TY  - JOUR
T1  - NEFSİN MERTEBELERİ VE KAHRAMANIN DÖNÜŞÜMÜ: “DİBİ GÖRÜNMEYEN KUYU” MASALI ÜZERİNE BİR ÇÖZÜMLEME
AU  - Günaltay Başak, Merve
PY  - 2025
DA  - October
Y2  - 2025
DO  - 10.20322/littera.1712509
JF  - Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature
PB  - Bahir SELÇUK
WT  - DergiPark
SN  - 2149-892X
SP  - 542
EP  - 554
VL  - 11
IS  - 4
LA  - tr
AB  - Çorum yöresinden derlenen ve Anadolu’nun çeşitli yerlerinde farklı isimlerle anlatılan, “Dibi Görünmeyen Kuyu” adlı halk masalının, tasavvufî nefis terbiyesi yaklaşımı doğrultusunda incelenmesi bu çalışmanın amaçlarındandır. Bu masal, bireysel ruh terbiyesi, sosyal sorumluluk ve kültürel bellek arasında kurulabilecek çok katmanlı bir bağın anlatı formunu temsil etmektedir. Masalda yer alan kuyunun dibine düşen genç kahramanın devlerle savaşması, kendi etinden kurban vermesi ve sonunda kardeşlerini affetmesi gibi olay örgüleri; tasavvufta yer alan nefsin mertebelerine karşılık gelecek biçimde çözümlenmiştir. Kahramanın içsel yolculuğu, klasik tasavvuf öğretisinde zikredilen “nefs-i emmâre”den “nefs-i mutmainne”ye uzanan bir seyrin halk anlatısı biçiminde temsiline işaret etmektedir. Masalda geçen kuyu, koyun, saç teli, kuş ve ışıklı dünya gibi ögeler ise, halkbilimi bağlamında hem metaforik hem pedagojik işlevler üstlenmektedir. Masalda geçen ögelerin, halkbilimi bağlamında anlatı unsurları olarak kullanılırken aynı zamanda pedagojik ve metafizik anlam katmanları taşıyan kültürel birer simge olduğu görülmüştür. Kahramanın düşüş, mücadele, özveri ve bağışlama eylemleri hem anlatısal ilerleme noktaları hem de bireyin iç dünyasındaki psikospiritüel değişimin dışavurumları olarak değerlendirilmiştir. Bu bağlamda, masalın olay örgüsü semboller aracılığıyla işleyen bir etik eğitim süreci olarak yorumlanırken, metin merkezli sembolik çözümlemeye yer verilmiştir. Tasavvufî yaklaşımın merkezinde yer alan “benlikten ayrılma” ve “hakikate yönelme” süreci, masalda kahramanın fiziksel mekânlar arasında geçirdiği geçişlerle anlatı düzleminde somutlaştırılmıştır.
KW  - Tasavvuf
KW  - masal
KW  - nefis
KW  - sembol
KW  - dönüşüm.
N2  - One of the aims of this study is to examine the folk tale entitled “The Bottomless Well,” which was collected from the Çorum region and told under different names in various parts of Anatolia, in line with the Sufi theory of self-discipline. This tale represents a narrative form of the multi-layered connection that can be established between individual spiritual discipline, social responsibility, and cultural memory. The plot elements in the tale, such as the young hero falling into the bottom of the well, fighting giants, sacrificing his own flesh, and ultimately forgiving his brothers, have been interpreted in a manner corresponding to the stages of the soul in Sufism. The hero's inner journey points to the representation of a journey from the “nefs-i emmâre” to the “nefs-i mutmainne” mentioned in classical Sufi teachings in the form of a folk narrative. Elements such as the well, sheep, hair, bird, and luminous world in the tale take on both metaphorical and pedagogical functions in the context of folklore. It has been observed that the elements in the tale are used as narrative elements in the context of folklore, while also carrying pedagogical and metaphysical layers of meaning as cultural symbols. The hero's actions of falling, struggling, self-sacrifice, and forgiveness are evaluated as both narrative progression points and expressions of psychological and spiritual change in the individual's inner world. In this context, the plot of the fairy tale is interpreted as an ethical education process that operates through symbols, and a text-centered symbolic analysis is provided. The process of “detachment from the self” and “turning toward truth,” central to Sufi theory, is concretized in the narrative through the hero's transitions between physical spaces in the fairy tale.
CR  - Ayiş, M, Ş. (2014).  Semennûdî'de nefis mertebeleri. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(2), ss. 493-537.
CR  - Bulut, H. (2020).  Tasavvufî bir bakış açısıyla nefis. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 11(1), ss. 165-188.
CR  - Çamdibi, H. M. (1983). Şahsiyet terbiyesi ve gazali. Han Neşriyat.
CR  - Deger, Z. İ. (2024). Köroğlu’nun arketipsel yolculuğunda mağara sembolü. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 10(1), ss. 71-84.
CR  - Demir, N. (2021a). Anadolu Türk halk masalları. Altınordu Yayınları.
CR  - Demir, N. (2021b). Çorum masalları. Çorum Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü.
CR  - Dodurgalı, A. (1998). Nefs ve eğitimi. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 5, ss. 75-82.
CR  - Koçak, A. & Gürçay, S. (2017). Alevî–Bektaşî velâyetnâmelerinde ‘ejderha’ motifi”. Journal of Analytic Divinity, 1(1), ss. 34-64.
CR  - Kuşeyri A.  (2009) Kuşeyri risalesi. (S. Ulusağ, Çev.). Dergah Yayınları.
CR  - Muslu, R. (2007).  Halvetiyye’de “atvâr-ı seb‘a” yazma geleneği ve Sofyalı Bâlî’nin Atvâr-ı Seb‘a risalesi. Tasavvuf: İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, 18, ss. 44.
CR  - Nazlı, A. (2023). Türklerin kayıp kültü! ejderha. Kömen Yayınları.
CR  - Öngören, R. (2011). Tasavvuf. İslâm Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yay. ss. 119-126.
CR  - Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. MEB Yayınları.
CR  - Uludağ, S. (2001).  Tasavvuf terimleri sözlüğü. Kabalcı Yayınları.
UR  - https://doi.org/10.20322/littera.1712509
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4929040
ER  -