@article{article_1689100, title={Fâtımî Devleti’nde Miras Hukukunun Tatbikinde Çoğulculuk: 516/1123 Tarihli Ferman Çerçevesinde Uygulamanın Başlangıcı ve Sona Erdirilmesi}, journal={İslam Tetkikleri Dergisi}, volume={15}, pages={535–562}, year={2025}, DOI={10.26650/iuitd.2025.1689100}, author={İnce, İrfan}, keywords={İslam Hukuku, Miras Hukuku, Hukuki Çoğulculuk, el-Mezhebü’d-dâric, Turtûşî, Memûn elBetâihî, Bedr el-Cemâlî}, abstract={Bu çalışma, Fâtımî halifesi Âmir (495–524/1101–1130) adına veziri Memûn el-Betâihî (ö. 522/1128) tarafından 516/1123 yılında yayımlanan miras hukukuyla ilgili bir fermanın arka planı ve içeriğinin analizini konu edinmektedir. Söz konusu ferman, Makrîzî’nin (ö. 845/1442) iki eserinde yer alan, üç bölüm hâlinde incelenebilecek bir metnin üçüncü bölümünü teşkil eder. Metnin ilk iki bölümü, arka plana dair kısa açıklamalar ile Endülüslü Mâlikî fakihi Turtûşî’nin (ö. 520/1126) yürürlükteki uygulamaya ilişkin şikâyetleri çerçevesinde vezirle gerçekleştirdiği görüşmenin özet aktarımından oluşmaktadır. Fermanın temel konusu, bu metin aracılığıyla haberdar olduğumuz, miras hukukunun tatbikinde vefat edenin mezhebinin esas alınmasını kural hâline getiren, metinde el-mezhebü’d-dâric şeklinde adlandırılan bir düzenlemeyle ilgilidir. İçerdiği bazı kapalılıklar nedeniyle metin; söz konusu düzenlemenin başlangıcı, Turtûşî’nin yürürlükteki uygulamaya yönelik talepleri, vezirin tutumu, fermanın amacı ve yayınlanmasındaki sosyo-politik saikler gibi hususlarda önceki araştırmalarda farklı ve kimi zaman birbiriyle çelişen yorumlara konu olmuştur. Metin, çoğu araştırmacının kabulünün aksine, miras hukukunda çoğulcu yargı düzenini getiren düzenlemenin yaklaşık yarım asır boyunca yürürlükte kaldığı ve söz konusu fermanla lağvedildiği konusunda yeterince açıktır. Bu yönüyle metin hem İslam hukukunun tarihsel uygulamaları hem de Fâtımî Devleti’nde hukuk-siyaset ilişkileri açısından önemli veriler sunmaktadır. Önceki çalışmalarda parçalı olarak ele alınan ve farklı şekillerde yorumlanan söz konusu metin, bu çalışmada bütüncül bir bakış açısıyla, hukuki içerik ve metin analizi yöntemleri kullanılarak yeniden incelenmektedir. Ayrıca Turtûşî’nin şikâyet ve taleplerinin içeriği, vezirin tutumu ve Turtûşî’nin fermanın yayımlanmasındaki -ilk bakışta şaşırtıcı görünen- rolü, daha önce İnce tarafından önerilen bakış açısıyla ele alınmaktadır. Yazıda ayrıca düzenlemenin ortaya çıkışı ve sona erdirilmesindeki sosyal-politik saikler, makale boyutunun elverdiği ölçüde hem sosyo-politik bağlam dikkate alınarak hem de bu bağlama ışık tutmayı hedefleyen bir yaklaşımla açıklanmaya çalışılmıştır.}, number={2}, publisher={İstanbul Üniversitesi}