TY - JOUR T1 - ESKİ UYGURLARDA BUDİST KÜLTÜRLE İLGİLİ KİŞİ ADLARI ÜZERİNE AU - Çelik, Hatice Kübra AU - Özyetgin, Ayşe Melek PY - 2025 DA - August Y2 - 2025 JF - The Journal of Turkic Language and Literature Surveys (TULLIS) PB - Kamil Ali GIYNAŞ WT - DergiPark SN - 2536-4510 SP - 52 EP - 86 VL - 10 IS - 2 LA - tr AB - Kişi adları bir toplumun sosyo-kültürel hayatını, dinî anlayışını, çevre kültürlerle etkileşimlerini, geçirdiği değişim ve dönüşümleri yansıtan en güzel göstergeler olarak o toplumun hafızası niteliğinde sözcüklerdir. Tarihî kişi adları ise toplumların tarihinin ve kültür tarihinin aydınlatılmasında ayrıca bir öneme sahiptir. 840’ta Uygur İmparatorluğu dağıldıktan sonra göç ettikleri Turfan ve Kansu bölgelerinde Budizmi benimseyip yüksek bir Budist kültür inşa eden Uygurlar bu alanda önemli eserler de ortaya koymuşlardır. Uygurlarda Budist terminolojinin oluşmasında Sanskritçe, Soğdça, Toharca, Çince gibi dillerin etkisi büyüktür. Bu çalışmada da Turfan Uygurlarına ait önemli kaynaklar niteliğinde olan sivil belge külliyatında (10-14. yüzyıl) yer alan Sanskritçe kökenli Budist kavramlarla ilgili kişi adları incelenecektir. Bu kavramların Budist literatürde taşıdığı anlamlar ve yer aldıkları belgelerde kişi adı olarak kullanılış özellikleri incelenecektir. Böylece eski Türk ad verme geleneği ve Eski Uygurlarda Budizm etkisi konuları kişi adlarında yer alan Sanskritçe Budist kavramlar üzerinden ortaya konmaya çalışılacaktır. KW - Turfan Uygurları KW - Budizm KW - kişi adları KW - ad verme geleneği KW - Uygur sivil belgeleri CR - Aksan, D. (2009). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim (5. bs.). Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Boeschoten, H. (2022). A dictionary of early middle turkic. Brill. CR - Buswell Jr., Robert E., & Lopez Jr., Donald S. (2014). The princeton dictionary of buddhism. Princeton University Press. CR - Clark, L. V. (1975). Introduction to the uyghur civil documents of east turkestan (13th-14th cc.). [Doktora tezi, Indiana University]. UMI Dissertation Services. CR - Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century turkish. Oxford University Press. CR - Çandarlıoğlu, G. (2004). Sarı uygurlar ve kansu bölgesi kabileleri (9-11 asırlar) (genişletilmiş 2. bs.). Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. CR - Doerfer, G. (1963-1975). Türkische und mongolische elemente im neupersischen (Cilt I-IV). Franz Steiner Verlag. Edgerton, F. (1993). Buddhist hybrid sanskrit grammar and dictionary (Cilt II, 6. bs.). Motilal Banarsidass. CR - Erdal, M. (1991). Old turkic word formation: A functional approach to the lexicon (Cilt I-II). Otto Harrassowitz. CR - Erdal, M. (2004). A grammar of old turkic. Brill. CR - Gharib, B. (2004). Sogdian dictionary. Farhangan Publications. CR - Günay, Ü. & Güngör, H. (2021). Başlangıçlarından günümüze türklerin dinî tarihi (3. bs.). Bilge Kültür-Sanat. CR - Hamilton, J. (1986). Manuscrits ouïgours du ıxe -xe siècle de touen-houang (Cilt III). Peeters. CR - İnan, A. (2023). Tarihte ve bugün şamanizm materyaller ve araştırmalar (12. bs.). Altınordu Yayınları. CR - İzgi, Ö. (1987). Uygurların siyasî ve kültürel tarihi (hukuk vesikalarına göre). Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 72. CR - İzgi, Ö. (1989). Çin elçisi wang yen-te’nin uygur seyahatnamesi. Türk Tarih Kurumu. CR - Kaya, Korhan. (2017). Buddhizm sözlüğü. Doğu Batı Yayınları. CR - Keown, Damien. (2003). A dictionary of buddhism. Oxford University Press. CR - Keskin, B. (2022). Eski uygur türkçesi hukuk belgeleri. Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Klimkeit, H. J. (2009). Türk orta asyasında budizm. (M. T. Berbercan, Çev.). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi , 1 (26), 93-108. (Orijinal çalışma 1990’da yayımlandı). CR - Lessing, F. D. (2003). Moğolca-türkçe sözlük (Cilt 1-2). (G. Karaağaç, Çev.). Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Li, J. (1996). Tulufan Huihuwen Shehui Jingji Wenshu Yanjiu. Xinjiang Renmin Chuban She. CR - Matsui, D. (2023). Old uigur administrative orders from turfan. Brepols. CR - Monier-Williams, S. M. (1986). A sanskrit-english dictionary (10. bs.). Motilal Banarsidass. CR - Moriyasu, T. (2019). Corpus of the old uighur letters from the eastern silk road. Brepols. CR - Nadelyaev, V. M., Nasilov, D. M., Tenişev, E. R., & Şçerbak, A. M. (1969). Drevnetyurkskiy slovar’. Akademiya Nauk SSSR. CR - Ögel, B. (2020). Türk mitolojisi (Cilt I-II, 8. bs.). Altınordu Yayınları. CR - Poppe, N. (2016). Moğol yazı dilinin grameri. (G. Karaağaç, Çev.). Türk Dil Kurumu Yayınları. (Orijinal çalışma 1974’te yayımlandı). CR - Porció, T. (2022). Orta asya halkları ve budizm. (G. Salur, Çev.). Türk Kültürü, 15 (1), 167-195. CR - Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen wörterbuchs der türksprachen. Suomalais-Ugrilainen Seura. CR - Röhrborn, K. (1977). Uigurisches wörterbuch (Lieferung 1 a-agrıg). Franz Steiner Verlag. CR - Ruben, W. (2000). Eski metinlere göre budizm (3. bs.). (L. Bozkurt, Çev.). Okyanus Yayıncılık. (Orijinal çalışma 1947’de yayımlandı). CR - Rybatzki, V. (2006). Die personennamen und titel der mittelmongolischen dokumente. Publications of the Institute for Asian and African Studies 8. CR - Sakaoğlu, S. (2001). Türk ad bilimi I giriş. Türk Dil Kurumu. CR - Tekin, T. (1995). Türk dillerinde birincil uzun ünlüler. Simurg Kitapçılık ve Yayıncılık. CR - Tezcan, S. (1984). Uygur’lar. Türk Ansiklopedisi (33. Cilt, ss. 148-155) içinde. Milli Eğitim Basımevi. CR - Tokyürek, H. (2024). Eski uygur kozmolojisinde güneş: astronomik bilgiden kutsal anlama. Türk Dilleri Araştırmaları, 34 (1), 63-95. CR - Tuguşeva, L. Y. (2013). Uygurskie delovie dokumentı x-xıv vv. iz vostoçnogo turkestana. CR - Türk Dil Kurumu. (2009). Türkçe sözlük (10. bs.). Türk Dil Kurumu Yayınları. CR - Uzuntaş, H. (2022). Eski uygur türkçesinde yer ~ yir belgeleri. Paradigma Akademi. CR - Vér, M. (2019). Old uyghur documents concerning the postal system of the mongol empire. Brepols. CR - Wilkens, J. (2021a). Handwörterbuch des altuigurischen altuigurisch – deutsch – türkisch / Eski uygurcanın el sözlüğü eski uygurca - almanca - türkçe. Universitätsverlag Göttingen. 10.17875/gup2021-1590. CR - Wilkens, J. (2021b). Batı uygur kağanlığı ve ötesinde budizm. (B. N. Kırmızıgül, A. Arıcan & K. Çalış, Çev.). Bitig Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 103-152. CR - Yamada, N. (1993). Sammlung uigurischer kontrakte (Cilt II). J. Oda, P. Zieme, H. Umemura & T. Moriyasu (Haz.). Osaka University Press. CR - Sayit, M. ve Yüsüp. İ. (2000). Qedimki uygur yeziqidiki vesiqiler. Şincan Halk Neşriyatı. CR - Zeren, M. E. (2022). Göktürk ve uygur dönemi yazıtlarında budizm’in izleri ve etkileri. A. Bedir, B. Soykan & U. C. D. İmamoğlu (Haz.), Uluslararası Prof. Dr. Halil İnalcık Tarih ve Tarihçilik Sempozyumu Bildiriler 1. Ciltiçinde (ss. 689-705). Türk Tarih Kurumu. 10.37879/9789751749987.2022.37 UR - https://dergipark.org.tr/tr/pub/tullis/issue//1707386 L1 - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4906608 ER -