TY - JOUR T1 - SU KÜLTÜNÜN TÜRKMEN KÜLTÜRÜNDEKİ İZLERİ TT - The Traces of Water Cult in Turkmen Culture AU - Töre, Maral PY - 2025 DA - September Y2 - 2025 DO - 10.60163/tkhcbva.1697152 JF - Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi JO - TKHBVD PB - Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi WT - DergiPark SN - 1306-8253 SP - 369 EP - 384 IS - 115 LA - tr AB - Türkmenler, erken dönemlerde Ay, Güneş, su, od ve bazı ağaçların gizli güçlere sahipolduklarına inanmışlardır. Kutsal gördükleri bu varlıklar ile selamlaşmışlar, konuşmuşlarve kötülüklerden korumaları için yardım istemişlerdir. Ayrıca yengi istemek veya teşekküretmek için çeşitli adaklar ve kurbanlar sunmuşlardır. Türkmenlerin kutsadıkları bu unsurlar,İslamiyet’ten sonra da önemini kaybetmemiştir ve halk inanışları olarak yaşamaya devametmiştir. Türk mitolojisi; Atalar, Yer-Su, Ateş, Ağaç ve Hayvanlar gibi kültler etrafında oluşmuşve şekillenmiştir. Türklerin benimsedikleri inanç sistemine göre her kültün bir iyesi vardır.Bu iyelerin koruyucu, yardım edici, iyileştirici özelliklerinin yanı sıra cezalandırıcı özelliklerede sahiptir. Bütün bu özelikleri içerisinde bulunduran su kültünün günümüzdeki izleri dikkatçekicidir. Su kültü, Türk kültüründe İslamiyet öncesinde kutsallaştırılan Yer-Su inanışlarınadayanmaktadır. Bugün Türk boylarında, suyla ilgili görülen bütün inançlar ve alışkanlıklarerken dönemdeki Yer-Su kültünün izleridir. Bu çalışmada da su kültünün Türkmen halkkültüründeki yansımalarından bahsedilecektir. Araştırmadaki bilgiler, Türkmenistan’dayaşayan Türkmenlerin günümüze kadar ulaşan halk inanışlarından tespit edilerek verilecektir.Bu nedenle verilecek bilgilerin bir kısmı yazılı kaynaklarda bulunmamaktadır. Ancak halkarısında herkes tarafından bilinen ve erken dönemlerden beri aktarılan öğretilerden eldeedilecektir. Öncelikle Türkmencedeki suyla ilgili kelimeler, deyimler ve atasözleri üzerindedurulacaktır. Daha sonra su kültüyle ilgili günümüzde uygulanan inanışlar ve alışkanlıklarincelenecektir. Suyun koruyucu, arındırıcı ve şifalandırıcı sembol olarak kullanımlarından sözedilecektir. Böylece Türkmenlerin günlük yaşamında ve düşünce yapısında suyla ilgili oluşanmanevi etkiler gözlemlenecektir. Çalışmada son olarak Türkmen halk inanışında suyun pirleriolarak kabul edilen şahsiyetler ve yardımcı karakterler anlatılacaktır. Türkmenistan’daki kutsalsulardan ve her yıl kutlanan Suv damcası-altın danesi millî bayramının önemi belirtilecektir KW - Halk Kültürü KW - Türkmenistan KW - Türkmen KW - Su KW - Kült. N2 - Turkmens believed that the moon, sun, water, wood and some trees had hidden powersin early times. They greeted and talked with these beings, which they considered sacred, andasked for help to protect them from evil. They also made various offerings and sacrifices toask for victory or to thank them. These elements consecrated by Turkmens did not lose theirimportance after Islam and continued to live on as folk beliefs. Turkish mythology was formedand shaped around cults such as Ancestors, Earth-Water, Fire, Trees and Animals. Accordingto the belief system adopted by the Turks, each cult has a good. These goodies have protective,helping, healing features as well as punitive features. The traces of the water cult, which contains all these features, are remarkable. The cult of water is based on the beliefs of Earth-Water, which was sanctified in Turkish culture before Islam. Today, all beliefs and habits relatedto water in Turkish tribes are the traces of the cult of Yer-Su in the early period. In this study,the reflections of the water cult in Turkmen folk culture will be mentioned. The informationin the research will be determined from the folk beliefs of Turkmens living in Turkmenistanthat have survived to the present day. For this reason, some of the information to be givenis not available in written sources. However, it will be obtained from the teachings that areknown by everyone among the people and have been transmitted since early times. Firstly,words, idioms and proverbs related to water in Turkmen will be emphasised. Then, the beliefsand habits related to the cult of water will be examined. The use of water as a protective,purifying and healing symbol will be mentioned. Thus, the spiritual effects of water in thedaily life and thought structure of Turkmens will be observed. Finally, the personalities andauxiliary characters accepted as the pirs of water in Turkmen folk beliefs will be explained.Sacred waters in Turkmenistan and the importance of the national holiday of Suv damcası-altındanesi celebrated every year will be mentioned CR - Akmyradow, M. Türkmenistanda syýasy -jemgyýetçilik pikiriň taryhy. Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersiteti, 2010. CR - Annaýew, A. “Ýaşaýşyń gözbaşı”-“Merw şäheriniń suw üpjünçiligi”. Oktýabr, 2024. CR - Atanyýazow, S.- Begliýew, M.- Söýegow M. Türkmen adam atlary. Aşgabat: Ruh Neşirýaty, 1995. CR - Atanyýazow, S. Türkmen diliniň sözkökü (Etimologik) sözlügi. Aşgabat: Miras, 2004. CR - Ataýew, S. “Türkmen halkynyň pirleri” www.kitapcy.su, 2025. CR - Bayat, A.H. “İslam Öncesi Orta Asya Türk Dünyasında Tababet” Türkler. Cilt 3. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002. CR - Çaryýew, M. Türkmen Halk Nakyllary, Aşgabat: Miras, 2005. CR - Çaryýew, B.- Ilamanow, Ý. Türkmenıstanyň Geografıýasy, Aşgabat: Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersiteti, 2010. CR - Çoruhlu, Y. “Eski Türklerde Ölüm”. Cogito (Ölüm: Bir Topografya), 40:(2004), 244-269. Diwangulyýewa, B.-Perdeliýewa, M.-Gurbangulyýewa, A. Türkmenistanyň etnologiýasy, Aşgabat: TDNG, 2018. CR - DLT, Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin), Hazırlayanlar: CR - Ercilasun, A.B. - Akkoyunlu, Z. Ankara: TDK Yayınları, 2020. CR - Ercilasun, A. B. Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları, 2016. CR - Geldiýew, G.- Altyýew, A. Türkmen nakyllary we atalar sözi, Ankara: AKM Yayını, Sayı:282. 2002. CR - Goçmyradow, B. Türkmen halk yrymlary, Aşgabat: Magaryf, 1995. CR - Gorkut Ata (Türkmenleriń milli eposy), (Hzr.) A. Gürgenli. 2005. CR - Görogly Eposy (Türkmen halkynyń gahrymançylykly dessany), (Hzr.) A. Gowşudow-M. Kösäýew, Aşgabat: Türkmenistan Neşirýat, 1980. CR - Günay, H.M. “Su”. İslâm Ansiklopedisi, TDV: 37. Cilt, s. 432-437, 2009. CR - GTDSS, (Gadymy türkmen diliniň saýlama sözlügi) (Hzr.) Söýegow, M.- Güjükow, S.-Ballyýew, G. Aşgabat: TMGI, 2004. CR - İnan, A. Eski Türk Dini Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1976. CR - İnan, A. Makaleler ve İncelemeler, Ankara: TTK Yayınları VII. Dizi, 1987. CR - Ögel, B. Türk Mitolojisi II, Ankara: TTK Basımevi,1995. CR - Öräýew, A. Yrymlar, Aşgabat: Ruh, 1993. CR - TDDS I-II, (Türkmen diliniń düşündirişli sözlügi) (Hzr.) Kyýasowa, G.- Geldimyradow, A. Durdyýew, H. Aşgabat: Ylym, 2016. CR - TDS, (Türkmen diliniň sözlügi), (Hzr.) Hamzaýew, M.Ý. – Altaýew, S.-Açylowa, G.-Mesgudow, W. Meretgeldiýew, A. Aşgabat: TSSRYAN, 1962. CR - Tekin, T. Orhon Yazıtları, İstanbul: Simurg,1998. CR - Töre, M. “Türkmenlerde Halk Kültürü”, Türkistan’dan Batı Anadolu’ya Kültür Göçü, (Ed. M. Gökçe, E. F. Eroğlu, A. Karadeniz), Muğla Büyük Şehir Belediyesi KY 29, s. 11-26, 2024. CR - Türkmen milletiniň gadymy genji-hazynasy ilkinji gezek Ýewropada görkezilýär, Türkmenistan AltınAsır Gazedy, 24.04.2018. CR - Ylýasowa, G. Türkmen halk yrym-ynançlary, Aşgabat: Miras, 2005. CR - KK-1 (Kaynak Kişi) Maya Töre, Bayramalı/Marı, 1984, Bayramalı Şehir 18. Ortaokul Tarih Öğretmeni. Ekim 2024. CR - URL-1 https://france.tmembassy.gov.tm/tk/news/39679 15.01.2025 CR - URL-2 https://saglykhm.gov.tm/sypahana-edaralary/arcman-sypahanasy 16.01.2025 CR - URL-3 https://www.medeniyet.gov.tm/tk/sigle-news/68 16.01.2025 UR - https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1697152 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4860334 ER -