TY  - JOUR
T1  - ÖZBEK YAZAR MİR MUHSİN’İN “GURBETTEKİ ADAM” ADLI HİKÂYESİNDE YER ALAN DİL BİLGİSEL EŞ DİZİMLER
TT  - GRAMMATICAL COLLOCATIONS IN THE STORY “GURBETTEKİ ADAM” BY UZBEK AUTHOR MIR MUHSIN
AU  - Ildırı, Nursan
AU  - Razzakova, Feruza
PY  - 2025
DA  - September
Y2  - 2025
DO  - 10.37999/udekad.1720052
JF  - Uluslararası Dil Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi
JO  - UDEKAD
PB  - UDEKAD AKADEMİ YAYINCILIK
WT  - DergiPark
SN  - 2667-4262
SP  - 1389
EP  - 1411
VL  - 8
IS  - 3
LA  - tr
AB  - Dil, insanların düşüncelerini, duygularını ve kültürel değerlerini ifade etmek için kullandıkları en önemli araçtır. Türk lehçeleri içinde kendine has özellikler barındıran Özbek Türkçesi, dilin zenginliğini yansıtan çeşitli yapısal unsurlar içermektedir. Bu unsurlardan biri de sözlüksel ve dil bilgisel eş dizimlerdir. Dilde bazı sözcükler diğer sözcüklerle sık ve doğal bir şekilde bir araya gelmektedir. Sözcüklerin birlikte kullanımlarının bilinmesi, dil öğrenimini de kolaylaştırmaktadır. Bu çalışmada, Özbek yazar Mir Muhsin'in “Gurbetteki Adam” adlı hikâyesinde yer alan dil bilgisel eş dizimler ele alınmıştır. Özbek Türkçesinden Türkiye Türkçesine aktarılan hikâyede, bireylerin yabancı bir ortamda yaşadığı zorluklar ve kültürel kimlik arayışları işlenmektedir. Çalışmada isim + fiil, isim durum eki alan isim + fiil, isim durum eki alan isim + fiilimsi, isim durum eki alan isim+fiilimsi + fiil, isim durum eki alan isim + tasvir fiil, sıfat tamlaması+tasvir fiil, fiilimsi+fiil, isim+isim, isim+sıfat, isim+edat, fiilimsi+isim, sıfat+isim, belirteç+fiil birliktelikleri tespit edilmiştir. Hikâyede tespit edilen dil bilgisel eş dizim örnekleri, sayfa ve satır numarası gösterilerek dikkatlere sunulmuştur. Bu çalışma ile Özbek Türkçesinin dil bilgisel yapısının daha iyi anlaşılması ve iki lehçe arasında daha doğru bir aktarımın gerçekleşmesini sağlayacak eş dizim yapılarının Mir Muhsin’in “Gurbetteki Adam” adlı hikâyesi örneğinde ortaya konması amaçlanmıştır.
KW  - Özbek Türkçesi
KW  - Eş Dizim
KW  - Dil Bilgisel Eş Dizim
N2  - Language is the most important tool that people use to express their thoughts, feelings, and cultural values. Uzbek Turkish, which has its own unique characteristics within the Turkic dialects, contains various structural elements that reflect the richness of the language. One of these elements is lexical and grammatical collocations. In language, some words come together frequently and naturally with other words. Knowing the combined uses of words also facilitates language learning. In this study, the grammatical collocations in the story "The Man in Exile" by the Uzbek writer Mir Muhsin are examined. In the story, which was translated from Uzbek Turkish to Türkiye Turkish, the difficulties experienced by individuals in a foreign environment and their search for cultural identity are discussed. The study identifies the following combinations: noun + verb, noun + verb with noun case suffix, noun + gerund/participle with noun case suffix, noun + gerund/participle with noun case suffix + verb, noun + descriptive verb with noun case suffix, gerund/participle + verb, noun + adjective, noun + postposition, gerund/participle + noun, adjective + noun, adverb + verb. The examples of grammatical collocations identified in the story are presented with page and line numbers. This study aims to provide a better understanding of the grammatical structure of Uzbek Turkish and to reveal, through the example of Mir Muhsin's story "The Man in Exile," collocation structures that will enable a more accurate transfer between the two dialects.
CR  - Ağca, M. (2020). Deyimsel Sözcük Birlikteliklerinin Sınıflandırılması ve Bir Eşdizimlilik Kategorisi: Deyimsel Eşdizimlilik. Gazi Türkiyat, 161-177. https://doi.org/10.34189/gtd.27.010
CR  - Ağca, M. (2021). Eski Türkçede Sıfatların Biçim-Söz Dizimsel (Dil Bilgisel) Eşdizimlilik Formları. (Ed. Biray, N. & Aynel, S.). Dr. Himmet Biray Armağanı Ahde Vefa 25. Yıl, Kesit Yayınları.
CR  - Aksan, D. (1999). Anlambilim. Engin Yayınevi.
CR  - Aksu Kurtoğlu, Ö. (2016). Öğretim Düzleminde Bütünleyici Bir Yaklaşım Savunusuyla Eşdizimliliğe Kuramsal Bir Bakış. Mersin Üniversitesi Dil ve Edebiyat Dergisi MEUDED, 13 (1), 39-70.
CR  - Ayabakan, M. (2015). Türkçe Sözlük’te Eşdizimli Ögelerin Sunumu ve Görünümleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi.
CR  - Balı, E. & Köksal H. (2016). Yaygın Eşdizimleriyle Arapçada Anahtar Fiiller. Akdem Yayınları.
CR  - Baydemir, H. &  Ildırı, N. (2025). Büyük Özbekçe-Türkçe Sözlük. TDK Yayınları.
CR  - Bo‘riyev, I. E. (2022). O‘zbek tilining izohli lug‘atlarida iboralarning grammatik tavsifi. Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2 (6),  248-252. https://doi.org/10.24412/2181-2454-2022-6-248-252
CR  - Doğan, N. (2019). Türkçede Dil Bilgisel Eşdizimlilik. X. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, 535-545.
CR  - Doğan, N. (2022). Çağdaş Türk Lehçelerinin Karşılaştırmalı Eş Dizim Sözlüğü’ne Doğru: Azerbaycan ve Türkiye Türkçesi Fiil Eş Dizimleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 30, 381-404. 
https://doi.org/10.29000/rumelide.1192531
CR  - Eken, N. T. (2016). Eşdizimlerin Saptanmasına ve Betimlenmesine Yönelik Kuram ve Yaklaşımlar. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(33), 28-47.
CR  - Ekici, C. (2024). Özbek Türkçesinde Ad+Eylem Eş Dizimliliği  (basın yayın dilinde). (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
CR  - Mir Muhsin. (1983). Asarlar (4. Jild). Gʿafur Gʿulom Nomidagi Adabiyot va San’at Nashriyoti.
CR  - Mirzaqulov, S. &   Khikmatov, D. (2023). O‘zbek tilida iboralar va turg‘un birikmalarning o‘rni va ularning gapda qo‘llanilishi xususida. Problems and Scientific Solutions, 226-234.
CR  - Pekşen, E. (2022). Özbek Yazar Mirmuhsin'in Hikâyeleri (İnceleme-Metin). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi.
CR  - Pravda Vostoka Gazeti. (21 Ekim 1974). O prisujdenii Gosudarstvennih premiy Uzbekskoy SSR imeni Xamzi v oblasti literaturi, iskusstva i arxitekturi.
CR  - Özkan, B. (2007). Türkiye Türkçesinde Belirteçlerin Fiillerle Birliktelik Kullanımları ve Eşdizimliliği. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Çukurova Üniversitesi.
CR  - Soatova G. (2024). Mirmuhsin asarlarining til xususiyatlari. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Termiz Davlat Universiteti.
CR  - Selçuk, H. (2020). Türkiye Türkçesinde İsimlerin Fiillerle Kurduğu Eşdizimler (A-H maddeleri örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
CR  - Shomaqsudov, Sh. &  Shorahmedov, Sh. (1990). Hikmatnoma: Oʻzbek maqollarining izohli lugʻati. Oʻzbek Sovet Entsiklopediyasi Bosh Redaktsiyasi.
CR  - Tahiroğlu, B. T. (2010). Derlem, Bilgisayar Destekli Sözlük Bilimi, Eş Dizimlilik ve Otomatik Terim Çıkarımı. Belleten, 183-197.
CR  - Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Multilingual Yayınları.
UR  - https://doi.org/10.37999/udekad.1720052
L1  - https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4960930
ER  -