@article{article_1696802, title={Klasik Belâgat Geleneğinde Aklî Mecazın Mahiyetine İlişkin Tartışmalar}, journal={Bilimname}, pages={157–177}, year={2025}, DOI={10.28949/bilimname.1696802}, author={Ağırkan, Müfide}, keywords={Arap Dili ve Belâgatı, Aklî Mecaz, İsnad, Te’vil, Karine}, abstract={Çalışma, klasik Arap belâgatında önemli bir mecaz türü olan aklî mecaz kavramını, sadece retorik veya lafzî düzeyde bir sanat unsuru olarak değil; aynı zamanda anlamın oluşumu, fail-fiil ilişkisi, hakikat-kast ayrımı ve dilsel bağlamın inşası gibi daha geniş bir semantik ve epistemolojik düzlemde ele almaktadır. Aklî mecazın, klasik metinlerde görülen yüzeysel örneklerden ibaret olmadığı, bilakis konuşma kastı, bağlam, te’vil ve karine gibi kavramlar etrafında şekillenen çok katmanlı bir anlam sistemiyle iç içe geçtiği bu çalışmanın temel varsayımıdır. Çalışma, bu bağlamda aklî mecazı yalnızca “bir fiilin gerçek failine değil, aklen veya örfen uygun görülmeyen bir unsura isnad edilmesi” biçiminde teknik bir tanımla sınırlamamakta; bu tanımın hangi felsefî ve dilsel zeminlerde tartışıldığını, nasıl bir anlam teorisiyle temellendirildiğini ortaya koymaya çalışmaktadır. Makale, özellikle Sekkâkî (ö. 626/1229) ile Kazvînî (ö. 739/1338) arasında sistematik hâle gelen tanım ve sınır tartışmalarını merkeze almaktadır. Bu iki ismin görüşleri çerçevesinde şekillenen kavramsal çelişkilerin sonraki dönemde Sübkî (öl. 773/1372), Müeyyed el-Ali (ö. 749/1348), Kirmânî (öl. 786/1384) ve Teftâzânî (öl. 793/1390) gibi âlimler tarafından nasıl yeniden formüle edildiğini incelemektedir. Metodolojik olarak çalışma, klasik belâgat metinlerine dayalı karşılaştırmalı metin analizi, kavram haritalandırması ve dilsel bağlam çözümlemesi tekniklerinden faydalanmaktadır. Çalışma aklî mecazı sadece bir belâgat kategorisi değil, aynı zamanda anlamın kurgulanma biçimi, kast-hakikat ilişkisi, dilsel fail ile gerçek failin ayrışması, tefsirî te’vil ile epistemik yorum arasındaki sınır gibi birçok teorik alanı ilgilendiren bir düğüm noktası olarak konumlandırmaktadır. Bu yönüyle makale, klasik belâgat literatürüne doğrudan katkı sunmanın ötesinde, modern anlam felsefesi, hermenötik, tefsir teorisi ve fıkıh usûlü gibi alanlarda yapılacak disiplinlerarası araştırmalara da kavramsal bir köprü kurmayı hedeflemektedir.}, number={54}, publisher={Erciyes Üniversitesi}