TY - JOUR T1 - İttihat ve Terakkinin “Sine Qua Non”u: Bâbıâli Baskını TT - The “Sine Qua Non” of Union and Progress and the Bâbıâli Raid AU - Polat, Hasan Ali PY - 2025 DA - September Y2 - 2025 DO - 10.18069/firatsbed.1705124 JF - Firat University Journal of Social Sciences PB - Fırat Üniversitesi WT - DergiPark SN - 1300-9702 SP - 1449 EP - 1474 VL - 35 IS - 3 LA - tr AB - Bu makale, 23 Ocak 1913’te gerçekleşen Bâbıâli Baskını’nı, İttihat ve Terakki Cemiyetinin (İTC) siyasal varlığını korumaya yönelik stratejik bir müdahalesi olarak ele almakta ve olayın niteliğini yalnızca askerî bir darbe olarak değil, sivillerin de aktif biçimde yer aldığı “cemiyet darbesi” kavramını da dikkate alarak değerlendirmektedir. II. Meşrutiyet döneminde yoğunlaşan siyasal krizler, Balkan Harbi’nin Osmanlı aleyhine seyri, Edirne’nin düşme tehlikesi ve İTC’nin sistematik tasfiyeye uğraması, cemiyetin mevcut hükûmeti cebren devirmesini kaçınılmaz hâle getirmiştir. Makale, baskının yalnızca bir iktidar değişimi değil, aynı zamanda 1912’de İTC karşıtı aktörlerin baskısıyla kurulan hükûmetlerin meşruiyetine karşı yapılmış bir karşı-darbe niteliği taşıdığını da ileri sürmektedir. Talât ve Enver Beyler öncülüğündeki sivil ve askerî unsurların koordineli eylemiyle gerçekleşen baskın, klasik darbelerden farklı olarak halk desteği ve propaganda unsurlarıyla da şekillendirilmiştir. ATASE arşivi, yerli ve yabancı basın, hatırat ve diplomatik belgeler temelinde yapılan bu çalışma, baskının nedenlerini, hazırlık sürecini, icrasını ve sonrasındaki meşruiyet krizini çok boyutlu biçimde analiz etmektedir. KW - Bâbıâli Baskını KW - İttihat ve Terakki Cemiyeti (İTC) KW - Balkan Harbi KW - Kâmil Paşa KW - Hürriyet ve İtilaf Fırkası (HİF). N2 - This article examines the Bâbıâli Raid of 23 January 1913 as a strategic intervention by the Committee of Union and Progress (CUP) to preserve its political existence, framing the event not merely as a military coup but also as a “party coup” involving the active participation of civilian elements. The escalating political crises during the Second Constitutional Era, the unfavorable course of the Balkan War for the Ottoman Empire, the imminent threat of losing Edirne, and the systematic marginalization of the CUP rendered the forcible removal of the government inevitable from the CUP’s perspective. The article argues that the raid constituted not just a change in government, but also a counter-coup against the legitimacy of the cabinets formed under pressure from anti-CUP actors in 1912. Carried out under the leadership of Talat and Enver Bey with the coordinated efforts of both civilian and military CUP members, the operation was shaped by public mobilization and propaganda, distinguishing it from conventional military coups. Drawing upon ATASE archival documents, local and foreign press reports, memoirs, and diplomatic correspondences, this study offers a multidimensional analysis of the causes, planning, execution, and subsequent legitimacy crisis of the Bâbıâli Raid. CR - 1. Arşiv Belgeleri CR - T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) CR - İradeler- Dosya Usulü İradeler Tasnifi (İ. DUİT), 8/58; 190/71 CR - Dâhiliye Nezareti, Kalem-i Mahsus Müdüriyeti (DH. KMS), 51/64. CR - Dâhiliye Nezareti Mütenevvia Kısmı Belgeleri (DH. MTV), 17/35; 17/43. CR - Dâhiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Belgeleri (DH. MUİ), 162/48. CR - Yıldız Esas Evrakı Kâmil Paşa Evrakı (Y. EE. KP), 35/3479. CR - Bâbıâli Evrak Odası (BEO), 136/310183; 4120/308951; 4553/341424. CR - Meclis-i Vükela Mazbataları (MV), 171/64. CR - Dâhiliye Nezareti, Siyasi Kısım Belgeleri (DH. SYS), 55-2/91. CR - Hariciye Nezareti, Siyasi Kısım Belgeleri (HR. SYS), 202/32. CR - T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Millî Savunma Bakanlığı Askerî Tarih Arşivi (MSB, ATASE) Birinci Dünya Harbi Koleksiyonu (BDH) CR - 2318, 53/87A, Yakup Cemil, 15 Ağustos 1332. CR - Balkan Harbi 1911-1912 Kataloğu (Fon Kodu: 110-9-1-7) CR - Kutu: 96, Dosya: 6, Gömlek 7; Kutu: 663, Dosya: 4, Gömlek 9. CR - Politisches Archiv des Auswärtigen Amts (PA-AA) PA-AA, RZ 201/13192 CR - The National Archives, Kew London (TNA), Foreign Office (FO) 195/2451; 2417/1/13/44. Archieves Diplomatiques (AD)-Ministère des Affaires Étrangères. Archives diplomatiques/Paris- MAEAD) Direction politique et commerciale, Seri D, Carton 38, Dossier 1. (Pera 23.1.1913) CR - 2. Süreli Yayınlar CR - Alemdar: 22 Eylül 1328; 17 Teşrinievvel 1328; 1 Teşrinisani 1328; 25 Teşrinisani 1328. Die Information: 27 Ocak 1913; 29 Ocak 1913. CR - İkdam: 30 Temmuz 1328; 20 Eylül 1328; 22 Eylül 1328; 17 Teşrinievvel 1328; 1 Teşrinisani 1328; 15 Kânunusani 1328. CR - İktiham: 12 Temmuz 1328; 23 Temmuz 1328; 24 Temmuz 1328; 26 Temmuz 1328; 27 Temmuz 1328. CR - Le Figaro: 15 Ocak 1913; 24 Ocak 1913. CR - Le Temps: 25 Ocak 1913. CR - Neue Freie Presse: Abendblatt/Akşam Baskısı, 28 Ocak 1913. CR - Neue Freie Presse: Morgenblatt/Sabah Baskısı: 28 Aralık 1912; 24 Ocak 1913. CR - Sabah: 10 Temmuz 1328; 27 Temmuz 1328; 10 Kânunusani 1328; 11 Kânunusani 1328. CR - Sebilürreşad: 17 Kânunusani 1328, Nu: 47-229. CR - Takvim-i Vekayi: 28 Temmuz 1328; 31 Temmuz 1328. CR - Tanin: 5 Temmuz 1328; 8 Ağustos 1328; 20 Eylül 1328; 22 Eylül 1328; 25 Eylül 1328; 19 Kânunusani 1328. CR - Tanzimat: 24 Teşrinisani 1328; 26 Teşrinisani 1328; 29 Teşrinisani 1328. CR - Tasvir-i Efkâr: 11 Teşrinisani 1328; 12 Teşrinisani 1328; 23 Teşrinisani 1328; 24 Teşrinisani 1328; 26 Teşrinisani 1328; 28 Teşrinisani 1328; 29 Teşrinisani 1328; 14 Kânunusani 1328; 15 Kânunusani 1328. CR - Tefsîr-i Efkâr: 11 Kânunusani 1328. CR - Teşrih: 20 Teşrinievvel 1328. CR - Times: 24 Ocak 1913; 25 Ocak, 1913. CR - 3. Tetkik Eserler CR - Ahmad, F. (2010). İttihat ve Terakki (1908-1914). çev. Nuran Yavuz. İstanbul: Kaynak Yayınları. CR - Ahmet İzzet Paşa. (2017). İstiklâl Harbi’nin Gerçekleri-Feryadım. I. haz. Süheyl İzzet Furgaç ve Yüksel Kanar. İstanbul: Timaş Yayınları. CR - Akşin, S. (2014). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları. CR - Aktar, Y. (1990). II. Meşrutiyet Dönemi Öğrenci Olayları, İstanbul: İletişim Yayınları. CR - Alaçam, S. (1939). Maceradan Maceraya: Anlatan Dr. Nihat Reşat Belger: Harbiye Nazırı Nazım Paşa Hemen Beni Çağırtmıştı -34-. Haber, (Akşam Postası), 6 Birinciteşrin, (2748), 3. CR - Alangu, T. (1968)Tahir Alangu, Ömer Seyfettin, Ülkücü Bir Yazarın Romanı. İstanbul: May Yayınları. CR - Ali, H.,M. (1946). Hatıralarım, 1872-1946. İstanbul: Mithat Akçit Yayını. CR - Alkan, N. (2014). Ve Selanik Düştü... 1912-1913 Balkan Savaşı ve Hezimeti. İstanbul: Timaş Yayınları. CR - Artuç, N. (2004). Bir Darbenin Gerçek Öyküsü: 1913 Bâb-ı Âli Baskını. Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10, 61-76. CR - Aslanmirza, B. (2025) İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Politika Yapımı: İktidar, Toplum ve Siyaset Üçgeninde İttihatçıların Karar Alma ve İcra Mekanizması. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli. CR - Avlonyalı, E., B. (2006). Osmanlı Arnavutluk’undan Anılar (1885-1912). çev. Atilla Dirim. İstanbul: İletişim Yayınları. CR - Aydemir, Ş. S. (2015). Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa. II. İstanbul: Remzi Kitabevi. CR - Aydemir, Ş. S. (1985). Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa, 1914-1922. III. İstanbul: Remzi Kitabevi. CR - Bâbânzâde, İ., H., (1328). Siyâsiyât-Son Darbe. Tanin, 23 Temmuz, (1412), 1. CR - Balkan Harbi, Şark Ordusu, Birinci Çatalca Muharebesi. (1983). II, 1. Kitap, Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları. CR - Bayar, C. (2018a). Ben de Yazdım. I. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. CR - Bayar, C. (2018b). Ben de Yazdım. II. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. CR - Bayur, Y. H. (1991a). Türk İnkılâbı Tarihi. II/II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. CR - Bayur, Y. H. (1991b). Türk İnkılâbı Tarihi. II/IV. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. CR - Belge, M. (2013). Militarist Modernleşme-Almanya, Japonya ve Türkiye. İstanbul: İletişim Yayınları. CR - Birgen, M. (2006). İttihat ve Terakki’de On Sene, İttihat ve Terakki Neydi? I. yay. haz. Zeki Arıkan, İstanbul: Kitap Yayınevi. CR - Birinci, A. (2012). Hürriyet ve İtilaf Fırkası, II. Meşrutiyet Devrinde İttihat ve Terakki’ye Karşı Çıkanlar. İstanbul: Dergâh Yayınları. CR - Bleda M. Ş. (2010). İmparatorluğun Çöküşü. İstanbul: Destek Yayınevi. CR - Bozarslan, H. (2008). Bir Mistisizm, Aksiyoloji ve Pre-Totalitarizm Olarak Komitacılık-İttihatçılık. Resmi Tarih Tartışmaları, 4, ed. Fikret Başkaya, İstanbul: Özgür Üniversite Kitaplığı. CR - Cavid Bey. (2014). Meşrutiyet Ruznâmesi. I. yay. haz. Hasan Babacan-Servet Avşar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. CR - Cemal Paşa. (2012). Hatırât, 1913-1922. yay. haz. Ahmet Zeki İzgöer, İstanbul: Dün Bugün Yayınları. CR - Çavdar, T. (1984). Talât Paşa, Bir Örgüt Ustasının Yaşam Öyküsü. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. CR - Çolak, M. (2018) Komitenin Ruhu Talat Paşa. İstanbul: Yeditepe Yayınevi. CR - D. K. (1328). Millet-i Hâkimeye Müracaat, Meclis-i Ayanın Kararı. Sabah, 23 Temmuz, (8218), 1. Kelekyan, D. (1328). Dünkü Tezahürat. Sabah, 11 Kânunusani, (8388), 1. CR - Durukan, E. (2020). Balkan Harbi’nde Edirne Kuşatması (1911-1913). yay. haz. Murat Uluğtekin, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. CR - Ebuzziya. (1328). Siyâsiyât –Evvelki Günkü Harekât-ı Milliye. Tasvir-i Efkâr, 12 Kânunusani, (647), 1. CR - Erdinç, E. Ş. (2018). Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti Yargılamaları. II. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. CR - Ertürk, H. (1969). İki Devrin Perde Arkası. Yazan: Samih Nafiz Tansu, İstanbul: Ararat Yayınları. CR - Esatlı, M. R. (2004). İttihat ve Terakki Tarihinde Esrar Perdesi, Yakup Cemil Niçin ve Nasıl Öldürüldü? İstanbul: Örgün Yayınevi. CR - Fatih Kerimi, (2001). İstanbul Mektupları. yay. haz. Fazıl Gökçek, İstanbul: Çağrı Yayınları. CR - Feldmann, W. (2004). İstanbul’da Savaş Günleri, Bir Alman Gazetecinin Balkan Savaşı Hatıratı. çev. Necmettin Alkan, İstanbul: Selis Kitaplar. CR - Hasan Amca, (2013). Doğmayan Hürriyet-Yarıda Kalan İhtilal-Tehcirin İçyüzü, Nizamiye Kapısı, Prens Sabahattin ve Taklib-i Hükümet, İstanbul: Alfa Yayınları. CR - Hayta N. ve Birbudak T.S. (2010). Balkan Savaşları’nda Edirne. Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı Yayınları. CR - Hüseyin Cahit, (1328). Hüseyin Cahit Bey’in Viyana Mektubu. Tasvir-i Efkâr, 10 Kânunuevvel, (625), 1. CR - H. Kâzım Kadri, (2000). Meşrutiyetten Cumhuriyete Hatıralarım. haz. İsmail Kara, İstanbul: Dergâh Yayınları. CR - İrtem, S. K. (2004). Meşrutiyetten Mütarekeye 1909-1918. yay. haz. Osman Selim Kocahanoğlu, İstanbul: Temel Yayınları. CR - Kansu, A. (2016). İttihâdcıların Rejim ve İktidar Mücadelesi (1908-1913). İstanbul: İletişim Yayınları. CR - Karakışla, Y. S. (2001). Arşivden Bir Belge, Babıâli Baskınıyla İlgili Bir İhbar. Toplumsal Tarih, 16 (91), 23-25. CR - Karal, E.Z. (2011). Osmanlı Tarihi -II. Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908-1918)-. IX. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. CR - Kaynar, M. (2008). Osmanlı’da Devrim Oldu mu?: II. Meşrutiyet’i Okumak. Resmi Tarih Tartışmaları, 4, ed. Fikret Başkaya, İstanbul: Özgür Üniversite Kitaplığı. CR - Kendi Mektuplarında Enver Paşa, (1989). yay. haz. M. Şükrü Hanioğlu, İstanbul: Der Yayınları. CR - Korkmaz, E. (2024). A Power Takeover in the Ottoman Empire: The Downfall of the Committee of Union and Progress in 1912. Act Histriae, 32, (1), 105-130. CR - Korkmaz, E. (2021). Harbiye Nazırı Nazım Paşa, İstanbul: Selenge Yayınları. CR - Kuran, A. B. (2012). Osmanlı İmparatorluğunda İnkılâp Hareketleri ve Millî Mücadele. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. CR - Kuran, A. B. (1948). İnkılâp Tarihimiz ve İttihad ve Terakki. İstanbul: Tan Matbaası. CR - Kuyaş, A. (2013). Bâb-ı Âli Baskını 100. Yıl. NTV Tarih, 48, 25-35. CR - Küçükkılınç, İ. (2016). Jön Türklük ve Kemalizm Kıskacında İttihadçılık. İstanbul: Ötüken Neşriyat. CR - Lütfi Fikri, (1328). Halâskâr Zâbitan Grubunun Programı. Teminat, 12 Temmuz, (301), 1. CR - Lütfi Simavi, (1340). Sultan Mehmed Reşad Hanın ve Halifenin Sarayında Gördüklerim. K. II, İstanbul: Matbaa-i Osmaniye. CR - Mahmud Şevket Paşa’nın Sadaret Günlüğü. (2014). yay. haz. Murat Bardakçı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. CR - Mehmet Selâhattin, (2007). Bildiklerim, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Maksad-ı Teessüs ve Suret-i Teşekkülü ve Devlet-i Aliyye-i Osmaniye’nin Sebeb-i Felâket ve İnkısâmı, Muhalif Hatıralar. yay. haz. Ali Birinci-Cüneyd Okay, Ankara: Vadi Yayınları. CR - Mevlânzâde Rıfat, (1993). Türkiye İnkılâbının İçyüzü. yay. haz. Metin Hasırcı, İstanbul: Pınar Yayınları. CR - Ministère des affaires étrangères, Documents Diplomatiques-Les Affaires Balkaniques, 1912-1914, V. 2, Imprimerie Nationale, Paris 1922. CR - Moreau, O. (2010). Reformlar Çağında Osmanlı İmparatorluğu, Askerî “Yeni Düzen”in İnsanları ve Fikirleri 1826-1914. çev. Işık Ergüden, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. CR - Osmanlı Mebusan Meclisi Reisi Halil Menteşe’nin Anıları. (1986). İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları. CR - Polat, H. A. (2023). Yakup Cemil, Hayatı ve Divan-ı Harp Sorgu Tutanağı. İstanbul: Ötüken Neşriyat. CR - Polat, H. A. (2020). II. Meşrutiyet Dönemi’nde Siyasî Sürgünler (1908-1918). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. CR - Rémond, G. (1913). Ledemain de Coup D’état: Enver Bey au Selamlık. L’illustration, 1 Février, 81. CR - Rey, A. R. (2014). İmparatorluğun Son Döneminde Gördüklerim Yaptıklarım (1890-1922). yay. haz. Nur Özmel Akın, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. CR - Rıza Nur, (1967). Hayat ve Hatıratım. II. İstanbul: Altındağ Yayınevi. CR - Rıza Nur, (1335). Hürriyet ve İtilâf Nasıl Doğdu, Nasıl Öldü? Dersaadet: Akşam Matbaası. CR - Rıza Tevfik, (2019). Biraz da Ben Konuşayım. yay. haz. Abdullah Uçman, İstanbul: İletişim Yayınları. CR - Sorgun, T. (2003). Devlet Kavgası -İttihad ve Terakki-. İstanbul: Kum Saati Yayınları. CR - Sönmez, B. İ. (2007). II. Meşrutiyette Arnavut Muhalefeti. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. CR - Sunata, İ. H. (2000). İstibdattan Meşrutiyete Çocukluktan Gençliğe. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. CR - Süleyman Nazif, (1927). Yıkılan Müessese. İstanbul: İlhami-Fevzi Matbaası. CR - Ş. Filibeli Ahmet Hilmi, (1331) Muhalefetin İflası. Konstantiniyye: Hikmet Matbaa-i İslamiyesi. CR - Şeyhülislam Merhûm Cemaleddin Efendi Hazretlerinin Hâtırât-ı Siyâsiyesi. (1336). Dersaadet: M. Hovagimyan Matbaası. CR - Şeyhülislam Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi’nin Meşrutiyet, Büyük Harp ve Mütareke Günlükleri (1909-1922). (2015). yay. haz. Ali Suat Ürgüplü, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. CR - Şimşir, B. N. (1989). Ege Sorunu, Belgeler 1912-1913. I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. CR - Tokgöz, A.İ. (2012). Matbuat Hatıralarım (1888-1914). haz. Alpay Kabacalı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. CR - Tunaya, T. Z. (2011a). Türkiye’de Siyasal Partiler –İkinci Meşrutiyet Dönemi-. 1. İstanbul: İletişim Yayınları. CR - Tunaya, T. Z. (2011b). Türkiye’de Siyasal Partiler -İttihat ve Terakki, Bir Çağın, Bir Kuşağın, Bir Partinin Tarihi-. 3. İstanbul: İletişim Yayınları. CR - Tural, E. (2009). Son Dönem Osmanlı Bürokrasisi, II. Meşrutiyet Dönemi’nde Bürokratlar, İttihatçılar ve Parlamenterler. Ankara: Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü (TODAİE) Yayınları. CR - Turfan, M. N. (2013). Jön Türklerin Yükselişi, Siyaset, Askerler ve Osmanlı’nın Çöküşü. çev. Mehmet Moralı, İstanbul: Alfa Yayınları. CR - Türkgeldi, A. F. (2010). Görüp İşittiklerim. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. CR - Uçarol, R. (2015) . Mareşal, Âyan Meclisi Başkanı, Sadrazam Gazi Ahmet Muhtar Paşa, 1839-1919 Askeri ve Siyasi Hayatı. İstanbul: Der Yayınları. CR - Uşaklıgil, H. Z. (1981). Saray ve Ötesi, Son Hatıralar. İnkılâp ve Aka Kitabevi, İstanbul. CR - Uzer, T. (1999). Makedonya Eşkıyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. CR - Vardar, G. (1960). İttihad ve Terakki İçinde Dönenler. yay. haz. Samih Nafiz Tansu, İstanbul: İnkılâp Kitabevi. Y. R. (1913). Le Coup d’état du 23 Janvier. L’illustration, 1 Février, 80-81. CR - Yakut, K. (2015). Balkan Savaşı Öncesinde Savaş ve Toplum: Müzaheret Mitingleri. Yeni Türkiye, 21(68), 3341-3353. CR - Yakut, K. (1998) . Mahmut Şevket Paşa ve Dönemi. Yayınlanmamış Doktora Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. CR - Ziya Şakir, (2014). İttihat ve Terakki Nasıl Yaşadı? II. İstanbul: Akıl Fikir Yayınları. CR - Ziya Şakir, (2011). Mahmut Şevket Paşa. haz. Serkan Erdal, İstanbul: Akıl Fikir Yayınları. UR - https://doi.org/10.18069/firatsbed.1705124 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4896416 ER -