TY  - JOUR
T1  - 6 ŞUBAT DEPREMLERİNİ YAŞAYAN BİREYLERDE TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞUNU ETKİLEYEN DEĞİŞKENLER ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA
TT  - A STUDY ON THE VARIABLES AFFECTING POST-TRAUMATIC STRESS DISORDER IN INDIVIDUALS WHO EXPERIENCED THE 6 FEBRUARY EARTHQUAKES
AU  - Uçar, Dilan
AU  - Tatlıcıoğlu, Oktay
PY  - 2025
DA  - November
Y2  - 2025
DO  - 10.53092/duiibfd.1711337
JF  - Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi
PB  - Dicle Üniversitesi
WT  - DergiPark
SN  - 1309-4602
SP  - 918
EP  - 944
VL  - 15
IS  - 30
LA  - tr
AB  - Mevcut araştırma 6 Şubat 2023 depremlerinin merkez üssü olan Kahramanmaraş’ta travma sonrası stres bozukluğunu etkileyen belirsizliğe tahammülsüzlük, algılanan sosyal destek ve psikolojik sağlamlık degişkenlerinin birbirleriyle ve sosyodemografik özellikler ile ilişkisini araştırmayı amaçlamıştır. Araştırmanın evreni 6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen depremleri Kahramanmaraş ilinde ve ilçelerinde deneyimleyen ve veri toplama sürecinde Kahramanmaraş’ta yaşayan yetişkinlerdir. Araştırma kapsamında Sosyodemografik Form, DSM-5 için Travma Sonrası Stres Bozukluğu Kontrol Listesi, Belirsizliğe Tahammülsüzlük Ölçeği, Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği ve Kısa Psikolojik Sağlamlık Ölçeği veri toplama aracı olarak kullanılmıştır. Toplam 348 kişiye ulaşılarak veriler IBM SPSS 29 programı ile analiz edilmiştir. Verilerin normal dağılıma sahip olduğu kabul edilerek parametrik testler ile analizler yapılmıştır. Katılımcıların demografik özellikleri ile ölçek yanıtları bağımsız örneklemler t-testi ve tek yönlü varyans analizi ile incelenirken degişkenlerin birbirleriyle ilişkisi Pearson korelasyon analizi ile, bağımsız degişkenlerin bağımlı degişken üzerindeki etkisi ise doğrusal regresyon analizi ile incelenmiştir. Elde edilen bulgulara göre; kadınların, düşük gelir ile yaşayanların, deprem sonrasında yakınlarını kaybedenlerin, deprem sonrasında başka bir şehre gidenlerin travma sonrası stres düzeyleri daha fazladır. Araştırma kavramları birbirleriyle pozitif ya da negatif yönlü ilişkilere sahiptir. Belirsizliğe tahammülsüzlük, algılanan sosyal destek ve psikolojik sağlamlık travma sonrası stres bozukluğunu yordamaktadır. Elde edilen bulgular alan yazın ışığında tartışılmıştır.
KW  - Afet
KW  - Deprem
KW  - Ruh Sağlığı
KW  - Travma Sonrası Stres Bozukluğu
N2  - The present study aimed to examine the effects of intolerance of uncertainty, perceived social support, and psychological resilience on post-traumatic stress disorder (PTSD), as well as their interrelations and associations with sociodemographic characteristics among individuals residing in Kahramanmaraş—the epicentre of the February 6, 2023 earthquakes. The study population consisted of adults who experienced the earthquakes in Kahramanmaraş and its districts and continued to live there during the data collection process. Data were collected using the Sociodemographic Information Form, the PTSD Checklist for DSM-5 (PCL-5), the Intolerance of Uncertainty Scale, the Multidimensional Scale of Perceived Social Support and the Brief Psychological Resilience Scale. Data were obtained from a total of 348 participants, and analyses were conducted using IBM SPSS 29. Assuming a normal distribution, parametric tests were applied. Independent samples t-tests and one-way ANOVA were used to examine differences across demographic variables; Pearson correlation analyses explored associations among the study variables, and linear regression analyses tested the predictive effects of the independent variables on PTSD symptoms. The findings indicated that women, individuals with low income, those who lost relatives, and those who relocated to another city after the earthquake reported higher levels of post-traumatic stress. Significant positive and negative correlations were observed among the study variables. Furthermore, intolerance of uncertainty, perceived social support, and psychological resilience significantly predicted PTSD symptoms. The findings were discussed in light of the relevant literature.
CR  - Acharya Pandey, R., Chalise, P., Khadka, S., Chaulagain, B., Maharjan, B., Pandey, J., Nepal, J., & Pandey, C. (2023). Post-traumatic stress disorder and its associated factors among survivors of 2015 earthquake in Nepal. BMC Psychiatry, 23(1). https://doi.org/10.1186/s12888-023-04836-3
CR  - Akçay, S., Beydili Gürbüz, E., & Koca, E. (2024). Trauma levels after the 2023 Kahramanmaraş earthquakes in Türkiye. Journal of Social Service Research, 50(4), 519-530. https://doi.org/10.1080/01488376.2024.2339967
CR  - Alipour, F., & Ahmadi, S. (2020). Social support and posttraumatic stress disorder (PTSD) in earthquake survivors: A systematic review. Social Work in Mental Health, 18(5), 501-514. Routledge. https://doi.org/10.1080/15332985.2020.1795045
CR  - Altıparmak, İ. B., & Birel, E. (2024). 6 Şubat 2023 depremi sonrasında sosyal yaşamın toplumsal cinsiyet bağlamında değerlendirilmesi: Nurdağı örneği. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 41(1), 113-134. https://doi.org/10.32600/huefd.1304991
CR  - Altun, F. (2018). Afetlerin ekonomik ve sosyal etkileri: Türkiye örneği üzerinden bir değerlendirme. Sosyal Çalışma Dergisi, 2(1), 1-15.
CR  - Amanda, A. R., Hidajah, A. C., & Wahyuni, C. U. (2021). The effect of post-traumatic stress disorder on women after the earthquake in central sulawesi. Jurnal Berkala Epidemiologi, 9(3), 303-309. https://doi.org/10.20473/jbe.v9i32021.303-309
CR  - Amerikan Psikiyatri Birliği. (2013). Ruhsal bozuklukların tanısal ve sayımsal elkitabı (E. Köroğlu, Çev., 5.baskı). Hekimler Yayın Birliği.
CR  - Appel, H., Krasko, J., Luhmann, M., & Gerlach, A. L. (2024). Intolerance of uncertainty predicts indecisiveness and safety behavior in real-life decision making: Results from an experience sampling study. Journal of Research in Personality, 110. https://doi.org/10.1016/j.jrp.2024.104490
CR  - Arslankoç, S., Salduz Doruk, Ç., & Koçak, O. (2024). Deprem bölgesindeki psiko-sosyal hizmetlerin değerlendirilmesi. Afet ve Risk Dergisi, 7(1), 108-127. https://doi.org/10.35341/afet.1306045
CR  - Baranowsky, A., & Gentry, J. E. (2022). Travma uygulaması: Stabilizasyon ve iyileşme için araçlar. Psikonet.
CR  - Bhadra, S. (2015). Psycho-social support for protection of children in disasters. İçinde Child safety, welfare and well-being: Issues and challenges (pp. 259-278). Springer India. https://doi.org/10.1007/978-81-322-2425-9_17
CR  - Bilge, Y., Emiral, E., & Demirci, H. (2024). Early aftermath of february 6 earthquakes in turkey: PTSD, PTG, and resilience. Journal of Loss and Trauma, 29(2), 221-242. https://doi.org/10.1080/15325024.2023.2254216
CR  - Boysan, M., Özdemir, P. G., Özdemir, O., Selvi, Y., Yılmaz, E., & Kaya, N. (2017). Psychometric properties of the turkish version of the PTSD checklist for diagnostic and statistical manual of mental disorders, fifth edition (PCL-5). Psychiatry and Clinical Psychopharmacology, 27(3), 300-310. https://doi.org/10.1080/24750573.2017.1342769
CR  - Boztaş, M. H., Aker, A. T., Munir, K., Çelik, F., Aydın, A., Karasu, U., & Aktan Mutlu, E. (2019). Post traumatic stress disorder among adults in the aftermath of 2011 Van-Ercis earthquake in Turkey. Turkish Journal of Clinical Psychiatry, 22, 380-388. https://doi.org/10.5505/kpd.2019.62534
CR  - Carleton, R. N., Norton, M. A. P. J., & Asmundson, G. J. G. (2007). Fearing the unknown: A short version of the Intolerance of Uncertainty Scale. Journal of Anxiety Disorders, 21(1), 105-117. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2006.03.014
CR  - Cheng, Y., Wang, F., Wen, J., & Shi, Y. (2014). Risk factors of post-traumatic stress disorder (PTSD) after Wenchuan earthquake: A case control study. Plos One, 9(5). https://doi.org/10.1371/journal.pone.0096644
CR  - Coşgun, M. G., & Tarı Cömert, I. (2023). 2020 İzmir depremini yaşamış bireylerde travma sonrası stres bozukluğu belirtileri ve kişilik özellikleri arasındaki ilişki. Afet ve Risk Dergisi, 6(3), 1024-1034. https://doi.org/10.35341/afet.1263198
CR  - Çınaroğlu, M., Yılmazer, E., Alpugan, Z., & Sayar, G. (2024). Psychological impact of the 2023 Kahramanmaraş earthquakes on non-victims. MedRxiv. https://doi.org/10.1101/2024.07.31.24311268
CR  - Dünya Sağlık Örgütü. (2024). https://www.who.int
CR  - Dell’Osso, L., Carmassi, C., Massimetti, G., Di Emidio, G., Stratta, P., & Rossi, A. (2012). Post-traumatic stress spectrum in young versus middle-aged L’Aquila 2009 earthquake survivors. Journal of Psychopathology, 18, 281-289.
CR  - Doğan, T. (2015). Kısa psikolojik sağlamlık ölçeği’nin türkçe uyarlaması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. The Journal of Happiness & Well-Being, 3(1), 93-102.
CR  - Ehring, T., Razik, S., & Emmelkamp, P. M. G. (2011). Prevalence and predictors of posttraumatic stress disorder, anxiety, depression, and burnout in Pakistani earthquake recovery workers. Psychiatry Research, 185(1-2), 161-166. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2009.10.018
CR  - Eker, D., Arkar, H., & Yaldiz, H. (2001). Çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeğinin gözden geçirilmiş formunun faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikiyari Dergisi, 12, 17-25.
CR  - Eren, İ., & Akoğlu, B. (2024). Deprem yaşayan bireylerde travma sonrası stres bozukluğu ile yaşam anlamı arasındaki ilişkide umut duygusunun aracı rolü. Sağlık ve Yaşam Bilimleri Dergisi, 6(1), 23-31. https://doi.org/10.33308/2687248x.202461325
CR  - Geçgin, F. M., & Sahranç, Ü. (2017). Belirsizliğe tahammülsüzlük ile psikolojik iyi oluş arasındaki ilişki. Sakarya University Journal of Education, 739-756. https://doi.org/10.19126/suje.383737
CR  - Gezgin Yazıcı, H., & Ökten, Ç. (2024). Türkiye’de Kahramanmaraş depreminden sonra hemşirelik öğrencilerinde yaşanan travmatik stres belirtileri, fiziksel belirtiler ve psikolojik sağlamlık. Uluslararası Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 4(1), 3-11. https://doi.org/10.57114/jswrpub.1396118
CR  - Gonzalez, R. N., Regmi, P., Aryal, N., & Akudjedu, T. (2021). Mental health risk and associated factors in the aftermath of the 2015 earthquake in Nepal: A systematic literature review. Journal of Manmohan Memorial Institute of Health Sciences, 7(1), 93-105. https://doi.org/10.3126/jmmihs.v7i1.43155
CR  - Harms, L., Boddy, J., Hickey, L., Hay, K., Alexander, M., Briggs, L., Cooper, L., Alston, M., Fronek, P., Howard, A., Adamson, C., & Hazeleger, T. (2022). Post-disaster social work research: A scoping review of the evidence for practice. International Social Work, 65(3), 434-456. https://doi.org/10.1177/0020872820904135
CR  - İme, Y. (2024). The mediating role of self-efficacy, social support, and hope in the relation between mental health and resilience among 2023 Türkiye earthquake survivors. Death Studies. https://doi.org/10.1080/07481187.2024.2355240
CR  - İpekçi, N. N., Sungur, M., & Atsal Kılıç, B. (2024). Determination of the post-earthquake trauma levels of nursing students living in the earthquake area in Turkey: The case of Kı̇lı̇s. İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu Dergisi, 12(2), 465-477. https://doi.org/10.33715/inonusaglik.1388293
CR  - Kaniasty, K. (2020). Social support, interpersonal, and community dynamics following disasters caused by natural hazards. Current Opinion in Psychology, 32, 105-109. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2019.07.026
CR  - Karabulut, D., & Bekler, T. (2019). Doğal afetlerin çocuklar ve ergenler üzerindeki etkileri. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 5(2), 368-376. https://doi.org/10.21324/dacd.500356
CR  - Karazincir, S. E. (2024). Deprem ve göç ilişkisi. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 15(1-Deprem Özel Sayısı), 366-383. https://doi.org/10.54688/ayd.1412380
CR  - Kılıç, S. (2013). Sampling methods. Journal of Mood Disorders, 3(1), 44. https://doi.org/10.5455/jmood.20130325011730
CR  - Koç, M., & Yalçın, S. (2023).  Afetlerde krize müdahale: Kahramanmaraş depreminde Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının çalışmaları. Uluslararası Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 3(2), 93-105. DOI: 10.57114/jswrpub.1257945
CR  - Levine, P. A., & Frederick, A. (2020). Kaplanı Uyandırmak Travmayı İyileştirmek (B. Gündoğdu, Ed.). Butik Yayıncılık.
CR  - Lu, B., Zeng, W., Li, Z., & Wen, J. (2020). Prevalence and influencing factors of post-traumatic stress disorder among survivors in the hard-hit areas ten years after the Wenchuan earthquake: A cross-sectional study. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 16, 933-941. https://doi.org/10.2147/NDT.S247527
CR  - Lu, B., Zeng, W., Li, Z., & Wen, J. (2021). Risk factors of post-traumatic stress disorder 10 years after Wenchuan earthquake: A population-based case–control study. Epidemiology and Psychiatric Sciences, 30. https://doi.org/10.1017/S2045796021000123
CR  - Luna, K. C., & Hilhorst, D. (2022). Gendered experience of disaster: Women’s account of evacuation, relief and recovery in Nepal. International Journal of Disaster Risk Reduction, 72. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2022.102840
CR  - McDaniel, R., & Driebe, D. (2005). Uncertainty and surprise: An introduction. In R. McDaniel and D. Driebe (Eds.), Uncertainty and Surprise in Complex Systems (ss. 3-10). Springer.
CR  - Nalbantoğlu, İ., Çalışkan, A. Ş., Akdağ, S., & Toklucu, A. T. (2024). Kahramanmaraş depremi sonrasında depremzedelerin algıladıkları sosyal destek ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 8(1), 63-77. https://doi.org/10.55109/tushad.1478451
CR  - Ökten Sipahioğlu, B. (2024). Göç ve doğal afet ilişkisi: Deprem göçü. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 15(1-Deprem Özel Sayısı), 292-313. https://doi.org/10.54688/ayd.1375491
CR  - Özçelik, E. (2020). Afetlerde sosyal hizmetler. Afet ve Risk Dergisi, 3(1), 46-55. https://doi.org/10.35341/afet.680665
CR  - Powell, T., & Leytham, S. (2014). Building resilience after a natural disaster: An evaluation of a parental psycho-educational curriculum. Australian Social Work, 67(2), 285-296. https://doi.org/10.1080/0312407X.2014.902981
CR  - Sandhu, T. R., Xiao, B., & Lawson, R. P. (2023). Transdiagnostic computations of uncertainty: Towards a new lens on intolerance of uncertainty. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 148. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2023.105123
CR  - Sarıçam, H., Erguvan, F. M., Akin, A., & Akça, M. Ş. (2014). Belirsizliğe tahammülsüzlük ölçeği (BTÖ-12) Türkçe formu: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Route Educational and Social Science Journal, 1(3).
CR  - Sarıgül, A. (2023). Depremi deneyimlemiş kız üniversite öğrencilerinin deprem sonrası sosyal destek uygulamalarına ilişkin fenomonolojik bir çalışma. Sports, Education and Child, 3(3), 21-37. https://doi.org/10.5505/sec.2023.46330
CR  - Selçuk, A. B. (2023). Çocuktan yetişkine her yaşta psikolojik sağlamlık. Kronik Kitap.
CR  - Selvi, Ö., & Aslan, A. (2024). 6 Şubat 2023 Maraş depreminde görev yapan sağlık çalışanlarının travma sonrası stres ve psikolojik dayanıklılık düzeylerinin değerlendirilmesi. Middle Black Sea Journal of Communication Studies. https://doi.org/10.56202/mbsjcs.1488476
CR  - Sezgin, U., & Punamäki, R. L. (2012). Earthquake trauma and causal explanation associating with PTSD and other psychiatric disorders among South East Anatolian women. Journal of Affective Disorders, 141(2-3), 432-440. https://doi.org/10.1016/j.jad.2012.03.005
CR  - Sezgin, U., & Punamäki, R. L. (2016). Women’s disaster-related mental health: The decision to leave or to stay after an earthquake. Traumatology, 22(1), 40-47. https://doi.org/10.1037/trm0000055
CR  - Smith, B. W., Dalen, J., Wiggins, K., Tooley, E., Christopher, P., & Bernard, J. (2008). The brief resilience scale: Assessing the ability to bounce back. International Journal of Behavioral Medicine, 15(3), 194-200. https://doi.org/10.1080/10705500802222972
CR  - Şahin, S. (2018). Yaşam deneyimlerinin yetişkinlerdeki benlik saygısı, psikolojik sağlamlık ve hayata verilen anlam ile ilişkisi [Yüksek lisans tezi, Kocaeli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü].
CR  - Tahernejad, S., Ghaffari, S., Ariza-Montes, A., Wesemann, U., Farahmandnia, H., & Sahebi, A. (2023). Post-traumatic stress disorder in medical workers involved in earthquake response: A systematic review and meta-analysis. Heliyon, 9(1). https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2023.e12794
CR  - Taşçı, G., & Özsoy, F. (2021). Deprem travmasının erken dönem psikolojik etkileri ve olası risk faktörleri. Cukurova Medical Journal, 46(2), 488-494. https://doi.org/10.17826/cumj.841197
CR  - Torpus, K., Usta, G., & Kanbay, Y. (2024). The moderating role of gender in the impact of intolerance of uncertainty on earthquake fear [Preprint]. Research Square. https://doi.org/10.21203/rs.3.rs-3656610/v1
CR  - Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2024). Kahramanmaraş ve Hatay depremleri yeniden imar ve gelişme raporu. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2024/02/Kahramanmaras-ve-Hatay-Depremleri-Yeniden-Imar-ve-Gelisme-Raporu-1.pdf
CR  - Uğuz, Ş. (2023). Depremlerin görünmez yıkımı: İnsanların psikolojik sağlığı üzerindeki etkileri. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 17(1), 6-9. https://doi.org/10.21763/tjfmpc.1256896
CR  - Uygur, S. S. (2024). Depremi yaşamış üniversite öğrencilerin sosyal destek algılarına ilişkin algı ve görüşleri. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 15(1-Deprem Özel Sayısı), 697-723. https://doi.org/10.54688/ayd.1409163
CR  - Valladares-Garrido, M. J., Zapata-Castro, L. E., Peralta, C. I., García-Vicente, A., Astudillo-Rueda, D., León-Figueroa, D. A., & Díaz-Vélez, C. (2022). Post-traumatic stress disorder after the 6.1 magnitude earthquake in Piura, Peru: A cross-sectional study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(17). https://doi.org/10.3390/ijerph191711035
CR  - Weathers, F. W., Litz, B. T., Keane, T. M., Palmieri, P. A., Marx, B. P., & Schnurr, P. P. (2013). The PTSD Checklist for DSM-5 (PCL-5). U.S. Department of Veterans Affairs. www.ptsd.va.gov
CR  - Wen, J., Shi, Y. kang, Li, Y. ping, Yuan, P., & Wang, F. (2012). Quality of life, physical diseases, and psychological impairment among survivors 3 years after Wenchuan earthquake: A population based survey. Plos One, 7(8). https://doi.org/10.1371/journal.pone.0043081
CR  - Yağar, F., & Dökme, S. (2018). Niteliksel araştırmaların planlanması: Araştırma soruları, örneklem seçimi, geçerlik ve güvenirlik. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(3), 1-9.
CR  - Yakıt Ak, E., & Uyurdağ, N. (2024). Afetin toplumsal cinsiyet boyutu: Türkiye’nin Diyarbakır şehrinde depremi yaşayan kadınlarla ilgili bir örnek olay incelemesi. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 7(1), 142-160. https://doi.org/10.33708/ktc.1390146
CR  - Yazıcıoğlu, Y., & Erdoğan, S. (2004). Spss uygulamalı bilimsel araştırma yöntemleri. Detay Yayıncılık.
CR  - Zimet, G. D., Dahlem, N. W., Zimet, S. G., & Farley, G. K. (1988). The multidimensional scale of perceived social support. Journal of Personality Assessment, 52(1), 30-41. https://doi.org/10.1207/s15327752jpa5201_2
UR  - https://doi.org/10.53092/duiibfd.1711337
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4923994
ER  -