@article{article_1706467, title={Türkiye Türkçesi Ağızlarında “Toykur-” Fiili}, journal={Dil Araştırmaları}, volume={19}, pages={85–96}, year={2025}, DOI={10.54316/dilarastirmalari.1706467}, author={Güzel, Ferdi}, keywords={Etimoloji, Türkiye Türkçesi ağızları, toykur-, aykırı doykuru, doğru.}, abstract={Sadece Türkiye Türkçesinin Batı grubu ağızlarında çeşitli varyant ve türevleri ile varlığını sürdüren toykur- fiili tespit edebildiğimiz kadarıyla ilk kez 19. yüzyılın sonunda kaydedilmiştir. Anadolu ağızlarında toykur- fiili “1. Köpek, tavşan vb. hayvanlar oturmak. 2. Ürkerek kulak kabartmak. 3. Şımarıklık etmek. 4. Kafa tutmak. 5. Yaslanmak, kaykılmak. 6. Vücudu dik tutarak biraz arkaya doğru bükmek.” anlamlarını taşımaktadır. Fiilin toykar- ve toykul- varyantları ve toykurt- türevi de benzer anlamlara sahiptir. Fiilin türevlerinden biri olan toykuru “düz, dosdoğru”, müstakil olarak sadece Kastamonu ağzında tespit edilmiştir. Toykuru ve varyantlarının diğer yerlerde sadece “aykırı” ve varyantları ile kurulan bir ikileme içinde varlığını koruduğu görülmektedir. Yapısı tam olarak çözülemese de kelimenin doğrul- ile aynı anlama sahip olduğu ve doğrul- fiilinin tabanı olan tog- “dümdüz geçmek, boyunca geçmek, doğrulmak, yönelmek” fiiline dayandığı anlaşılmaktadır. Kelimede tıpkı doğrul- fiilinde olduğu gibi “düzelmek, düzleşmek, düz bir şekil almak” anlamından “oturan veya yatan bir kimse toparlanmak, dik bir duruma gelmek; kalkmak” anlamı gelişmiştir. “Doğrulmak, dik bir konuma gelmek” anlamını taşıyan başka fiillerin de toykur- gibi “kibirlenmek, gururlanmak, somurtmak” vb. anlamlara sahip olması ve Anadolu ağızlarında toykur- ile aynı aileye dahil edilebilecek benzer anlamlı doşar-, dorut- gibi fiillerin varlığı, toykur- fiilinin tog- köküne dayandığı görüşünü desteklemektedir.}, number={37}, publisher={Bengü Yayıncılık}