativity, 41, 100838. https://doi.org/10.1016/j.tsc.2021.100838
CR  - Ritter, S. M., Damian, R. I., Simonton, D. K., van Baaren, R. B., Strick, M., Derks, J., & Dijksterhuis, A. (2012). Diversifying experiences enhance cognitive flexibility. Journal of Experimental Social Psychology, 48(4), 961–964. https://doi.org/10.1016/j.jesp.2012.02.009
CR  - Roberts, R., Wiebels, K., Sumner, R., van Mulukom, V., Grady, C., Schacter, D., & Addis, D. (2017). An fMRI investigation of the relationship between future imagination and cognitive flexibility. Neuropsychologia, 95, 156–172. https://doi.org/10.1016/j.neuropsychologia.2016.11.019
CR  - Ryan, R. M., & Bernstein, J. H. (2004). Vitality. In C. Peterson & M. E. P. Seligman (Eds.), Character strengths and virtues: A handbook and classification (pp. 273–290). Oxford University Press.
CR  - Ryan, R. M., & Frederick, C. (1997). On energy, personality, and health: Subjective vitality as a dynamic reflection of well-being. Journal of Personality, 65(3), 529–565. https://doi.org/10.1111/j.1467-6494.1997.tb00326.x
CR  - Schaufeli, W. B., Salanova, M., González-Romá, V., & Bakker, A. B. (2002). The measurement of engagement and burnout: A two-sample confirmatory factor analytic approach. Journal of Happiness Studies, 3(1), 71–92. https://doi.org/10.1023/A:1015630930326
CR  - Shirom, A. (2011). Vigor as a positive affect at work: Conceptualizing vigor, its relations with related constructs, and its antecedents and consequences. Review of General Psychology, 15(1), 50–64. https://doi.org/10.1037/a0021853
CR  - Spiro, R. J. (1988). Cognitive flexibility theory: Advanced knowledge acquisition in ill-structured domains (Technical Report No. 441). https://doi.org/10.1037/a0021853
CR  - Şencan, H. (2005). Sosyal ve davranışsal ölçümlerde güvenilirlik ve geçerlilik. Seçkin Yayıncılık.
CR  - Taşdemir, S. H. (2021). Öğretmen adaylarının bilişsel esneklikleri ile yılmazlık düzeyleri arasındaki ilişkide bilişsel duygu düzenleme stratejilerinin aracı rolü (Yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
CR  - Türk Dil Kurumu. (2019). Türk Dil Kurumu sözlüğü. https://sozluk.gov.tr/
CR  - Uzunbacak, H. H., & Akçakanat, T. (2018). Mesleki canlılık ölçeği Türkçe formunun geçerlik ve güvenirlik çalışması. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 5(28), 3222–3230. https://doi.org/10.26450/jshsr.715
CR  - Vallerand, R. J., & Houlfort, N. (2003). Passion at work: Toward a new conceptualization. In S. W. Gilliland, D. D. Steiner, & D. P. Skarlicki (Eds.), Emerging perspectives on values in organizations (pp. 175–202). Information Age Publishing.
CR  - Yeh, Y. C., Yeh, Y. L., & Chen, Y. H. (2012). From knowledge sharing to knowledge creation: A blended knowledge-management model for improving university students’ creativity. Thinking Skills and Creativity, 7(3), 245–257. https://doi.org/10.1016/j.tsc.2012.05.004
UR  - https://doi.org/10.61964/dade.1688170
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4824115
ER  -